• 1

    Con Người Thật Của Phạm Duy


    Lâm Minh Nghị's photo

    Lời Nói Đầu
    Nghĩa tử là nghĩa tận. Trước một “nhân vật của
    quần chúng” (a person of the public) vừa nằm
    xuống, giữ im lặng là thái độ nghiêm chỉnh nhất.
    Nhưng sự ra đi của Phạm Duy là một ngoại lệ.
    Nhiều người khen quá độ. Nhiều người chê quá
    lời. Nhiều người muốn khen, chê đúng mức mà
    không lên tiếng v́ e ngại phản ứng của cả đôi
    bên. Đài BBC cũng tường thuật rất tỉ mỉ về đám
    tang của ông.
    Hăy thử t́m con người đích thực của PD qua
    tác phẩm, hành động và lời nói của ông để biết
    nguyên do của cái dư luận ồn ào sau tin ông qua
    đời.






  • 2

    A/ NHỮNG LƯ DO KHIẾN PD ĐƯỢC NHIỀU
    NGƯỜI NHẮC TỚI
    1/ Ông là một nhạc sĩ được ngưỡng mộ bởi
    hàng triệu người Việt từ thế hệ trẻ tới thế hệ già,
    từ giới b́nh dân tới giới trí thức, từ thời chiến tới
    thời b́nh, từ chủ nghĩa Cộng Sản tới chủ nghĩa
    Tự Do, từ chính quyền độc tài tới chính quyền
    dân chủ, từ trong nước tới hải ngoại.
    2/ Cảm t́nh của quần chúng đối với ông rất
    phức tạp. Nhiều người khen. Nhiều người chê.
    Nhiều người vừa khen vừa chê. Nhiều người
    trước khen nay chê. Nhiều người trước chê nay
    khen.
    Phe Việt Cộng, sau nửa thế kỷ căm thù ông,
    nay mua chuộc ông để làm mồi cho chiêu bài
    “Ḥa Giải Dân Tộc”.
    Phe Tự Do, qua nửa thế kỷ quư mến ông, nay
    ruồng bỏ ông v́ nghĩ rằng ông bị kẻ thù mua
    chuộc.
    Những biểu lộ ấy (khen-chê, yêu-ghét, mua
    chuộc-ruồng bỏ) rất thường t́nh. Thiên hạ không
    ngẫu nhiên (mà có lư do thầm kín) gán ghép cho
    ông. Ông cũng không cố ư gây ra. Lối phát ngôn
    vụng về và nếp sống buông thả của ông đóng






  • 3

    một vai tṛ quan trọng trong sự phán xét của họ.
    3/ Những tác phẩm của ông, từ dân ca, t́nh
    ca, quân ca, đạo ca, nhi ca v.v... đều có gíá trị
    độc đáo: Mang âm giai ngũ cung hài ḥa của dân
    tộc và lời ca truyền cảm của ca dao.
    4/ Nhạc phổ thơ của ông là một tuyệt kỷ. Giới
    truyền thông đă liệt ông vào hàng “phù thủy”
    của loại nhạc này. Dù phổ nguyên văn bài thơ
    (như Ngậm Ngùi của Huy Cận...) hoặc chỉ lấy ư
    thơ (như Tiếng Sáo Thiên Thai của Thế Lữ...)
    ông cũng làm cho thơ tăng thêm giá trị.
    5/ Đời tư của ông có một vài tỳvết. Ông sống
    buông thả theo thú vui xác thịt, bất chấp hậu
    quả (vụ Khánh Ngọc và Julie Quang) khiến
    những người đạo đức khinh bỉ và những người
    đối lập khai thác.
    6/ Ḷng yêu dân, yêu quê, yêu nước trong
    những tác phẩm của ông rất hiển hiện. Một
    người có t́nh yêu giả tạo không thể nào làm
    được những bài T́nh Ca, T́nh Hoài Hương, Quê
    nghèo, Về Miền Trung, Bà Mẹ Gio Linh, Nhớ
    Người Thương Binh, Vợ Chồng Quê, Em Bé Quê,
    Ngày Trờ Về, Con Đường Cái Quan, Mẹ Việt Nam,
    v.v…






