Từ “Ly Rượu Mừng” Đến “Nửa Hồn Thương Đau”



Cuộc đời của nhạc sĩ Phạm Đ́nh Chương – và cũng là ca sĩ Hoài Bắc trong ban hợp ca Thăng Long – có thể được tóm gọn trong hai ca khúc để đời: “Ly rượu mừng” và “Nửa hồn thương đau”.

Trong số hơn 50 bài hát ông sáng tác, chúng tôi chọn hai bài điển h́nh này v́ nhiều lư do.

Phạm Đ́nh Chương viết nhạc cho đời theo hai tâm trạng của ḿnh: từ hoan lạc đến buồn tủi, hay nói rộng ra là từ lạc quan đến bi quan. Trong suốt cuộc đời “ch́m nổi” của ḿnh, người nhạc sĩ luôn sống trong 2 thái cực và đó cũng là lư do người hát cũng như người nghe nhận ra ngay cuộc đời của ông: vui ít, buồn nhiều. Thế cho nên, “Ly rượu mừng” và “Nửa hồn thương đau” được chọn cho hai tâm trạng đó.

Phạm Đ́nh Chương xuất thân từ một gia đ́nh văn nghệ nổi tiếng tại Hà Nội. Cha ông, Phạm Đ́nh Phụng, lấy người vợ đầu và có hai người con trai: Phạm Đ́nh Sỹ và Phạm Đ́nh Viêm. Phạm Đ́nh Sỹ lập gia đ́nh với nữ kịch sĩ Kiều Hạnh và có con gái là ca sĩ Mai Hương. Phạm Đ́nh Viêm là ca sĩ Hoài Trung trong ban hợp ca Thăng Long.

Người vợ sau của ông Phạm Đ́nh Phụng có 3 người con: trưởng nữ là Phạm Thị Quang Thái, tức ca sĩ Thái Hằng, vợ nhạc sĩ Phạm Duy. Con trai thứ là nhạc sĩ Phạm Đ́nh Chương và cô con gái út Phạm Thị Băng Thanh, tức ca sĩ Thái Thanh.

Nhạc sĩ Phạm Đ́nh Chương sinh năm 1929 tại Sơn Tây, trong một gia đ́nh mang huyết thống nghệ sĩ và có cuộc đời gắn bó cùng âm nhạc. Phạm Đ́nh Chương đă đến với âm nhạc từ những nỗ lực tự học hỏi t́m hiểu bằng chính tâm hồn nhạy cảm của ḿnh.

Hầu như những sáng tác của ông trong giai đoạn đầu đều chất chứa những đặc tính: phiêu lăng nhưng chân thật, lăng mạn nhưng hiện thực và nhất là nét đằm thắm, trữ t́nh đầy t́nh yêu quê hương, con người và đất nước. Ông đă từng tham gia ban văn nghệ quân đội Liên Khu 4 trong những ngày đầu tiên kháng chiến chống Pháp theo tiếng gọi của non sông.

Sau một thời gian, gia đ́nh Phạm Đ́nh Chương quay trở về Hà Nội. Tại đây, năm 1949, gia đ́nh họ Phạm thành lập Ban hợp ca Thăng Long với ba giọng ca chính là Hoài Bắc, Hoài Trung và Thái Thanh.

Khi di cư vào Nam, ban Thăng Long được tăng cường thêm các anh em, dâu rể một nhà và được xem là ban hợp ca nổi tiếng nhất tại Sài G̣n, gắn liền với pḥng trà “Đêm Màu Hồng”, tŕnh bày những nhạc phẩm bất hủ của các nhạc sĩ đă nổi danh từ thời tiền chiến, nổi bật là nhạc sĩ Phạm Đ́nh Chương và Phạm Duy.

Một trong những sáng tác của Phạm Đ́nh Chương đă đi sâu vào ḷng người miền Nam mỗi độ xuân về là ca khúc “Ly rượu mừng”. Tuy nhiên, kể từ 1975 bài hát này không nằm trong danh mục các nhạc phẩm cũ được tŕnh diễn trước công chúng. H́nh như, theo quan điểm chính trị của Cục Nghệ thuật Biểu diễn, lời của bản nhạc có câu “chúc người binh sĩ lên đàng” rồi lại vinh danh họ là “người v́ nước quên thân ḿnh”… được hiểu là quân nhân VNCH.

