Hiếu Chân

Ngày đầu năm 2024 chứng kiến chiến tranh và đe dọa chiến tranh leo thang khắp các châu lục.



Thường dân Palestine chết trong xung đột giữa Israel và Hamas được chôn tập thể tại Gaza. (H́nh minh họa: Ahmad Hasaballah/Getty Images)

Cuộc chiến tiêu hao sắp tṛn hai năm giữa Ukraine và Nga đă có một bước mở rộng nguy hiểm khi quân đội Ukraine bắt đầu tấn công vào miền Tây nước Nga, vào thành phố Belgorod gần biên giới Ukraine hôm 30 Tháng Mười Hai, 2023, làm 24 người chết. Để trả đũa, ngày hôm sau, Nga bắn hàng trăm hỏa tiễn và phi cơ không người lái (UAV) cảm tử vào hai thành phố Kharkiv và Kiev của Ukraine. Belgorov đă bị pháo kích trong suốt năm qua, nhưng vụ tấn công hôm 30 Tháng Mười Hai có quy mô lớn nhất, gây thương vong nặng nề nhất nhằm trả đũa việc Nga ném bom ồ ạt vào các thành phố và cơ sở hạ tầng khắp Ukraine những ngày trước.




Một trong những mối lo lớn của Hoa Kỳ khi viện trợ quân sự cho Ukraine là Kiev sẽ dùng vũ khí phương Tây để tấn công lănh thổ Nga, tạo ra cái cớ để Moscow mở rộng chiến tranh toàn Châu Âu hoặc sử dụng vũ khí nguyên tử chiến thuật. Cho đến nay phương Tây về căn bản chỉ cấp cho Ukraine vũ khí pḥng thủ, và không đáp ứng yêu cầu của Tổng Thống Volodymyr Zelensky của nước này về vũ khí tấn công như chiến đấu cơ F-16, hỏa tiễn và đại pháo có tầm bắn xa là do lo ngại như vậy. Cuộc tấn công Belgorod vượt quá lằn ranh đó và đặt phương Tây vào thế khó xử.


Thật ra, Ukraine đă nhiều lần tấn công các cơ sở quân sự của Nga trên bán đảo Crimea và cầu Kerch nối với miền Tây Nam nước Nga. Nhưng Crimea, về nguyên tắc, là lănh thổ Ukraine, bị Nga chiếm và sáp nhập bất hợp pháp năm 2014, sau đó biến thành căn cứ hậu cần khổng lồ cho cuộc xâm lược Ukraine từ đầu năm 2022. Sự kiện Ukraine tấn công quân Nga ở Crimea do vậy được coi là hành động cần thiết và hợp pháp và Moscow không thể coi là đánh vào lănh thổ nước Nga.


Vụ tấn công Belgorod th́ khác. Trong diễn văn đầu năm ngày 1 Tháng Giêng, khi nói tới sự kiện này, Tổng Thống Vladimir Putin của Nga cáo buộc phương Tây sử dụng Ukraine làm quân cờ để khống chế nước Nga và cam kết sẽ trả thù. Người phát ngôn Bộ Ngoại Giao Nga, bà Maria Zakharova, nói rằng Anh và Mỹ đă xúi giục Ukraine thực hiện các hành động khủng bố, c̣n Liên Âu phải chịu trách nhiệm v́ đă cung cấp vũ khí cho nước này.


Cuộc tổng phản công mùa Hè và mùa Thu 2023 của quân đội Ukraine không thu được thắng lợi như dự tính. Trên chiến trường, cả hai bên đều rơi vào thế tiến thoái lưỡng nan trong những tháng cuối năm 2023. Để phá vỡ bế tắc, cả Moscow và Kiev đều gia tăng tấn công vào hậu phương của nhau, gây thương vong nặng nề cho thường dân và cơ sở hạ tầng dân sự sâu trong lănh thổ của nhau. Chiến tranh thế giới có thể bắt đầu như thế.