  • 4

    B/ KIỂM ĐIỂM NHỮNG LỜI KHEN
    Hầu hết những người khen đều công nhận
    rằng ông là một “đại thụ” của nền tân nhạc Việt
    và là một nhạc sĩ có thiên tài, có ḷng yêu dân,
    yêu quê, yêu nước chân thành. Có người đă tặng
    ông những đức tính mà thực sự ông không có
    (như khiêm nhượng, cao siêu). Thậm chí, có
    người c̣n vinh danh ông là chiến sĩ chống Cộng
    hoặc nhà tưtưởng thâm thúy. Những nhận xét
    như vậy chỉ đúng nửa vời:
    1/ Quả thực ông là một đại thụ của nền tân
    nhạc Việt. Nhưng đại thụ ấy có tỳ vết: Ông đă 2
    lần vi phạm luân lư Việt (vụ Khánh Ngọc và Julie
    Quang).
    2/ Ông không khiêm nhượng mà c̣n háo
    danh. Một thí dụ: Trong cuốn video Paris By
    Night 19, ông trả lời kư giả Lê Văn của đài BBC:
    “Tôi muốn hậu thế nhắc đến tôi như một người
    Việt Nam”. Khiêm nhượng thay câu trả lời!
    Nhưng cũng trong cuốn video ấy ông nói:
    “Tôi sẽ làm trường ca Hàn Mặc Tử bởi v́ tôi đă
    có 10 bài Đạo Ca cho Phật giáo th́ tôi cũng phải
    có một bài cho Công giáo mới công bằng”. Thế
    ra ông là người ban phát ân huệ cho 2 tôn giáo






  • 5

    này! Nét háo danh đă lộ liễu trong lời nói vụng
    về ấy.
    3/ Ông không phải là một chiến sĩ chống Cộng
    mà chỉ là một nhạc sĩ muốn được sinh hoạt văn
    nghệ mà không bị chỉ đạo bởi chính quyền. Ông
    bỏ Kháng Chiến về Thành không phải v́ muốn
    xả thân cho lư tưởng chống Cộng mà v́ muốn gia
    đ́nh được sống thoải mái trong chính thể Dân
    Chủ và bản thân được tự do sáng tác theo tiếng
    nói của con tim.
    Ông đă hưởng trọn vẹn ân huệ của những
    người đă hy sinh để bảo vệ chế độ dân chủ tự
    do cho gia đ́nh ông sống yên vui. Bù lại, ông đă
    đền đáp công ơn của họ bằng vài trăm bài ca bất
    hủ xưng tụng những thứ cao đẹp mà họ trân qúy.
    Tuy ông không hy sinh xương máu cho chính
    nghĩa tự do nhưng ông đă góp phần không ít vào
    việc tô điểm nó. Tuy ông có nhiều điểm đáng
    khen nhưng không nên tặng ông cái vinh dự mà
    ông không xứng (chiến sĩ chống Cộng).
    4/ Ông không phải là một nhân vật thâm thúy.
    Suốt đời, ông chưa nói được một câu nào xứng
    đáng cho danh hiệu ấy. Một bài nhạc của ông có
    câu: “Đừng cho không gian đụng thời gian”. Ông






