Cù Mai Công


12-11-2023



Bưu ảnh “SAIGON 1966 – NGA TU BAY HIEN” – dù ngă tư Bảy Hiền thuộc xă Tân Sơn Ḥa, quận Tân B́nh, tỉnh Gia Định. Do đây là vùng ngoại ô, sát bên Đô thành Sài G̣n, vẫn có thể coi là Sài G̣n v́ là ngoại ô của Sài G̣n – Bưu ảnh

Sài G̣n là địa danh có từ 1975 trở về trước. Đến 1975, Sài G̣n gồm 11 quận mang tên số: 1, 2, 3… 10, 11. Đó là ranh giới văn bản, hành chính. Thực tế cho tới giờ, dân quận 4, 5, 6, 8… khi đến khu vực quận Nhứt cũ (nay là một phần quận 1) – khu trung tâm hành chính Sài G̣n đầu thời thuộc Pháp – vẫn nói là “lên/ra Sài G̣n”. Có một Sài G̣n trung tâm và một Sài G̣n hành chính văn bản.


Xung quanh Sài G̣n là tỉnh Gia Định với các quận mang tên chữ: Tân B́nh, G̣ Vấp, Hóc Môn, Nhà Bè… Những xă thuộc các quận của tỉnh Gia Định nhưng sát bên Sài G̣n, tức vùng ngoại ô, ngoại vi (environs), vẫn có thể được coi là một phần của Sài G̣n. Sống bên nhau, cư dân vùng này vừa mang khí chất Gia Định vừa có tánh nết Sài G̣n.


Bưu ảnh năm 1966 chụp ngă tư Bảy Hiền (xă Tân Sơn Ḥa, tỉnh Gia Định) vẫn ghi là “Saigon 1966 – Nga tu Bay Hien”). Ṭa soạn báo Thiếu Nhi trước 1975 ở 159 Thiệu Trị, Phú Nhuận (tức thuộc quận Tân B́nh, tỉnh Gia Định) vẫn ghi Sài G̣n.



Ṭa soạn báo Thiếu Nhi trước 1975 dù ở xă Phú Nhuận, quận Tân B́nh, tỉnh Gia Định vẫn ghi Sài G̣n. Phú Nhuận vốn là ngoại ô của Sài G̣n, vẫn có thể coi là Sài G̣n. Ảnh tư liệu

Tuy nhiên, những xă, quận thuộc tỉnh Gia Định nhưng không sát bên Sài G̣n, không thể coi là ngoại ô, ngoại vi Sài G̣n mà hoàn toàn thuộc Gia Định. Ví dụ: Nhà Bè, Hóc Môn, B́nh Chánh, Cần Giờ…


Sau 1975, có một giai đoạn ngắn, Sài G̣n và Gia Định nhập chung thành thành phố Sài G̣n – Gia Định. Thành ủy là Thành ủy Sài G̣n – Gia Định.


Từ ngày 2-7-1976, thành phố Sài G̣n – Gia Định đổi thành thành phố Hồ Chí Minh. Qua thời gian, sau 1975, thành phố Hồ Chí Minh sáp nhập thêm nhiều vùng đất mới. Chẳng hạn quận Củ Chi của tỉnh Hậu Nghĩa hợp với quận Phú Ḥa, tỉnh B́nh Dương thành huyện Củ Chi của thành phố Hồ Chí Minh.


Cùng với những vùng thuộc tỉnh Gia Định nhưng không sát cạnh Sài G̣n, những vùng mới sáp nhập sau này, cả về lư lẫn về t́nh, không phải là Sài G̣n mà là thành phố Hồ Chí Minh.


Có lẽ nên phân định rơ như vậy. Để không có cảnh có vụ việc xảy ra ở Hóc Môn, Nhà Bè… lên báo chí, truyền thông bỗng thành Sài G̣n. Thậm chí mới hôm nay, 12-11-2023, thương gia Quách Đàm (1836-1927) xây chợ B́nh Tây tặng cho thành phố Chợ Lớn từ hồi c̣n “mồ ma giặc Pháp” bỗng dưng “đội mồ” lên xây tặng chợ cho TP.HCM.



Ảnh chụp màn h́nh

Nên nhớ hồi ông Quách Đàm xây chợ B́nh Tây (1928-1930), Sài G̣n và Chợ Lớn là hai thành phố riêng biệt.


P/s: Tựa đă sửa và sửa cũng sai: ông Quách Đàm xây tặng cho thành phố Chợ Lớn chứ không phải tặng cho thành phố Sài G̣n. Năm khởi công xây chợ là năm 1928, khánh thành năm 1930. Năm sau, ngày 27-4-1931, Tổng thống Pháp mới kư sắc lệnh hợp nhất thành phố Sài G̣n và thành phố Chợ Lớn thành một đơn vị hành chính mới gọi là Khu Sài G̣n – Chợ Lớn.


“Giấu đầu ḷi đuôi”. Chapeau (lời dẫn đầu bài) c̣n nguyên: “tặng cho TP.HCM” (!?).


Cứ vậy hoài…