***

Ở chiến trường Trung Đông, tin tốt là Mỹ quyết định rút nhóm tác chiến hàng không mẫu hạm Gerald Ford ra khỏi khu vực sau thời gian bố trí tại phía Đông Địa Trung Hải để răn đe các thế lực cực đoan và ngăn ngừa chiến tranh Israel-Hamas lan rộng. Sau gần ba tháng ném bom và tấn công san bằng dải Gaza, quân đội Israel cũng thông báo rút một phần lực lượng dù giao tranh vẫn diễn ra khốc liệt trong những ngày đầu năm 2024. Truyền thông quốc tế cho biết, trong ngày 2 Tháng Giêng quân Israel đă tấn công đồng loạt trên toàn dải Gaza, làm khoảng 207 người Palestine thiệt mạng, 338 người bị thương trong 24 giờ qua. Theo Bộ Y Tế Gaza do Hamas kiểm soát, trong ba tháng chiến tranh đă có hơn 22,000 người Palestine bị giết, phần lớn là phụ nữ và trẻ em.


Động tác rút quân của Mỹ và Israel không báo hiệu chiến tranh sắp đi vào giai đoạn tàn cuộc mà ngược lại, cuộc chiến Israel-Hamas bắt đầu lan rộng với sự tham gia của các lực lượng Hồi Giáo cực đoan được Iran hậu thuẫn ở khu vực. Những vụ tấn công bằng hỏa tiễn và UAV của phiến quân Houthi đang cai trị một phần lănh thổ Yemen trên bờ Hồng Hải, vào các tàu chở dầu, tàu hàng qua lại trên tuyến thủy lộ huyết mạch này làm cho các công ty vận tải biển phải ngừng việc vận chuyển qua đây và kênh đào Suez, giáng một đ̣n chí mạng vào thương mại hàng hóa thế giới. Viễn cảnh giá nhiên liệu và hàng hóa tăng cao ám ảnh hầu hết các quốc gia đang đối mặt với t́nh trạng lạm phát cao kỷ lục, kinh tế đ́nh đốn, đẩy hàng trăm triệu người dân vào cảnh khốn cùng.


Giới lănh đạo Israel nói rằng, việc rút bớt quân đội khỏi cuộc chiến Gaza một phần nhằm “giải ngũ” lực lượng quân dự bị để phục vụ các hoạt động kinh tế, một phần để đối phó với những cuộc đụng độ gia tăng giữa quân Israel và tổ chức Hồi Giáo cực đoan Hezbollah ở biên giới Israel-Lebanon. Hezbollah và Israel đă pháo kích lẫn nhau từ khi cuộc chiến Israel-Hamas nổ ra hôm 7 Tháng Mười, 2023, và tiếp diễn với cường độ ngày càng tăng. Ngay ngày đầu năm 2024, Israel thực hiện một số cuộc không kích vào miền Nam Lebanon do Hezbollah kiểm soát.


Xem ra, cuộc đối đầu trực tiếp giữa Israel và Hezbollah – tổ chức quân sự hùng mạnh hơn nhiều so với Hamas – sớm hay muộn cũng sẽ xảy ra, kéo cả vùng Trung Đông vào ḷ sát sinh. Trung Đông đă nhiều thế kỷ là vùng đất đẫm máu và nước mắt, là đấu trường của những tham vọng điên cuồng về sắc tộc và tôn giáo. Năm mới 2024 sẽ thêm một chương tang tóc và đau thương vào lịch sử vùng đất từng là chiếc nôi tinh thần của nhân loại.


***

Chủ Tịch Tập Cận B́nh của Trung Quốc, trong diễn văn mừng năm mới tối Chủ Nhật, 31 Tháng Mười Hai, 2023, khẳng định tái thống nhất với Đài Loan là không thể tránh khỏi. Để đạt được mục tiêu thâu tóm Đài Loan, Bắc Kinh một mặt tăng cường áp lực quân sự và kinh tế lên đảo quốc tự trị trước khi cử tri Đài Loan đi bỏ phiếu bầu tổng thống và Quốc Hội vào ngày 13 Tháng Giêng sắp tới. Trung Quốc một mặt đẩy mạnh tuyên truyền về “t́nh nghĩa đồng bào” giữa người dân hai bờ eo biển, mặt khác “cùng thúc đẩy sự thịnh vượng lâu dài của đất nước Trung Hoa.” Phụ họa cùng phát ngôn của ông Tập, các giới chức cao cấp Trung Quốc lại cao giọng quảng cáo về tính chất tất yếu của việc sáp nhập Đài Loan vào Hoa Lục và mô h́nh “một quốc gia, hai chế độ.”


