Lễ Nghinh Cá Ông ở Vàm Láng G̣ Công ngày 14/4/2019

(PLO) - Lăng Ông Nam Hải là lăng thờ cá Ông tọa lạc tại Thị trấn Vàm Láng, huyện G̣ Công Đông, tỉnh Tiền Giang. Hội Vàm Láng (Hội Nghinh Ông) là lễ cúng cá Ông, là lễ hội cầu ngư: Cầu cho biển lặng gió ḥa, ngư dân may mắn làm ăn phát đạt, an khang. Lịch sử lễ hội này có nhiều điều thú vị. Xin giới thiệu tư liệu của nhà nghiên cứu Huỳnh Minh.




Mt cnh tượng trong l nghinh ông Vàm Láng

Vua Gia Long phong chức cá ông

“Tương truyền, Nguyễn Ánh trong thời chinh chiến với Tây Sơn phải lắm phen thất trận, nào bôn đào ra Côn Lôn – Phú Quốc, nào mấy phen cầu viện. Đến một hôm vào khoảng tháng Giêng sau khi tụ tập được khá đông chiến thuyền và binh sĩ, Nguyễn chúa lại một phen nữa quyết sống mái với quân Tây Sơn, kéo tới vây hăm thành B́nh Thuận – Phan Thiết.

Ban đầu, quân Nguyễn chúa thắng thế, nhưng kế tiếp theo viện quân Tây Sơn từ B́nh Định kéo ra kịp giải phá ṿng vây, trong đánh ra ngoài đánh vào, quân Nguyễn Ánh phải mở đường máu tránh sự tiêu diệt. Sau một trận tử chiến cả hai mặt thủy bộ, Nguyễn Ánh thu góp tàn quân xuống chiến thuyền chạy về phía Nam, sau lưng bị quân Tây Sơn truy nă rất gấp.

Trong lúc sau lưng bị đuổi, trước mặt trời bỗng kéo mây u ám như khói đèn, một cơn giông băo nổi lên dữ dội khi đoàn chiến thuyền đến giang khẩu Soài Rạp là con sông lớn phân ranh hai tỉnh Gia Định – G̣ Công. T́nh thế thập phần nguy kịch, Nguyễn chúa nh́n trời thở ra và thầm khấn: “Nếu ḷng Trời c̣n tựa nhà Nguyễn, xin phù hộ Nguyễn Ánh này thoát qua cơn thập tử nhất sinh!”.

Th́ lạ thay con sóng gió lại nổi lên dữ dội thêm, các thuyền Tây Sơn rượt theo gần kịp bị gió thổi găy cột buồm, văng bánh lái, thuyền xoay ṃng rồi lật úp. Quân Tây Sơn đang thắng hóa bại, thuyền Nguyễn chúa cũng sắp lâm nguy th́ bỗng được vững an: Từ dưới nước nổi lên một cặp cá ông kẹp hai bên mạn chiến thuyền, đưa lưng đỡ và d́u dắt thuyền vào đến đất liền b́nh an. Nơi thuyền chúa Nguyễn được cá ông đưa vào yên lành và đổ bộ, nhằm địa phận làng Vàm Láng, tổng Kiểng Phước, G̣ Công.

Câu chuyện này người đời nay với óc khoa học có thể nghi là chuyện hoang đường. Nhưng không phải là truyền thuyết hi hữu ở thế gian. Ngày xưa ở châu Âu, theo sử gia Herodote, vua Arion cũng đă được một con cá voi cứu giá trong trường hợp giống y như Nguyễn Ánh ở Vàm Láng.

Nguyễn Ánh sau này dưới vương hiệu Gia Long không quên công cứu giá của cá ông, muốn tỏ ḷng tri ân một cách rạng rỡ. Khởi đầu, ông phong cho cá ông tước “Nam Hải Đại Tướng Quân”. Kế tiếp ông gửi cho mỗi làng duyên hải gần nơi chiến thuyền ông đă cập bến ngày trước một bằng sắc phong thần, với lịch xây cất một đ́nh thần để thờ phụng cá ông, mỗi năm đến mua lo cúng tế.