Phải chờ sau 41 năm sau bản nhạc tưởng chừng như “vô tội vạ” mới được “cởi trói”. Báo Thanh Niên giải thích lư do: măi đến năm 2016 “Ly rượu mừng” mới được cởi trói là v́ người lính được ca tụng trong đó là “người lính chống Pháp” trong cuộc kháng chiến. Thế cho nên, đêm 31/12/2016 bài hát được chính thức xuất hiện trước công chúng trong Chương tŕnh “Giai điệu Tự hào” trên Truyền h́nh Quốc gia.

Bản nhạc được sáng tác với âm điệu tươi vui như một lời chúc Tết tốt đẹp theo truyền thống dân tộc. Lời chúc đó gửi tới mọi thành phần xă hội: từ “anh nông phu”, “người công nhân”, “đôi uyên ương”, “người nghệ sĩ” cho đến các thương gia và binh sĩ. Ngay từ khi ra đời, ca khúc đă được ḷng khán thính giả và là tác phẩm được nghe và hát nhiều nhất trong mỗi dịp xuân về tại Miền Nam.

Theo Wikipedia, bản cập nhật tháng 9/2016, “Ly Rượu Mừng” được Phạm Đ́nh Chương sáng tác vào năm 1952 cùng với hai bản “Đợi chờ” và “Ḥ leo núi”. Cũng theo nguồn này, nhạc sĩ “dinh tê” về Hà Nội năm 1951 và thành lập ban hợp ca Thăng Long trong đó có ca sĩ Hoài Bắc. Người ta không khỏi thắc mắc tại sao nhạc sĩ Phạm Đ́nh Chương tại sao lại lấy tên Hoài Bắc trong khi vẫn ở miền Bắc?

Tại miền Nam, tờ nhạc “Ly Rượu Mừng” được nhà xuất bản Tinh Hoa ấn hành lần thứ nhất năm 1956 và ghi rơ “Ấn quyền 1956 của Tinh Hoa”. Có lẽ đây là bằng chứng chính xác nhất v́ nhạc sĩ Phạm Đ́nh Chương đă từ trần ngày 22/8/1991 tại California nhưng lại có nguồn ghi vào năm 1993. Quả là “Ly rượu mừng” và người nhạc sĩ sáng tác ra nó vẫn c̣n nhiều bí ẩn.

Có thể nói, cuộc đời của nhạc sĩ Phạm Đ́nh Chương đượm nhiều uẩn khúc và nhiều bi kịch. Năm 1953 ông lập gia đ́nh với ca sĩ và sau này là diễn viên nổi tiếng, Khánh Ngọc. Những người thuộc lứa đầu bạc chắc không thể nào quên ca sĩ Khánh Ngọc của thập niên 50 trong bản nhạc Pháp “Cerisier Roses et Pommiers Blances” với lời Việt “Vườn xuân ong bướm, ngất ngây ngất ngây ḷng ta…” .

Vào năm 1955, một đoàn làm phim Mỹ-Phi đến Sài G̣n để t́m diễn viên cho bộ phim “Ánh sáng miền Nam” và Khánh Ngọc đă được chọn đóng vai chính. Cuộc đời t́nh ái của đôi trai tài-gái sắc Phạm Đ́nh Chương-Khánh Ngọc tràn trề hạnh phúc… cho đến khi xảy ra chuyện “loạn luân” trong đại gia đ́nh nhạc sĩ.

Bi kịch có liên quan đến nhiều thành viên: Nhạc sĩ Phạm Duy là chồng của Thái Hằng, Thái Hằng là chị của Phạm đ́nh Chương và cũng là chị của Thái Thanh. Khánh Ngọc là vợ của Phạm đ́nh Chương, Phạm Duy trong vai tṛ anh rể lại “tằng tịu” với Khánh Ngọc, em dâu của ḿnh.