  • 6

    mượn ư đó trong thuyết Tương Đối của Albert
    Einstein (Einstein cho rằng chỉ có không gian,
    không có thời gian v́ thời gian chỉ là phương tiện
    để đo lường không gian; thí dụ: Hai thiên hà
    cách xa nhau một tỷ năm ánh sáng). Có người
    đă xin ông giải thích câu đó nhưng ông chỉ trả
    lời loanh quanh, vô nghĩa, chứng tỏ ông đă
    không hiểu ông muốn nói ǵ.
    Thật là khôi hài khi một anh chàng văn sĩ VC
    nói câu này trong đám tang của ông: “Nhạc PD
    c̣n th́ tiếng ta c̣n, tiếng ta c̣n th́ nước ta c̣n”.
    Hắn nhái câu thậm xưng của Phạm Quỳnh trong
    thập niên 1930: “Chuyện Kiều c̣n th́ tiếng ta
    c̣n, tiếng ta c̣n th́ nước ta c̣n”.
    (Cũng nên mở một dấu ngoặc ở đây để nói
    rằng đừng v́ một câu của một lănh tụ CS ca ngợi
    ông mà chụp cái mũ “thân Cộng” cho ông).
    C/ KIỂM ĐIỂM NHỮNG LỜI CHÊ
    Những lời chê ông nở rộ trong 2 thời kỳ:
    1/ Thời kỳ thứ nhất từ năm 1950 tới 2005:
    Khi ông bỏ Kháng Chiến về Thành, VC đă chê
    ông là phản động.
    Ông đă không phản động mà chỉ phản Cộng.
    Phản Cộng v́ Cộng không thể cung cấp những






  • 7

    nhu cầu căn bản (cơm ăn, áo mặc) cho gia đ́nh
    ông và không cho phép ông phục vụ văn nghệ
    theo sở trường mà c̣n buộc ông phải khai tử
    một bài hát vô tội (innocent): Bài Bên Cầu Biên
    Giới. Giản dị thế thôi!
    2/ Thời kỳ thứ hai từ 2005 cho tới nay:
    Khi ông quyết định trở về VN để sống nốt tuổi
    già, một số nạn nhân bị CS đày đọa đă chê ông
    là phản bội những anh hùng chống Cộng.
    Công bằng mà xét th́ ông không phản bội ai
    cả. Lư do ông trở về quê bây giờ cũng giản dị
    như lư do ông về Thành thuở xưa.
    Ở Hoa Kỳ, các con của ông không có nghề
    ngỗng ǵ ngoài nghề ca hát mà nghề này th́
    không cung ứng đủ những nhu cầu vật chất cho
    chúng. Cộng đồng người Mỹ gốc Việt không bao
    bọc nổi vài trăm ca nhạc sĩ Việt. Những người
    lớn tuổi, đă về hưu, gắng gượng mới có tiền dự
    những buổi đại nhạc hội được tổ chức xuân thu
    nhị kỳ v́ giới trẻ trung th́ thích nhạc Mỹ do nó
    phong phú hơn, sống động hơn, giật gân hơn,
    hợp nhĩ hơn. Bản quyền sáng tác nhạc không
    được tôn trọng. Đĩa nhạc được sao chép và bán
    rẻ rúng công khai trong mọi tiệm nhạc. Sống nhờ






  • 8

    trợ cấp xă hội th́ không cam ḷng. Ch́a tay nhận
    2000$ để phổ nhạc vài bài thơ “con cóc” của “vô
    thượng thiền sư” Thanh Hải th́ tủi thân cho một
    nhạc sĩ tài danh như ông.
    Giữa lúc nghèo túng th́ cơ hội chợt tới: Một
    khế ước trị giá 400 ngàn đô-la trong 4 năm để
    sưu tầm, ḥa âm, tŕnh diễn tất cả những bài ca
    do ông sáng tác tại VN từ 1945 tới 1975. Khế
    ước đó không buộc ông phải ḥa âm những bản
    nhạc của VC hoặc sáng tác những bài ca mới cho
    VC. Thính giả của ông sẽ chỉ là những người
    thích nghe nhạc Phạm Duy bất kể chính kiến. Có
    thể ông đă biết một cái bẫy vô h́nh ẩn sau khế
    ước đó: Sách lược “Ḥa Giải Dân Tộc” của VC
    đang ở cao điểm trong thời gian này. Một người
    có “khí tiết” ắt không chấp thuận. Nhưng Phạm
    Duy không phải hạng người có khí tiết. Ông
    không thích sống “gương mẫu” mà thích sống
    thoải mái, buông thả, sung túc như thường t́nh.
    Thế là ông đưa gia đ́nh về quê hương sống
    ung dung trong 8 năm cho tới khi ông từ trần.
    Ông rất thích câu của ai đó nói rằng: “Về đi thôi!
    Kiếp sau biết có hay không?”. Tính t́nh của ông
    khác đời ở chỗ: Rất thích thú khi được khen và