Nhưng người Đài Loan đă quá thất vọng với số phận của nền dân chủ Hồng Kông. Tất cả các chính đảng tham gia tranh cử, dù là đảng Dân Tiến (DPP) cầm quyền hay đảng Quốc Dân (Kuomintang) đối lập, đều không ủng hộ ư tưởng thống nhất với Trung Quốc theo kiểu “một quốc gia, hai chế độ,” và đều cho rằng, tương lai của đảo quốc Đài Loan phải do chính người dân Đài Loan quyết định chứ không phải do ư muốn của đảng Cộng Sản Trung Quốc. Bà Thái Anh Văn, tổng thống sắp măn nhiệm của Đài Loan, nhiều lần nhấn mạnh, Đài Loan muốn ḥa b́nh, nhưng phải là nền ḥa b́nh công chính, tôn trọng phẩm giá của người Đài Loan.


Trong khi đó, kết quả thăm ḍ dư luận hôm đầu Tháng Chín, 2023, của Taiwanese Public Opinion Foundation ghi nhận 48.9% người Đài Loan ủng hộ một nền độc lập chính thức cho đảo quốc, 26.9% ủng hộ việc duy tŕ hiện trạng (status quo) giữa hai bờ eo biển hiện nay và chỉ có 11.8% ủng hộ thống nhất với Trung Quốc. Càng ngày càng có nhiều người dân đảo quốc tự cho ḿnh là người Đài Loan (Taiwanese), không phải là người Trung Quốc (Chinese), cho nên lời kêu gọi “t́nh nghĩa đồng bào” của ông Tập và chính quyền Bắc Kinh xem ra thật vô duyên và chỉ là lời tuyên truyền sáo rỗng.


Ông Tập chưa bao giờ từ bỏ ư tưởng thống nhất Đài Loan bằng vũ lực, có nghĩa là Trung Quốc sẵn sàng xua quân xâm lược Đài Loan giống như Nga tiến hành chiến tranh cướp đất Ukraine. Ông Vương Tại Hy, một cựu giới chức cao cấp của Bắc Kinh, nhấn mạnh trên nhật báo South China Morning Post hôm 25 Tháng Mười Hai, 2023 rằng: “Một điều chắc chắn: Đài Loan độc lập có nghĩa là chiến tranh. Đài Loan độc lập sớm hay muộn cũng dẫn tới chiến tranh.” Bóng ma chiến tranh đang trùm lên đảo quốc Đài Loan, vấn đề không phải là có xảy ra chiến tranh hay không mà là lúc nào súng sẽ nổ, có thể ngay trong năm 2024 này hoặc không lâu sau đó.


Bóng ma chiến tranh cũng lảng vảng trong cuộc xung đột ở Biển Đông giữa Trung Quốc và Philippines, giữa Nam và Bắc Hàn trong cuộc chạy đua vũ trang bất tận… mà bất cứ một vụ va chạm vô t́nh nào cũng có thể thổi bùng ngọn lửa tranh chấp đă âm ỉ từ lâu.


***

Lịch sử suy vận động theo sự lựa chọn của các cá nhân nắm giữ quyền lực tối cao. Không có ǵ là tất yếu. Mọi vấn đề đều có thể có một hoặc nhiều giải pháp. Nước Nga không nhất thiết phải chiếm thêm đất đai của Ukraine mới là quốc gia có diện tích lớn nhất thế giới. Trung Đông không nhất thiết là nơi loại trừ lẫn nhau giữa nhà nước Israel và Iran. Nhiều quốc gia Hồi Giáo vẫn phát triển mạnh nhờ chung sống ḥa b́nh với Israel. Trung Quốc không nhất thiết phải thâu tóm Đài Loan, điều mà họ đă không làm được năm 1949. Bắc Hàn không nhất thiết phải phát triển vũ khí nguyên tử bằng mọi giá, kể cả sự bần cùng hóa, đói rách của cả một dân tộc…

Nhưng năm 2024 là thời kỳ nhân loại đứng bên miệng hố chiến tranh do lựa chọn phi lư của các nhà độc tài. Từ Tổng Thống Vladimir Putin, Chủ Tịch Tập Cận B́nh, Chủ Tịch Kim Jong Un, nhóm Hamas, nhà nước Israel… t́m cách thâu tóm và củng cố quyền lực cho cá nhân, cho đảng, cho gia tộc của ḿnh, bằng việc phát động chiến tranh đẩy hàng triệu gia đ́nh vào tang tóc nhân danh sự phát triển của đất nước họ. Bóng ma chiến tranh lan rộng đă là nỗi ám ảnh đáng sợ ngay ngày đầu năm mới 2024.