“Chiều nay có phải anh ra miền Trung ..
Về thăm quê mẹ cho em về cùng
Rồi ta sẽ đi chung chuyến tàu
Về đến sông Hương núi Ngự
Để nh́n trăng soi cuối thôn…


Đó là lời của ca khúc nổi tiếng mang tên Quen Nhau Trên Đường Về mà hầu như ai yêu nhạc vàng cũng biết đến. Tác giả của ca khúc này là nhạc sĩ Thăng Long, lúc sinh thời ông đă kể lại rằng vào khoảng năm 1963, khi ngồi nghỉ chân ở bùng binh trước chợ Bến Thành, ông nh́n qua phía đối diện là nhà ga xe lửa Sài G̣n (nơi mà ngày nay là công viên 23/9), có rộn rịp người qua lại, kẻ lên tàu, người đưa tiễn, nhạc sĩ thoáng thấy những đôi t́nh nhân quyến luyến nhau rước khi bước vào sân ga, đó là cảm xúc để cho ông sáng tác bài nhạc vàng nổi tiếng này.



Toàn cảnh khu Ga Sài G̣n ở gần chợ Bến Thành (phía trên, bên phải h́nh)

Chắc hẳn nhiều người sống ở Sài G̣n trước năm 1975 vẫn c̣n nhiều kư ức về ga xe lửa nằm ở ngay trung tâm đô thành, ngày nay đă không c̣n nữa.



Đường bên phải h́nh là Lê Lai, bên trái là Ga Sài G̣n

Nhà ga Sài G̣n ở đối diện chợ Bến Thành này là nhà ga xe lửa đầu tiên của người Pháp xây dựng ở Đông Dương, được khởi công năm 1881 và hoàn thành năm 1885, là ga đầu tiên trên tuyến đường xe lửa Sài G̣n – Mỹ Tho. Thời gian sau đó, ga này cũng là ga khởi hành đi Lộc Ninh (để phục vụ cho việc khai thác cao su của người Pháp), và đây cũng là ga đầu của tuyến Sài G̣n – Hà Nội hồi trước năm 1954.



Bên trong ga Sài G̣n, phía bên kia là chợ Bến Thành

Năm 1914, cùng với chợ Bến Thành, người Pháp cũng cho xây dựng một ṭa nhà trụ sở công ty Hỏa Xa ngay đối diện với nhà ga xe lửa ở gần chợ Bến Thành. Ṭa nhà này đến nay vẫn c̣n ở số 136 Hàm Nghi, trở thành trụ sở của ngành đường sắt.




Ở bên ngoài ga Sài G̣n c̣n có một bến xe thổ mộ (xe ngựa kéo) để phục vụ hành khách đi xe lửa, có lẽ v́ vậy mà ở Sài G̣n thường có câu “ngựa xe như nước” để mô tả sự sầm uất ở khu vực trung tâm Sài G̣n – nhà ga xe lửa này.




Thời xưa, có nhiều câu thơ truyền miệng tả cảnh ga Sài G̣n ở Bến Thành như sau:


Mười giờ tàu lại Bến Thành
Xúp lê vội thổi, bộ hành lao xao


Hay là:


Đèn Sài G̣n ngọn xanh ngọn đỏ
Đèn Mỹ Tho ngọn tỏ ngọn lu…




Ga xe lửa Sài G̣n khá rộng, nằm giữa các trục đường Phạm Ngũ Lăo, Vơ Tánh (nay là đường Nguyễn Trăi), Lê Lai và công trường Quách Thị Trang (nơi đang xây dựng nhà ga tàu điện metro) – tương ứng với toàn bộ Công viên 23-9 và bến xe buưt hiện nay.


Sau năm 1955, chính quyền VNCH tiếp quản toàn bộ ngành đường sắt từ người Pháp, từ đó ga Sài G̣n chạy tuyến xa nhất là đến miền Trung, như trong bài hát Quen Nhau Trên Đường Về có nhắc đến.



Kề bên ga Sài G̣n là nhà hàng – pḥng trà ca nhạc Ḥa B́nh nổi tiếng một thời

Tuy nhiên sau này đường tàu bị phá hoại nhiều khi chιến chinh lan rộng, đường xe lửa miền Trung thu hẹp dần, chỉ c̣n chạy tuyến Sài G̣n – Biên Ḥa – Long Khánh. Ngay sau năm 1975, có một thời gian ga Sài G̣n tạm ngưng hoạt động.



