Hồi cuối thập niên 70, buồn t́nh tôi mượn xe xích lô của người bạn, cảo lai rai kiếm tiền xài vặt. Bà nắm tay tôi than thở, công lao mẹ nuôi con ăn học, học cho cố vào, bây giờ lại ra nông nỗi này, sao thế hở con… Tôi cười gượng, con chỉ đạp chơi cho biết mùi đời thôi, c̣n ban ngày con vẫn làm ở pḥng thí nghiệm mà. Bà thở dài…Những năm cuối đời, mẹ tôi đi lại khó khăn, xe lăn không chịu ngồi, nhưng được cái bà con cḥm xóm hay tới chơi, giă trầu đưa chuyện với bà. Có lần vào siêu thị, thấy bày bán mấy chai nước mắm nhỏ cỡ 30ml, đạm cao, giá đắt, chắc là hàng chất lượng. Tôi mua 5-6 chai nhét túi quần mang về biếu bà. Quê mẹ tôi ở ven sông Hồng, ngoài đê, chỉ trồng bắp, không trồng lúa được, nên bà quư hạt gạo lắm. Bà bảo, ăn cơm với rau bí chấm nước mắm ngon c̣n hơn ăn thịt.Thấy thằng con trịnh trọng moi túi quần ra mấy chai nước mắm, bà nh́n tôi khâm phục. Tôi th́ thầm, nước mắm thượng hạng đấy, để chấm với rau bí. Mẹ đừng dùng nêm nếm. Bà giữ kỹ mấy chai nhỏ xíu đó lắm, mỗi ngày dùng một ít, và không quên khoe với mấy bà hàng xóm nước mắm thượng hạng thằng con bà mua biếu.Bẵng đi một vài tuần, tôi cao hứng nếm thử nước mắm. Trời đất như muốn sụp, tôi biết ngay ḿnh bị bợm. Với cái đầu nghề nghiệp, tôi có thể đoán ngay ra nhà sản xuất đă giở những chiêu phép ǵ. Tôi phạm vào sai lầm hết sức sơ đẳng là đă không nếm thử trước khi đưa bà. Tôi như phát cuồng. Ăn học làm ǵ, bằng cấp làm ǵ mà mua chai nước mắm cho mẹ cũng không nên thân. Vậy mà cũng bày đặt đi dạy, viết sách, viết báo về an toàn thực phẩm, khuyên người ta thế này thế nọ. Trời ơi! Sao mặt đất không nứt ra để tôi vùi cái bản mặt ḿnh xuống cho rồi. Tôi nài nỉ bà đổi loại khác ngon hơn. Bà gạt đi, nước mắm này ngon, anh biết ǵ mà cứ rộn lên. Bà vẫn tiếp tục dùng mỗi ngày thứ nước mắm chết tiệt đó, vẫn tiếp tục khoe với mấy bà hàng xóm, mà không bao giờ mời họ nếm thử. Tiêu chuẩn chất lượng nước mắm của bà khác với đời thường.
*
Dạo này tôi mất ngủ, đúng hơn là ngủ ít. Hai ba giờ sáng đă tỉnh dậy, không sao ngủ lại được. Tôi bước ra bàn thờ thắp nén nhang, đun nước pha ly cà phê, rồi thả người xuống ghế sa-lông đọc sách.Nửa đêm về sáng thế này, đôi lúc tôi cảm thấy như thiếu thứ ǵ đó. H́nh như thiếu tiếng chân nhẹ nhàng trên gác gỗ. Tự nhiên tôi thấy thèm gói xôi hay tô ḿ, định bước chân xuống bếp, nhưng cái tật lười biếng quen thói đă giữ chân tôi lại. Tôi ngước nh́n lên bàn thờ, bắt gặp ánh mắt vừa chế giễu, vừa thương hại, vừa trách móc của mẹ tôi.Đà Lạt mùa này mưa lạnh, mưa rả rích cả đêm. Nén nhang trên bàn thờ đă tàn quá nửa. Vậy là mẹ tôi mất cũng hơn 3 năm rồi. Giờ này có lẽ bà đă bước vào cảnh giới nào đó, làm ǵ c̣n luẩn quẩn ở cơi ta bà này để trách móc thằng con ăn hại, nuôi măi không lớn của bà.Tóc tôi đă bạc quá nửa. Rồi cũng đến ngày phải ra đi. Không biết ở cảnh giới khác, hai mẹ con có gặp nhau không? Gặp nhau mà có nhận ra nhau không? Tôi chắc mẹ tôi sẽ nhận ra tôi, bà nhận ra tôi bằng trái tim muôn kiếp của người mẹ. C̣n tôi, tôi cũng sẽ nhận ra mẹ tôi, tôi nhận ra bà từ bản năng của thằng ăn hại.Vũ Thế Thành