  • 9

    rất ít phiềnhà khi bị chửi.
    Trong 8 năm ấy ông đă gặp đủ hạng người,
    trong mọi lứa tuổi: Ca nhạc sĩ đă quen hoặc chưa
    quen, thính giả yêu nhạc của ông dù đă biết hoặc
    chưa hề biết tên ông, lănh tụ CS kể cả những
    người đă từng cấm hát nhạc của ông như Vơ Văn
    Kiệt, Tố Hữu và Trần Bạch Đằng, người đă tuyên
    bố một câu vô liêm sỉ năm 1989: “PD hăy tự sát
    đi, chúng tôi sẽ cho phổ biến nhạc của ông ta”.
    Dĩ nhiên ông không thể từ chối gặp mặt những
    lănh tụ CS đă mở đường cho ông trở về. Cũng
    không đáng phàn nàn nếu ông muốn gặp một
    vài lănh tụ CS đă chơi thân với ông trong thời
    kháng chiến chống Pháp. Ông rất dễ tính và vô
    tư trong việc gặp bạn cũ, chuyện làm quà chỉ là
    chuyện tếu hoặc kỷ niệm xưa, không bàn về
    chính trị. Chả có ǵ đáng trách cho những cuộc
    gặp gỡ lấy lệ hoặc xă giao như vậy.
    Có một điểm son đáng ghi nhận: Ông không
    hề bợ đỡ một lănh tụ CS nào và cũng không hề
    nói xúc phạm tới bất cứ ai của chính thể VNCH
    trong suốt thời gian 8 năm ấy (cựu phó tổng
    thống Nguyễn Cao Kỳ đă phạm lỗi này).
    Tôi muốn tóm tắt thái độ của Phạm Duy trong






  • 10

    một câu sơ sài: Khi sáng tác th́ tận t́nh, khi vui
    chơi th́ tận hưởng, khi nói năng th́ tận tục.
    Duyên Anh đă thuật lại rằng PD, trong lúc đùa
    rỡn với bạn bè, đă nói trong hơi men: “Ai ngu
    mới thích nghe nhạc của tôi.
    Chúng đă được làm trong cầu tiêu”. Có lẽ ông
    đă làm những bài Tục Ca trong cầu tiêu.
    D/ KẾT LUẬN
    Nhạc sĩ tài danh Phạm Duy là một người đáng
    thương hại nhiều hơn là đáng trách cứ. Cuộc đời
    của ông trôi nổi qua nhiều vinh nhục, thăng
    trầm. Ông thích sống buông thả và chỉ cómột
    tham vọng tích cực (productive): Sáng tác những
    bản nhạc có giá trị.
    Lối phát ngôn của ông thuộc loại Tú Xương
    (“Một thày, một cô một chó cái” hoặc “Cao lâu
    thường ăn quịt, thổ đĩ lại chơi lường”). Từ 50
    năm nay, chả có ai coi ông như một “quư nhân”.
    Họ mến ông v́ ông đă cống hiến cho họ nhiều
    bài ca bất hủ, và đi chung với họ trên một đoạn
    đường dài nhất của cuôc đời để cùng nhau “khóc
    cười theo mệnh nước nổi trôi”.
    Ông chưa bao giờ là công cụ của CS. Trong 5
    năm theo Kháng Chiến chống Pháp, ông chưa hề






