Danh tướng Trịnh Khả

Danh tướng Trịnh Khả


Trịnh Khả là một trong những Khai Quốc Công Thần triều Lê Sơ. Ông người làng Kim Bôi, huyện Vĩnh Ninh (nay thuộc huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá). Năm 1416, Trịnh Khả là một trong số 19 người tham dự Hội thề Lũng Nhai. Trịnh Khả là một trong những thành viên đầu tiên của Bộ Chỉ huy Lam Sơn. Trải hơn mười năm, Trịnh Khả luôn trực tiếp cầm quân, chiến đấu một cách dũng cảm và mưu lược, lập được nhiều công lao xuất sắc:

Dùng mưu lừa giặc, giành lại hài cốt của tổ tiên Lê Thái Tổ. Đi sứ sang Ai Lao

Ngày 7-2-1418 (tức ngày mồng 2 tết Mậu Tuất), Lê Lợi long trọng tổ chức lễ tế cờ, tuyên bố bắt đầu cuộc khởi nghĩa chống quân Minh xâm lược. Bảy ngày sau, ngày 14-2-1418, từ thành Tây Đô, quân Minh do Đô đốc là Chu Quảng cầm đầu đã mở cuộc tấn công đàn áp đầu tiên và có quy mô lớn vào Lam Sơn. Nghĩa quân Lam Sơn đã chiến đấu rất dũng cảm nhưng do lực lượng vừa yếu lại vừa thiếu kinh nghiệm trận mạc, nên quân ta phải rút lui về Mường Một. Giặc đuổi theo, Lê Lợi lại phải cho quân rút khỏi Mường Một và kéo về Lạc Thuỷ. Giặc lại kéo đến Lạc Thuỷ, hy vọng sẽ tiêu diệt toàn bộ lực lượng Lam Sơn tại đấy. Lê Lợi đã bố trí một trận địa mai phục và đánh một trận lớn, giết khoảng ba ngàn tên và bắt sống khoảng một ngàn tên nữa, buộc chúng phải tháo chạy khỏi Lạc Thuỷ.

Để trả thù và cũng là để uy hiếp lòng tin của nhân dân đối với Lê Lợi, theo sự chỉ dẫn của hai tên Đỗ Phú và Ái (là người Thanh Hoá), quân Minh liền kéo đến xứ Phật Hoàng, khai quật phần mộ cuả thân phụ Lê Lợi, lấy cái tiểu đựng hài cốt mới cải táng đem đi. Chúng đem tiểu đựng hài cốt của thân phụ Lê Lợi, để trên một chiếc thuyền ở giữa sông, canh gác thật cẩn thận và tuyên bố rằng nếu Lê Lợi muốn nhận lại hài cốt của thân phụ thì phải ra hàng!

Bình Định Vương (Lê Lợi) sai hai người là Trịnh Khả và Bùi Bị, đội cỏ (nghi trang) bơi dọc theo sông đến bến Dao Xá Thượng, rình lúc giặc ngủ say, lên thuyền lấy trộm cái tiểu (đựng hài cốt thân phụ Lê Lợi) đem về trình. Vương mừng rỡ trọng thưởng cho hai người rồi rước cái tiểu ấy đem về xứ Phật Hoàng, táng lại như cũ.

Mưu trả thù hèn mạt không thành, giặc liền quyết chí đánh vào Lam Sơn lần thứ hai. Trận đánh quá bất ngờ này của chúng đã khiến cho Lam Sơn tổn thất rất nặng nề. Vợ con và nhiều người trong gia tộc của Lê Lợi bị giặc bắt. Không ít nghĩa sĩ Lam Sơn đã hy sinh. Lê Lợi và Bộ Chỉ huy Lam Sơn quyết định đưa toàn bộ lực lượng lên núi Chí Linh. Đây là cuộc rút lui lên núi Chí Linh lần thứ nhất.

Từ đấy, những ngày khó khăn gian khổ nhất của Lam Sơn bắt đầu. Trong bối cảnh đặc biệt như vậy, sự giúp đỡ và chi viện là vô cùng cần thiết. Lê Lợi hy vọng rằng, nếu có người giỏi thuyết phục, Ai Lao nhất định sẽ ủng hộ Lam Sơn. Bấy giờ, trong Bộ chỉ huy Lam Sơn, Trịnh Khả là người vừa thông thạo tiếng nói lại vừa nắm vững đường đi lối lại sang Ai Lao, ông cũng là người có biệt tài ứng đối, do vậy, Lê Lợi quyết định cử ông làm sứ giả. Triều đình Ai Lao đồng ý giúp Lam Sơn một số quân và voi chiến, khí giới… cộng với năm tháng lương. Với thành công rất đáng kể trong chuyến đi sứ này, Trịnh Khả đã góp phần quan trọng vào việc phục hồi lực lượng của Lam Sơn.

