Hàng trăm con voi gục chết bí ẩn, thảm họa chưa từng thấy khiến các nhà khoa học hoảng loạn



Voi hiện tại là một trong những loài thuộc danh sách nguy cấp, cần được bảo vệ trong Sách Đỏ của IUCN (Liên minh bảo tồn thiên nhiên quốc tế). Trong nhiều năm, giới chức trách các nước đă phải gồng ḿnh chống đỡ trước nạn săn trộm, thu hẹp môi trường sống, cũng như rất nhiều hành vi lạm dụng khác mà con người đối xử với voi.

Tuy nhiên, việc bảo tồn loài voi tại châu Phi đang rơi vào một cơn thảm họa chưa từng có, khi các nhà khoa học ghi nhận đă có hơn 350 con voi gục chết một cách bí ẩn tại phía Bắc Botswana.



Tổng hợp ảnh voi chết bí ẩn trong thời gian gần đây. (Ảnh: The Guardian).

Cụ thể sự việc th́ vào đầu tháng 5, người ta phát hiện một đàn voi đang chết dần tại vùng đồng bằng Okavango, với hơn 169 con đă ra đi tính đến thời điểm cuối tháng. Đến giữa tháng 6, con số tăng lên hơn gấp đôi, trong đó 70% gục chết cạnh các hố nước.

"Đây là vụ voi chết hàng loạt ở mức độ chưa từng thấy trong một thời gian dài. Ngoài những đợt hạn hán nghiêm trọng, tôi không biết sự kiện nào gây chết hàng loạt nghiêm trọng đến mức này" - trích lời tiến sĩ Niall McCann, giám đốc bảo tồn của tổ chức từ thiện National Park Rescue (Anh).

Chính phủ Botswana vẫn chưa làm xét nghiệm, nên hiện chưa có thông tin nào về nguyên nhân gây ra thảm họa, cũng như việc liệu nó có gây nguy hại cho con người hay không. Các nhà khoa học đưa ra 2 giả thuyết: ngộ độc, hoặc một mầm bệnh bí ẩn nào đó. Giả thuyết bệnh than - vốn thường là nguyên nhân khiến voi chết hàng loạt - đă bị bác bỏ.



Xác của một con voi ghi nhận hồi đầu tháng 6.
"Chúng ta có một vụ voi chết hàng loạt ở gần nơi con người sinh sống trong bối cảnh các loài vật hoang dă đang là mối bận tâm (v́ Covid-19), nhưng có vẻ chính phủ vẫn chưa t́m hiểu, gửi mẫu vật đến các pḥng thí nghiệm có uy tín" - McCann nhận định.

Hành động bí ẩn trước khi chết

Nhân chứng tại địa phương cho biết, họ đă trông thấy những con voi bước đi thành ṿng tṛn - một dấu hiệu mất phương hướng, cho thấy sự suy yếu về thần kinh. "Khi nh́n vào những cái xác, một số gục chết theo tư thế cắm mặt xuống đất, cho thấy chúng chết rất nhanh. Một số khác chết chậm hơn, giống như những con voi bước đi thành ṿng tṛn. Vậy nên hiện tại, thật khó để nhận định đây là loại độc tố ǵ" - McCann chia sẻ.



Nhiều con voi chết bên cạnh các hố nước.

Những con voi đă chết không có sự phân loại, trải rộng trên mọi độ tuổi và ở cả 2 giới tính. Hiện tại, nhiều con voi đang có dấu hiệu yếu dần, gầy ṃn, hốc hác và tiều tụy, dự báo về số voi chết gia tăng trong vài tuần tới. Mà trên thực tế, các nhà bảo tồn cho biết số lượng voi đă tử vong được dự đoán c̣n cao hơn con số ghi nhận, bởi xác voi khá khó để phát hiện.

Độc chất cyanide (xyanua) - thường được cánh săn trộm tại Zimbabwe sử dụng cũng là một khả năng cần xem xét. Tuy nhiên, cần lưu ư những loài ăn xác thối vẫn vô sự sau khi ăn xác voi. Truyền thông địa phương ghi nhận có ít kền kền đến rỉa xác hơn dự tính, nhưng tất cả đều không cho thấy dấu hiệu bất thường.
"Không có cơ sở nào để kết luận đây là một thảm họa tự nhiên cho đến khi làm xét nghiệm" - McCann chia sẻ. Một số người nghĩ về Covid-19, nhưng giả thuyết này cũng rất khó xảy ra.

Thảm họa bảo tồn


Hiện tại, đồng bằng Okavango có khoảng 15.000 cá thể voi, chiếm 10% tổng số voi của Botswana. Số voi này đóng góp không nhỏ vào ngành du lịch sinh thái của Botswana - ngành chiếm 10% - 12% GDP của cả nước chỉ đứng sau khai thác kim cương.

"Voi là một tài sản của đất nước này. Chúng giống như những viên kim cương di động tại đồng bằng Okavango" - McCann cho biết. "Thực sự là một thảm họa bảo tồn, khi đất nước không thể bảo vệ nguồn lực quư giá nhất".

Các xác voi vẫn c̣n nguyên ngà, và hiện giới bảo tồn đang thúc giục nhà chức trách bảo vệ chúng, để những kẻ săn trộm không được hưởng lợi. C̣n tại các quốc gia lân cận, không có sự việc tương tự nào được ghi nhận.



Những con voi đă chết không có sự phân loại, trải rộng trên mọi độ tuổi và ở cả 2 giới tính.

"Sự chậm trễ trong việc đưa các mẫu tới pḥng thí nghiệm để xác định nguyên nhân và giải pháp là một vấn đề đáng lo ngại" - trích lời Mary Rice, giám đốc điều hành Cơ quan điều tra môi trường tại London (Anh).

"Việc hành động thiếu sự khẩn cấp không cho thấy trách nhiệm của người giám sát. Đă có nhiều lời đề nghị giúp đỡ từ các cơ sở xét nghiệm, nhưng không ai quan tâm. Trong khi đó, số voi chết đang tăng một cách đáng sợ".

Tiến sĩ Cyril Taolo - giám đốc Sở động vật hoang dă và Công viên quốc gia Botswana cho biết: "Chúng tôi biết rằng voi đang chết dần. Trong 350 cá thể được báo cáo, chúng tôi xác nhận được 280, và đang tiến hành quá tŕnh xác nhận nốt phần c̣n lại".

"Chúng tôi đă gửi mẫu phẩm đi xét nghiệm, và kết quả sẽ tới trong vài tuần kế tiếp" - ông chia sẻ. "Các hạn chế di chuyển v́ Covid-19 đă gây khó khăn trong việc thu thập và vận chuyển các mẫu. Chúng tôi phải thích nghi, và giờ đang chuyển các mẫu đến các pḥng thí nghiệm khác".
Taolo từ chối tiết lộ danh tính các pḥng thí nghiệm chịu trách nhiệm cho vấn đề này.