Ga xe lửa nh́n từ tầng 5 của khách sạn Walling trên đường Phạm Ngũ Lăo. Bên kia đường xe lửa là đường Lê Lai và khách sạn Lê Lai

Năm 1978, Ga Sài G̣n tạm dời về Ga B́nh Triệu, nhà ga ở gần chợ Bến Thành được dẹp bỏ, thay vào đó là ga Ḥa Hưng được sửa chữa nâng cấp để trở thành Ga Sài G̣n mới. Ga Ḥa Hưng trước đó vốn chỉ là một nhà ga chuyên vận chuyển hàng hóa. Việc chuyển đổi này hoàn thành năm 1983, và từ đó cho đến nay, nhắc đến Ga Sài G̣n là người ta nghĩ đến ga Ḥa Hưng, không c̣n nhiều người nhớ đến dấu tích một nhà ga hàng trăm năm tuổi từng ở đối diện chợ Bến Thành nữa.


Sau khi ga Sài G̣n cũ bị giải tỏa, toàn bộ khu này được quy hoạch thành công viên 23/9, tuy nhiên sau đó được bàn giao cho một tập đoàn Đài Loan để xây dựng một khu phức hợp cao ốc văn pḥng, trung tâm thương mại trị giá đến 700-800 triệu đôla Mỹ, thuộc dạng hoành tráng nhất Việt Nam thời bấy giờ. Toàn bộ khuôn viên ga cũ được rào kín, một số ṭa nhà trung tâm chỉ huy công tŕnh đă được xây dựng. Tuy nhiên không lâu sau đó, dự án hoánh tráng này đă bị dừng lại v́ công ty Đài Loan bị hụt vốn do khủng hoảng kinh tế. Công viên 23/9 v́ vậy gần như bị bỏ hoang 1 thời gian, trở thành nơi trú ngụ của tội phạm. Từ khoảng giữa thập niên 2000, công viên 23/9 được tu sửa chỉnh trang để được sạch sẽ hơn, trở thành mảng xanh hiếm hoi giữa ḷng trung tâm thành phố.



Mảng xanh giữa h́nh là công viên 23/9, trước đây từng là Ga Sài G̣n

Mời các bạn xem lại những h́nh ảnh trước năm 1975 của nhà ga Sài G̣n, nơi ngày nay là công viên 23/9:



Một góc đường Lê Lai. Phía bên phải là khuôn viên ga xe lửa cũ


Ga xe lửa và đường Lê Lai nh́n từ tầng 5 Cư xá sỹ quan Mỹ Walling Hotel trên đường Phạm Ngũ Lăo



Đường Phạm Ngũ Lăo, bên phải là ga xe lửa


Từ một khách sạn trên đường Vơ Tánh (nay là Nguyễn Trăi) nh́n qua ga xe lửa cũ


Ga Sài G̣n nh́n từ trên cao (phía dưới của h́nh). Đường xéo lên bên trái là Lê Lợi, đường xéo lên bên phải là Hàm Nghi ra phía sông Sài G̣n


Ga xe lửa nh́n xuống từ khách sạn trên đường Lê Lai


Ga xe lửa và tường rào với đường Phạm Ngũ Lăo


Trạm xe bus trước chợ Bến Thành. Phía sau các bảng quảng cáo là Ga xe lửa


Ngă sáu Cộng Ḥa, các xe hơi đang đi về phía đường Hùng Vương. Phía xa là đường Hồng Thập Tự và Phạm Viết Chánh. Đường xe lửa sẽ chạy dọc theo đường Phạm Viết Chánh, ṿng qua phía sau nhà thờ Huyện Sĩ rồi vào Ga Saigon.


Đường Phạm Ngũ Lăo, bên kia là ga xe lửa, xa xa là chóp của nhà thờ Huyện Sỹ



Đường Lê Lai, bên phải là nhà ga xe lửa

Góc dưới bên phải h́nh là giao lộ Trần Hưng Đạo – Nguyễn Thái Học. Đi Nguyễn Thái Học một đoạn ngắn sang tay trái sẽ đụng ga Sài G̣n


Bên trong ga Sài G̣n những năm thập niên 1930


H́nh ảnh từ manhhai flickr