Tai họa nhỏ đến từ cố chấp, thảm họa lớn đến từ sự cuồng tín
Tai họa nhỏ đến từ cố chấp, thảm họa lớn đến từ sự cuồng tín
Thiên đường như thế nào, không ai từng nh́n thấy, nhưng chúng ta có lẽ có thể đưa ra phán đoán, cái gọi là địa ngục là sức mạnh tuyệt đối với bom nguyên tử. Chính những niềm tin man rợ và cuồng tín “cao thượng” đó đă đem lại nhiều tai họa nhất và lớn nhất cho nhân loại.
Có thể nói Russell là người đầu tiên nh́n thấu sự thật của chủ nghĩa toàn trị ở nước Nga Xô Viết và những ngụy biện của “triết lư đấu tranh” của Nga. Trong những năm cuối đời, ông luôn cảnh báo mọi người về sự bùng nổ chiến tranh, mối đe dọa hạt nhân và đe dọa vũ khí hạt nhân luôn hiện hữu.
Mặc dù Russell đă qua đời vào ngày 2 tháng 2 năm 1970, nhưng nhận định của ông về chủ nghĩa toàn trị của Liên Xô và những lo lắng của ông về chiến tranh hạt nhân không hề lỗi thời.
Vào ngày 18 tháng 5 năm 1872, Bertrand Arthur William Russell, một nhà tư tưởng nổi tiếng trong thế kỷ 20, sinh ra trong một gia đ́nh quư tộc ở quận Mammoth. Năm 1890, Russell được nhận vào Trinity College, Đại học Cambridge, nơi ông đă giảng dạy hai lần. Ông được bầu làm thành viên của Hiệp hội Hoàng gia vào năm 1908. Năm 1950, ông đoạt giải Nobel Văn học và được trao Huân chương Công trạng của Anh. Russell không chỉ có những đóng góp mang tính thời đại trong lĩnh vực triết học mà c̣n có tác động sâu sắc đến lĩnh vực công cộng.
Bản tính của con người ẩn chứa tội ác, tai nạn thường xuyên xảy ra trên thế giới, nhưng Russell vẫn tin rằng con người là đáng sống. Ư nghĩa của Russell nằm ở chỗ, ông luôn nhắc nhở con người phải không ngừng quán chiếu, đối mặt với cuộc sống hiện tại, kiên định t́m về chân ngă và làm một người chân chính.
Bốn ham muốn của bản tính con người
Cái nh́n sâu sắc của Russell về bản tính con người là vô cùng sâu sắc, nếu chúng ta chia các nhà tư tưởng thành hai loại: một loại người nói những điều sâu sắc đến tuyệt vọng, nhưng cách họ nói lại ngu ngốc đến đáng sợ; một loại người không chỉ nói điều ǵ đó kích thích tư duy mà c̣n nói điều đó một cách thú vị. Kant và Hegel thuộc loại thứ nhất, tác phẩm của họ sâu sắc nhưng buồn tẻ; Russell thuộc loại thứ hai, tác phẩm của ông sâu sắc và đẹp đẽ.
Russell đă chỉ ra rằng bản tính con người có bốn ham muốn: chiếm hữu, cạnh tranh, phù phiếm và quyền lực.
"Chiếm hữu là một động lực vô tận. Dù bạn có bao nhiêu đi chăng nữa, bạn vẫn sẽ khao khát sở hữu nhiều hơn nữa". Con người luôn không hài ḷng với những ǵ ḿnh có mà cưỡng cầu những thứ không thuộc về ḿnh, điều này vĩnh viễn không bao giờ đạt được. Sự thỏa măn chiếm hữu hoàn toàn là một giấc mơ không thể đạt được.
Khả năng cạnh tranh là một động cơ thậm chí c̣n mạnh mẽ hơn. Lịch sử loài người tràn ngập sự tàn phá hoàn toàn do các cuộc nội chiến gây ra bởi sự bất ḥa với nhau. Cuộc tranh giành hiếu thắng không chỉ để sở hữu, mà hơn thế nữa là một niềm đam mê vô ích.
Russell nói: "Một trong những rắc rối với tính phù phiếm là bạn càng cho nó ăn nhiều th́ nó càng bành trướng. Người ta càng nhắc đến bạn th́ bạn càng muốn được nhắc đến nhiều hơn". “Không thể phóng đại ảnh hưởng của hư vinh đối với cuộc sống của một người. Một khi con người bị sự hư vinh chiếm giữ, sự kiêu ngạo sẽ theo đó mà đi, cuối cùng anh ta sẽ đánh mất chính ḿnh.”
Tuy nhiên, điều đáng sợ nhất là ham muốn quyền lực, quyền lực là sự cám dỗ cuối cùng. Khát khao quyền lực thực sự là động cơ mạnh mẽ nhất trong cuộc đời của những người đàn ông quan trọng, và họ không bao giờ có thể thỏa măn nếu không có quyền lực vô hạn. Việc khơi dậy ham muốn quyền lực của một người có nghĩa là càng có nhiều người bị điều khiển, v́ vậy đó là "một động cơ rất nguy hiểm."
Dục vọng có thể làm cho con người biến chất, nhưng Russell cũng chỉ ra rằng, dục vọng là động lực hành động của con người, nếu tận dụng tốt nó, con người có thể tự hoàn thiện ḿnh, tạo dựng cuộc sống mới.