Theo lời các ngư ông bô lăo cho biết, các làng đă nhận được sắc thần là Cần Giờ (Gia Định), Kiểng Phước (G̣ Công) và Vũng Luông (Vĩnh Long).
Rồi kể từ vụ cá ông cứu giá ấy, cá ông luôn luôn đóng vai một tṛ trọng đại và hữu ích trong đời sống của dân làng Vàm Láng.

Hài cốt cá ông thờ tại Vàm Láng

Các bô lăo kỳ cựu thuật lại rằng vào thời kỳ ông Huỳnh Văn B́nh làm hương cả làng ngư phủ, có một lần trời đổ mưa không ngớt hột luôn ba ngày. Th́ có dư luận đồn đại rằng thiên tượng này không bởi lư do nào khác lạ hơn là có một cá ông lụy, thi hài tấp vào làng Đông Ḥa (Gia Định) ở bên kia bờ sông Soài Rạp.

Ông phó Hương cả Vạn thân hành đi điều tra, quả có một cá ông chết, xác trôi tấp vào bờ. Nhưng xác cá ông này không c̣n nguyên vẹn, ông Vạn đến nơi trông thấy chỉ một khúc giữa đă lớn dài bằng một chiếc ghe biển. Di hài không trọn này được dân làng di chuyển về Kiểng Phước, để cho da thịt tan ră hết đi. Xương c̣n lại được góp nhặt vào một quan tài, để tại đ́nh Vàm Láng cho dân làng kính bái.

Xác cá ông dạt vào bờ được ngư dân làm lễ an táng

Không bao lâu sau, một người ngư phủ ở Phước Hải (Bà Rịa – Vũng Tàu) qua Vàm Láng xin thỉnh hài cốt ấy, chịu đền bù lại 100 quan tiền. Ông này nói rằng cá ông chết đó đă “đạp đồng về loan báo cho dân làng Phước Hải hay rằng: Bởi ông phạm lỗi đối với thiên đ́nh nên bị phạt thân xác phân làm ba mảnh tản mắc đi ba nơi. Đầu ở Phước Hải, thân ở Kiểng Phước, đuôi ở Vũng Tàu.

Nhưng nếu dân làng Phước Hải có thể t́m đủ ba khúc lại để tôn kính trong một miếu đ́nh th́ ông sẽ phù hộ cho làng Phước Hải lâu ngày giàu thịnh”. Bao nhiêu lời đường mật của vị khách đại diện làng Phước Hải đều vô hiệu.

Dân làng Vàm Láng cũng tin tưởng việc tôn kính bộ xương khúc xương giữa của “Ông” sẽ ban bố nhiều phúc lợi cho làng. Ai dại ǵ nhường báu vật cho bà con làng Phước Hải? Họ từ chối hẳn.

Hai ba năm sau, một ngư phủ tên Sự chài lưới t́nh cờ chài vào lưới thi hải của một cá ông nhỏ. Cho là việc xui xẻo, anh ta trả xác chết ấy lại cho sông biển. Xác cá ông chết trôi tấp vào địa phận Tân Điền, một làng ở phía Nam Vàm Láng cách chẳng bao xa.

Ở đó cá ông được hai người bắt cua, tên Manh và Nhiên trông thấy. Hai anh này không biết là cá ǵ, tranh căi một lúc. Anh Nhiên lẹ tay hơn, cầm cái móc bắt cua xáng một phát vào thân cá ông móc ra một miếng thịt. Liền khi đó anh ta nổi cơn sốt, run lập cập, rên h́ h́, nằm lăn ra đó không đi về nhà được. Nhiên phải nằm lại trong rừng suốt đêm.

Không nỡ bỏ bạn trở về nhà một ḿnh, Mạnh ngồi bên rầu thối ruột, lâm râm khấn vái: “Nếu ngài thật là cá ông, xin tha cho anh Nhiên lành mạnh, chúng tôi sẽ chạy về báo làng tin rước thi thể ngài vào đ́nh thời cúng.” Mạnh khấn vái vừa dứt th́ quả anh Nhiên hết sốt và mê sảng, có thể đứng dậy đi theo bạn về nhà.

Giữ lời khấn, Mạnh báo tin cho hương chức làng ngư phủ Vàm Láng, các ông này liền phái người đi ghe đến chở xác cá ông về đ́nh. Nhưng rủi thay, khi các ngư phủ đến nơi th́ trời tối, họ đốt đuốc lên đi t́m kiếm khắp nơi vẫn không thấy xác cá ông đâu.