Phạm Đ́nh Chương đă nghe phong thanh dư luận. Với t́nh yêu nồng thắm buổi ban đầu, ông không thể nào tin vào sự ngoại t́nh đă được đồn thổi. Điều thương tâm nhất là ông vẫn yêu thương, tin tưởng vợ và bỏ ra ngoài tai những điều không tốt lành của giới văn nghệ sĩ tại Sài G̣n.

Cho đến một buổi tối “định mệnh”, Phạm Đ́nh Chương cùng với những người bạn thân “bắt tại trận” cuộc t́nh vụng trộm của đôi t́nh nhân tại quán chè ở Nhà Bè – Gia Định.

Sáng hôm sau, một loạt bài phóng sự đều tra nóng bỏng được tung ra trên tờ nhật báo “Sài G̣n Mới” của bà Bút Trà. Vụ “ăn chè Nhà Bè” khiến cả Sài G̣n đều biết.

Cho dù Phạm Duy cầu cứu đến Bộ Thông Tin xin các báo cho ngưng các bài điều tra, phóng sự nhưng “hoạ vô đơn chí”, trong cuộc đời này, cái ǵ càng dấu diếm bao nhiêu, càng được “bùng nổ” và thêu dệt bấy nhiêu. Suy cho cùng, các cụ ta thường nói, và nói rất đúng: “Xướng ca vô loại”!

Nỗi đau dày xe tâm can và sự tan nát của một đại gia đ́nh nghệ sĩ đă “đánh gục’ nhạc sĩ Phạm Đ́nh Chương khi ông phát hiện chuyện vượt ra ngoài luân lư. Đă có lúc Phạm Đ́nh Chương nghĩ đến chuyện tự tử nhưng tiếng khóc của đứa con trai đưa ông về hiện tại. Ông gạt nước mắt đau thương, nộp đơn ly dị lên toà án. Vụ việc kết thúc và Phạm Đ́nh Chương được quyền nuôi đứa con trai lúc bấy giờ khoảng 5 tuổi.


Ca sĩ Khánh Ngọc

Biến cố đó là một động lực cho sáng tác “Nửa hồn thương đau” với những ca từ như nức nở:

“Nhắm mắt cho tôi t́m một thoáng hương xưa.
Cho tôi về đường cũ nên thơ.
Cho tôi gặp người xưa ước mơ.
Hay chỉ là giấc mơ thôi.
Nghe t́nh đang chết trong tôi.
Nghe ḷng tiếc nuối xót thương suốt đời…”

“Nhắm mắt ôi sao nửa hồn bỗng thương đau
Ôi sao ngàn trùng măi xa nhau
Hay ta c̣n hẹn nhau kiếp nào?
Anh ở đâu ?
Em ở đâu ?”

“Nhắm mắt chỉ thấy một chân trời tím ngắt.
Chỉ thấy ḷng nhớ nhung chất ngất.
Và tiếng hát và nước mắt.
Đôi khi anh muốn tin.
Đôi khi anh muốn tin.
Ôi những người, ôi những người.
Khóc lẻ loi một ḿnh…”


“Nửa hồn thương đau” chính thức ra đời năm 1970 để chấm dứt một thời kỳ sáng tác u uẩn và quạnh quẽ của một người chồng vẫn một ḷng thương yêu người vợ đă phản bội ḿnh. Bản nhạc như rút ruột ḷng người và bản nhạc cũng đánh dấu một giai đoạn sáng tác của người nhạc sĩ tài hoa nhưng bạc phận.

Khi ra nước ngoài, Phạm Đ́nh Chương vẫn sáng tác một số ca khúc mang tính cách hoài niệm: “Bên trời phiêu lăng”, “Cho một thành phố mất tên”, “Đêm, nhớ trăng Sài G̣n”… Và trong khi “Ta ở trời tây” Phạm Đ́nh Chương có lời nhắn nhủ: “Khi tôi chết hăy đem tôi ra biển”.

Nguyễn Ngọc Chính
(hồi ức một đời người)