Tham gia chỉ huy một trong ba đạo quân Lam Sơn tiến ra Bắc (1426)

Tháng 9 năm 1426, các tướng lĩnh và hơn một vạn nghĩa quân được chia làm ba đạo tiến ra Bắc. Trịnh Khả cùng với các tướng Phạm Văn Xảo, Lý Triện và Đỗ Bí, chỉ huy ba ngàn quân có nhiệm vụ uy hiếp mặt Nam của thành Đông Quan, đồng thời, sẵn sàng chặn đứng lực lượng viện binh của giặc rất có thể sẽ tràn từ Vân Nam (Trung Quốc) sang.

Tuy chỉ có ba ngàn quân và một thớt voi, nhưng đạo quân thứ nhất này đã lập được nhiều chiến công xuất sắc nhất. Chỉ trong vòng một tháng, đạo quân này đã táo bạo đánh và thắng ba trận lớn:

– Trận Ninh Kiều: diễn ra vào tháng 9-1426

– Trận Nhân Mục: diễn ra vào tháng 10-1426

– Trận Xa Lộc: diễn ra vào tháng 10-1426

Trịnh Khả là tướng chỉ huy hai trong số ba trận nói trên, đó là trận Ninh Kiều và trận Xa Lộc. Ở trận Ninh Kiều, nếu tướng Phạm Văn Xảo có công lừa giặc vào trận địa của ta, thì tướng Trịnh Khả cùng các tướng Lý Triện và Đỗ Bí đã có công chỉ huy phục binh, bất ngờ đánh cho Trần Trí một trận tơi bời. Giặc bị giết tại chỗ hơn hai ngàn tên và chủ tướng của chúng Trần Trí phải hốt hoảng tháo chạy về Đông Quan.

Để thực hiện nhiệm vụ thứ hai là sẵn sàng chặn đánh viện binh của giặc từ Vân Nam sang. Phạm Văn Xảo cùng với Trịnh Khả chỉ huy đánh thắng một trận lớn thứ hai ở Xa Lộc. Đây là trận tiêu diệt viện binh giặc do Vương An Lão cầm đầu. Giặc bị giết tại trận hơn một ngàn tên. Vương An Lão buộc phải chạy vào cố thủ trong thành Tam Giang.

Chỉ huy trận quyết chiến chiến lược Tốt Động – Chúc Động (1426)

Sau trận Xa Lộc, Phạm Văn Xảo và Trịnh Khả chỉ để lại một bộ phận nhỏ, làm nhiệm vụ tiếp tục bao vây và uy hiếp thành Tam Giang, còn phần lớn lực lượng thì nhanh chóng rút về Ninh Kiều để chuẩn bị ứng phó với tình thế mới. Quả đúng y như dự đoán bấy giờ, Vương Thông được lệnh đem năm vạn quân Minh sang cứu nguy. Tương quan lực lượng nhanh chóng thay đổi theo chiều hướng rất bất lợi cho nghĩa quân. Bấy giờ, đạo quân thứ nhất còn quá nhỏ so với tổng số quân của giặc. Trong hoàn cảnh đó, chỉ có khéo dùng mưu mới có hy vọng giành được chiến thắng. Các tướng Phạm Văn Xảo, Lý Triện, Đỗ Bí, Đinh Lễ, Nguyễn Xí và Trịnh Khả đã góp phần quan trọng vào việc phá vỡ từng bước, để rồi cuối cùng đập tan hoàn toàn mưu đồ của Vương Thông. Thắng lợi của trận quyết chiến chiến lược Tốt Động – Chúc Động là thắng lợi to lớn chung của các tướng lĩnh và nghĩa quân Lam Sơn, trong đó, phần đóng góp của tướng Trịnh Khả là rất quan trọng. Sử cũ đánh giá về sự hợp đồng tác chiến của Trịnh Khả như sau:

“Lúc bấy giờ, Trịnh Khả cùng với các tướng Phạm Văn Xảo, Lý Triện, Đỗ Bí và Đinh Lễ… đều là danh tướng một thời, luôn đồng tâm hiệp lực, khi thì bí mật bất ngờ, khi thì công khai đối mặt, ứng biến thật khôn lường, thừa cơ thật đúng lúc. Tất cả, nhanh như cắt, mạnh như tên, hễ đánh là thắng”.