Ai nấy ngă ḷng tính trở về tay không, th́ Mạnh lại lâm râm khấn vái một lần nữa: “Dân làng chúng tôi có ḷng thành kính muốn rước ngài về thờ cúng, sao ngài lại nỡ ẩn thân đi? Xin ngài giúp chúng tôi t́m kiếm thi thể ngài được dễ dàng. Xin ngài báo cho tôi biết ngài nằm ở đâu, bằng cách cho tôi nhảy mũi khi tôi đến gần nhằm chỗ”.

Một lát sau, Mạnh đang đi t́m kiếm, anh ta bỗng nhảy mũi. Mọi người đều cầm đuốc xúm lại chỗ Mạnh đứng. Nhờ ánh sáng các ngọn đuốc tựu hợp, dân làng t́m ra được xác cá ông gần đó. Khi xác cá ông được đưa về đ́nh Vàm Láng., Sự nhận ra chính là xác cá mà anh ta đă chài vào lưới hôm nọ rồi thả ra. Ai nấy lấy làm lạ và trầm trồ rằng xác chết đă lâu mà không hư thối, ruồi và kiến không dám đến gần.

Lễ táng cá ông

Dân làng đặt thi hài cá ông vào một cỗ áo quan làm lễ, nhang đèn kính cẩn rồi quàn tại đ́nh kề bên hài cốt khúc giữa cá ông từ Gia Định đem về. Trong lễ tẩm liệm trọng thể này, Sự và Mạnh chít khăn trắng để tang. Từ đó về sau hai anh này chài lưới thường gặp may, càng ngày càng phát đạt. Con cháu của hai người này cho tới những năm 1970 được cho là vẫn c̣n sống tại Kiểng Phước.

Theo một bài viết trong tạp chí Indochine (Đông Dương) của người Pháp, th́ “sự phù hộ của các ông đối với ngư phủ Vàm Láng là một sự kiện hiển nhiên không một ai dám phủ nhận? Thủy tướng (tức Nam Hải Đại Tướng Quân gọi tắt) luôn luôn che chở hộ tŕ những ghe thuyền lâm nạn, những ngư phủ đắm thuyền, mỗi lần ông nổi lên đưa ghe thuyền và người lâm nạn vào bờ b́nh yên.

Xác cá ông dạt vào bờ được ngư dân làm lễ an táng

Dân làng Vàm Láng thường kể chuyện hai ngư phủ tên Kiệm và Tề từ trên ghe rơi xuống biển, một người năm 1922, người sau năm 1931, v́ ghe gặp băo lật úp, nhờ cá ông nổi lên d́u họ vào đến bờ ngất xỉu nhưng toàn tính mạng. Hai người này c̣n sống lâu tại làng Kiêng Phước, sẵn ḷng thuật lại vụ cá ông cứu họ cho người nào muốn biết”.

Một lời đồn đại không khoa học chút nào nhưng rất được b́nh dân xứ ḿnh tin tưởng truyền thuyết cá ông được trời giao sứ mạng cứu người lâm nạn trên mặt biển. Đi theo cá ông ở hai bên luôn luôn có những cận vệ đồng thời là giám sát, là cá đao và cá mực. Khi các ông gặp địch thủ lợi hại, cận vệ mực xung phong phun mực làm nước biển đen thui, địch hết thấy đường; kế tiếp mấy tướng cá đao múa đồ long đao độn thủy tới chém địch thủ văng vi tróc vảy.

Vậy nhưng khi có ghe tàu ch́m mà cá ông v́ lẽ này hay lẽ khác đóng vai trung lập ai chết mặc ai, th́ cận vệ cá đao và mực liền biến đổi thành giám sát trị tội: Mực phun mực cho ông mù mắt, cá đao dâm hai phát vào hai bên mang cá ông là chết ngay. Dường như chỗ nhược của cá ông ở hai bên mang, các ngư phủ khi thỉnh xác ông đem chôn thường thấy cá bị thương ở hai bên mang mà thôi.