  • 11

    làm một khúc ca xưng tụng một lănh tụ CS nào
    mà chỉ xưng tụng những anh hùng, liệt sĩ chống
    ngoại xâm. Tới khi cáo hồ ló đuôi th́ ông bỏ
    chúng về Thành.
    Ông cũng chưa bao giờ là công cụ của chính
    quyền độc tài. Trong 25 năm sống trong chính
    thể Quốc gia, ông chưa hề làm một ca khúc suy
    tôn lănh tụ nào. Những bài hát “xây dựng nông
    thôn” là những bài làm ra bởi một tác giả công
    chức hơn là bởi một nhạc sĩ chuyên nghiệp;
    chúng đă không thọ lâu.
    Khoảng 100 bài ca bất hủ của ông đă đi sâu
    vào mọi làng xóm của thôn quê, mọi ngơ ngách
    của thành thị rồi “di tản” ra ngoại quốc để ve
    vuốt nỗi cô đơn của vài triệu người sống lưu
    vong.
    Cuộc “trở về quê” của ông chỉ tổn thương cho
    thanh danh của cá nhân ông, không có ảnh
    hưởng đáng kể tới tinh thần chống cộng của
    quần chúng. Chả có ai “ḥa giải dân tộc” với VC
    chỉ v́ Phạm Duy đă hồi hương. Sự ḥa giải ấy sẽ
    không bao giờ xảy ra. Nói cách khác, chỉ có ḥa
    giải khi nào chính thể CS bị giải thể hoàn toàn.
    C̣n nữa, chỉ có lực lượng của quần chúng ở






  • 12

    trong nước mới có khả năng giải thể chúng. Vậy
    th́ chả nên quá quan tâm tới cái sách lược “Ḥa
    Giải Dân Tộc” của chúng. Nó đă chết ngay sau
    khi vừa sinh ra. Chả nên chia sớt bớt nỗi căm thù
    VC rồi xối vào những ca nhạc sĩ như Phạm Duy,
    Từ Công Phụng, Khánh ly, Lệ Thu, Chế Linh v.v...
    Có một cái ǵ “bất đắc dĩ” trong viêc trở về của
    họ (như đă nói ở trên). Vả lại, họ không đem đô-
    la về nước để góp thêm ngoại tệ cho VC (như
    một số thương gia và những kẻ ham du hí) mà
    c̣n tiêu bớt ngoại tệ của chúng (lănh thù lao
    bằng đô-la). Hăy thông cảm cho họ (thông cảm
    không có nghĩa là cổ vơ cho người khác trở về)
    miễn là họ chỉ thân thiện với dân, chỉ hát cho dân
    nghe những bài ca mà chúng ta chấp nhận và
    không nói lảm nhảm, xúc phạm tới tinh thần
    chống Cộng.
    Riêng đối với Phạm Duy, hăy để cho ông yên
    nghỉ, gọi là đáp lễ những bài ca bất hủ mà ông
    đă cống hiến trong suốt cuộc đời ông.
    Nghĩa tử là nghĩa tận! Có cả ngàn người (phần
    lớn là thường dân) đă tiễn đưa ông tới nơi an
    nghỉ cuối cùng. Vài nhóm trong số người này vừa
    khóc vừa đồng ca trước mồ ông một số bài chọn






  • 13

    lọc, trong đó có bài T́nh Ca và một bài chưa
    được chính quyền VC cho phép.
    (Những Ǵ Sẽ Đem Theo Về Cơi Chết). Từ vạn
    dặm, chúng ta hăy gửi tới ông một chút thương
    cảm, một chút ngậm ngùi, một chút vị tha. Người
    yêu chuộng tự do lúc nào cũng tôn trọng tự do
    ngôn luận (trong đó có tự do chọn lựa lối sống)
    hơn bất cứ điều ǵ trên đời.

    Bác sĩ
    Nguyễn Văn Bảo