Đại phá Mộc Thạnh tại ải Lê Hoa (1427)

Tháng 10 năm 1427, để cứu nguy cho Vương Thông đang bị vây hãm trong thành Đông Quan, nhà Minh liền sai Liễu Thăng và Mộc Thạnh đem 15 vạn quân sang cứu viện. Liễu Thăng dẫn 10 vạn quân theo ngả Chi Lăng (Lạng Sơn) tiến vào . Mộc Thạnh dẫn 5 vạn quân theo ngả ải Lê Hoa (Cao Bằng) tiến vào nước ta.

Bộ chỉ huy Lam Sơn đã quyết định tiêu diệt cho bằng được cánh quân do Liễu Thăng chỉ huy bằng nhiều trận mai phục rất hiểm hóc khác nhau.

Nhiệm vụ ứng phó với Mộc Thạnh và 5 vạn quân Minh ở ải Lê Hoa được trao phó cho Trịnh Khả và Phạm Văn Xảo.

Sau khi Liễu Thăng bị giết, cánh quân tiến vào nước ta qua ngả Chi Lăng đang có nguy cơ bị tiêu diệt hoàn toàn, Lê Lợi liền sai quân đem cờ quạt, ấn tín… của Tổng binh Liễu Thăng lên ải Lê Hoa để uy hiếp tinh thần của Mộc Thạnh. Và Mộc Thạnh đã hoảng hốt cho quân tháo chạy về nước. Nhân cơ hội này, Trịnh Khả và Phạm Văn Xảo đã tổ chức hai trận đánh lớn ở Đan Xá và ở Lãnh Câu. Sử cũ mô tả rằng:

“Ông (Trịnh Khả) cùng Phạm Văn Xảo thừa thế phá tan giặc ở Lãnh Câu và Đan Xá, chém hơn một vạn tên, bắt sống hơn một vạn tên, còn ngựa và các thứ quân trang khí giới thì nhiều không kể xiết”.

Nhờ những công lao to lớn nói trên, năm 1428, khi Lê Lợi định công ban thưởng cho các quan, Trịnh Khả được ban hàm Kim Tử Vinh Lộc Đại Phu, Tả Lân Hộ Vệ Tướng Quân, được ban túi Kim Ngư và Ngân Phù, chức Thượng Khinh Xa Kỵ Đô Uý.

Năm 1429, nhà Lê dựng biển khắc ghi tên tuổi của các Khai quốc công thần, Trịnh Khả được phong tước Liệt Hầu, chức Đô Thái Giám cai quản việc quân trong ngoài, đồng thời được kiêm giữ chức Trấn Thủ Tuyên Quang. Ít lâu sau, ông được thăng Hành Quân Tổng Quản Xa Kỵ Chư Quân Sự, Đồng Tổng Quản, trực tiếp coi các đội quân Thiết Đột.

Những năm làm quan cho các vua đầu của triều Lê, Trịnh Khả cũng là người có nhiều công lao. Sử cũ trân trọng ghi nhận mấy cống hiến sau đây của Trịnh Khả:

Một là, thừa lệnh vua Lê Thái Tổ, đem quân sang giúp vua Ai Lao diệt trừ bọn nghịch thần để rồi trên cơ sở đó, xây dựng và củng cố mối quan hệ hữu hảo đối với Ai Lao.

Hai là, cũng vào năm 1443, ông được cử làm tướng tiên phong, cầm quân đi đánh Chiêm Thành. Trong trận này, Trịnh Khả đã lập được công lớn, được ban hàm Nhập Nội Thiếu Uý, Kiểm Hiệu Bình Chương Quân Quốc Trọng Sự, Thượng Trụ Quốc và thăng tước Quốc Thượng Hầu.

Trịnh Khả là người trung thành, thanh liêm và tận tuy nên chẳng khác gì cái gai trước mắt bọn tiểu nhân xu nịnh. Năm 1451, có kẻ gièm pha rằng ông và con trai ông là Trịnh Quát âm mưu kết bè kết đảng, vì thế, bà Thái Hậu (Nguyễn Thị Anh – mẹ vua Lê Nhân Tông) đã xử tử cả hai cha con ông. (Bà Thái Hậu này cũng chính là người đã kết tội tru di tam tộc với Khai quốc công thần Nguyễn Trãi năm 1442). Hai năm sau, năm 1453, triều đình thương ông vô tội, liền minh oan cho ông và ban cho con cháu ông 100 mẫu ruộng hương hoả.

Trịnh Khả có 22 người con, gồm 13 con trai và 9 con gái. Trong số 13 người con trai này, sử cũ còn ghi lại được tên và chức tước của 10 người trong đó có một người là Quốc Công, hai người là Quận Công, năm người là Tước hầu, ba người là Đô đốc.

THEO ĐẠI VIỆT THÔNG SỬ (CHƯ THẦN TRUYỆN).Trần Hồng Đức