Cũng theo truyền thuyết, cá ông trôi xác đến nơi nào vừa ư th́ dừng lại, dân sống về nghề đi biển phải lập đền thờ ở đó. Ông sẽ phù hộ ban phúc lợi cho dân làng. Trái lại cá ông lụy mà lọt vào lưới ai th́ người đó phải chịu nghèo ba năm nhưng sau đó sẽ làm ăn phát đạt.

Dân làng ngư phủ tin tưởng hễ thờ cúng thủy tướng đàng hoàng thành kính th́ mùa chài lưới sẽ đánh cá được nhiều; trái lại nếu không sốt sắng với ông th́ nghề làm ăn sẽ thất bát. Thế nên thời xưa không ai lấy làm lạ mà thấy lễ cúng đ́nh cá ông được tổ chức rất trọng thể mỗi năm vào đêm rằm qua 16 tháng Sáu âm lịch tại Vàm Láng.

Lễ cúng cá ông thời xưa

Thời xưa, cuộc lễ khởi sự vào lúc 11h đêm tại đ́nh Vàm Láng. Các sư săi chuông mơ tụng kinh trước một cái dàn cao rộng, trên dàn chưng hoa quả, đồ mă như các dàn cúng cô hồn, những cỗ bánh đủ loại. Lễ cúng và tụng kinh kéo dài lối một tiếng đồng hồ, lễ tất người ta đêm đốt đồ mă và phát bánh trái cho trẻ em trong làng.

Tới 1h sáng, bắt đầu lễ nghinh ông. Trên một chiếc ghe trần thiết trang hoàng rực rỡ, có bàn thờ sắc thần nhang đèn thắp sáng, trước bàn thờ để một con heo quay. Một hương chức, các lễ sinh, nhạc công và con hát bước xuống ghe. Phu thuyền rút đ̣n ngang, nhổ neo, thuyền rời bến lướt nhẹ trên rạch Vàm Láng chạy ra sông Soài Rạp đậu lại giữa ḍng sông cách xa làng chừng hai cây số.

Tới đây người ta đốt thêm nhang đèn, vị hương chức chủ lễ đứng ra khấn vái thỉnh mời thủy tướng, trong khi các lễ sinh dâng rượu và trầm hương, nhạc trỗi lên đưa hơi cho con hát, trống phách nhịp nhàng đệm bước các lễ sinh. Nghinh lễ cử hành xong, thuyền trờ về đ́nh bên rạch Vàm Láng.

Hai bên bờ rạch, các ghe chài lớn đều treo hoa kết đèn giấy đủ màu đốt sáng, treo từ mũi đến lái, từ mui ghe lên cột buồm. Các thuyền nhỏ của ngư phủ nghèo nàn cũng cố gắng thắp đèn giấy, đốt đuốc hay đèn chai, nên đêm ấy suốt đường sông hiện ra cảnh rực rỡ huy hoàng của một hội hoa đăng.

Trên mỗi ghe thuyền, trước cửa mỗi nhà ở hai bên rạch đều có đặt bàn hương án với hương hoa lễ vật đèn đuốc rạng ngời. Vui thật là vui, toàn thể dân làng chung vui ngày đại hội. Khi ghe chở vị hương chức và các lễ sinh vào rạch, mỗi ghe thuyền, mỗi nhà hai bên bờ rạch đồng loạt đốt pháo nổ vang, tiếng pháo nổ gịn liên tiếp không ngừng, cho tới khi ghe cập bến trước đ́nh mới dứt.

Cuộc lễ tiếp tục. Người ta long trọng khiêng lư hương từ dưới ghe lên bờ vào đ́nh. Đó là lễ an vị.
Thế rồi ban hát bộ xây chầu, dân làng thỏa thích cùng nhau ăn uống và xem hát, một cuộc vui hiếm có cho dân chài, và dân chúng quanh vùng phụ cận đến dự đông đảo, mua bán tấp nập, đủ thức ăn của miền biển.

Những ngày trên đây là ngày thiêng liêng trọng đại của các giới ngư phủ, một nghề vừa lao lực vừa hiểm nguy, phải mong nhờ ở thần quyền che chở cho mạng người nhỏ nhoi trước những cơn giận dữ của phong ba biển cả”.

Bảy Hiền (biên soạn)