Tai họa nhỏ đến từ sự bướng bỉnh, thảm họa lớn đến từ sự cuồng tín
Russell suốt đời nhắc nhở mọi người rằng: Con người luôn ảo tưởng về “thần dược chữa bách bệnh, một cuộc cách mạng xă hội có thể giải quyết tất cả trong một lần”. V́ thực tế đă chứng minh rằng chính những niềm tin man rợ và cuồng tín “cao thượng” đó đă đem lại nhiều tai họa nhất và lớn nhất cho nhân loại.
Russell đă từng đích thân đến Liên Xô, v́ vậy quan điểm của ông về nước Nga Xô Viết trong các thời kỳ khác nhau dường như có giá trị tham khảo hơn đối với chúng ta.
Khi Cách mạng Tháng Mười nổ ra lần đầu tiên, thái độ của Russell cũng giống như hầu hết mọi người, vừa phấn khởi vừa mong chờ. Ông đă sử dụng các mối quan hệ cá nhân của ḿnh để hỏi đại sứ Anh tại Petrograd về t́nh h́nh hiện tại ở nước Nga Xô Viết, nhưng ông không thể hiểu được ông ở quá xa. Năm 1920, để quan sát t́nh h́nh nhiều nhất, Russell đă đích thân đến Nga và nói chuyện rất lâu với Lenin và những người khác.
Sau khi tự ḿnh trải nghiệm ở Liên Xô, Russell như bị nước đá dội lên đầu, sự nhiệt t́nh của ông đă bị dập tắt. Ở Nga có một "triết lư đấu tranh" không phù hợp với ư tưởng của Russell. Theo quan điểm của Russell, lư thuyết Nga có hai sai lầm: một là con người, hai là lư thuyết.
Ngụy biện về bản chất con người là ảo tưởng rằng, thông qua việc thúc đẩy hận thù, những kết quả tốt đẹp sẽ được tạo ra dưới h́nh thức đấu tranh, và sự hỗn loạn lớn sẽ mang lại trật tự lớn trên thế giới. Nhưng lại không nghĩ rằng, những người có thói quen tăng cường thù hận, một khi chiến thắng, họ sẽ không ngừng t́m kiếm mục tiêu thù hận mới.
Ngụy biện lư thuyết nằm ở niềm tin vững chắc của họ rằng, lực lượng kinh tế là h́nh thức quyền lực thống trị duy nhất, và nếu nhà nước trở thành nhà tư bản duy nhất th́ sự bóc lột và áp bức có thể bị xóa bỏ ngay lập tức. Nhưng họ không nhận ra rằng cách tiếp cận này chỉ tạo ra một quyền lực đáng sợ hơn: “mọi người đều giao quyền sinh tử cho các quan chức chính phủ”.
Và những người rơi vào hai ngụy biện này nhất định sẽ đánh mất chính ḿnh, và bị bao bọc bởi ḍng tư tưởng cuồng tín. Có rất ít trí thức như Russell có thể nh́n thấu sự thật của nước Nga Xô Viết, điều này khiến ông càng cảm thấy cô đơn hơn.
Sự tôn nghiêm của cá nhân quan trọng hơn các loại học thuyết
Russell không thể chịu được việc trở thành một kẻ mê tín điên cuồng. Ông biết rằng, trong một hoàn cảnh lịch sử phức tạp, không ai có thể măi măi ở trong thế giới của lư trí, chân lư và ánh sáng, đồng thời hạ thấp đối phương về phía bên kia của sự ngu dốt, phi lư và đen tối. Ông từng nói: "Tôi tuyệt sẽ không v́ niềm tin của ḿnh mà hiến thân, bởi v́ tôi có thể sai."
Russell chân thành và cô đơn, nhưng ông không sợ hăi cũng không trốn chạy nó. "Đừng cảm thấy sợ hăi v́ sự độc đáo của bản thân… hăy trung thực ngay cả khi sự thật khiến người ta khó chịu, bởi v́ thường mất nhiều nỗ lực hơn để che giấu sự thật."
Những năm cuối đời, Russell cống hiến hết ḿnh cho sự nghiệp ḥa b́nh, ông tin rằng “nhân loại luôn phải đối mặt với thảm họa”. Russell đưa ra dự đoán thảm khốc này là mối đe dọa hạt nhân và tống tiền hạt nhân luôn hiện hữu.
Nếu chiến tranh thế giới lại nổ ra, cán cân khủng bố sẽ bị phá vỡ, không ai tuân theo hiệp định cấm vũ khí hạt nhân, mỗi bên tham gia chiến tranh sẽ sản xuất một lượng lớn bom hydro và bom nguyên tử, và một cuộc chiến tranh sử dụng bom nguyên tử và bom khinh khí sẽ không bao giờ có người chiến thắng, là một thành viên của trái đất, chúng ta hoặc chọn sống cùng nhau, hoặc chúng ta chọn chết cùng nhau.
Russell đă thốt lên đầy lo lắng: "Tôi mong muốn bất kỳ quốc gia, chủng tộc hay học thuyết nào cũng phải khuất phục trước tự do, giá trị và sự tôn nghiêm của mỗi cá nhân đang sống."
Tuổi thọ của một cá nhân dù dài đến đâu, cũng chỉ là một giọt nước trong ḍng sông dài của lịch sử, nhưng tư tưởng của các triết gia có thể vượt qua thời gian và tồn tại măi với thời gian. Russell qua đời vào ngày 2 tháng 2 năm 1970, nhưng nhận định của ông về chủ nghĩa toàn trị của Liên Xô và những lo lắng của ông về chiến tranh hạt nhân không hề lỗi thời.
Lư Hoa - Aboluowang
Lư Ngọc biên dịch
