Giữ tinh thần "dấn thân yêu đời" của người Sài G̣n
Giữ tinh thần "dấn thân yêu đời" của người Sài G̣n
TTCT - Sài G̣n đă “vượt thoát” và phát triển được nhờ các “mối nối” làm nên giá trị của nó không bị đứt...
Có không ít bạn trẻ hỏi tôi:
“V́ sao anh chỉ thích viết về những câu chuyện xưa cũ ở Sài G̣n?”.
Điều các bạn ấy muốn nói là Sài G̣n bây giờ mới thật đáng sống, phát triển hơn nhiều so với Sài G̣n cũ kỹ trong các bức ảnh xưa.
Lưu giữ và chia tay
Có lẽ những người trẻ và nhiều nhà quản lư đô thị hiện nay muốn Sài G̣n phát triển giống Singapore hay Bangkok. Một số kiến trúc cổ ở khu trung tâm đă hoặc sẽ bị đập đi để xây trung tâm thương mại, trụ sở mới. Nhưng tôi nghĩ rằng hơn bao giờ hết, Sài G̣n cũng cần phải giữ lại những ǵ đă tạo nên vẻ đẹp của nó trong quá khứ.
Tại hội thảo “Điều kiện trường tồn của doanh nghiệp” diễn ra đầu tháng
12-2015, giáo sư Namakayma Osamu, hiệu trưởng Trường ĐH Reitaku (Nhật) chia sẻ:
“Trước đây, người Nhật từng cho rằng để tồn tại trong xu thế toàn cầu hóa th́ làm cho nước Nhật trở nên giống nước Mỹ là được.
Nhưng giờ th́ chúng tôi nhận ra đó sai lầm. Thực tế, càng toàn cầu hóa th́ mỗi quốc gia lại càng phải giữ ǵn giá trị riêng của ḿnh, như vậy thế giới mới tồn tại và đứng vững được”. Điều đó khiến tôi liên tưởng đến thành phố của ḿnh và hướng đi của nó trong tương lai.
Rơ ràng, Sài G̣n cần xây dựng giá trị riêng của ḿnh, và bên cạnh việc dần tạo dựng giá trị mới, điều cần làm ngay là t́m lại, khôi phục, mài giũa những giá trị truyền thống. Chính các giá trị đó đă và sẽ tạo nên bản sắc riêng của đô thị có lịch sử hơn 300 năm này.
Đó không chỉ là những ṭa nhà xưa rất đẹp nằm dưới các con đường rợp bóng cây, đ́nh chùa miếu mạo rải rác khắp Chợ Lớn, Gia Định cũ mà c̣n là tinh thần “dấn thân yêu đời” (chữ của giáo sư Thanh Lăng) của người Sài G̣n từ bao đời nay.
V́ yêu đời mà dấn thân, v́ yêu đời nên dấn thân và cảm thấy vui sướng. Yêu đời nên yêu người, sẵn sàng giúp đỡ người gặp khó khăn, mở tủ thuốc từ thiện, bơm vá xe cho người khuyết tật, mở quán cơm từ thiện giá rẻ, người nghèo mua gạo giúp người nghèo
hơn ḿnh...
Khi t́m tài liệu để viết bộ ba cuốn Sài G̣n, chuyện đời của phố, tôi thấy đầy ắp tinh thần cố gắng xây dựng một xă hội đầy chất nhân văn của người Sài G̣n xưa. Như chương tŕnh “Thế giới của trẻ em” trên sóng truyền h́nh từ năm 1967 của nhạc sĩ Lê Văn Khoa, một cố gắng trong hoàn cảnh đất nước đang có chiến tranh, để “...đem tiếng cười thơ ngây gắn trở về gương mặt hồn nhiên của trẻ thơ.
Bom đạn, hỏa tiễn đă phá nát thiên đàng tuổi thơ rồi. Bây giờ ḿnh cố giữ một chút ǵ c̣n lại để thấy thế giới này c̣n... biết cười thật ḷng”. Khi đọc những ḍng tâm sự của ông, tôi thấy xúc động. Tôi tin rằng đó cũng là mong muốn của bà Kiều Hạnh khi làm chương tŕnh ca nhạc thiếu nhi Tuổi xanh, đem lời ca tiếng nhạc trong sáng giúp trẻ thơ hướng thiện.
Đó cũng là tâm nguyện của ông Khai Trí, vợ chồng nhà văn Nhật Tiến và Đỗ Phương Khanh khi làm báo Thiếu Nhi, của ông Nguyễn Trường Sơn khi xây dựng Tủ sách Tuổi Hoa với vai tṛ cố vấn của nhà văn Minh Quân.
Họ lo lắng cho tâm hồn trẻ thơ thời chiến khi cha mẹ lo kiếm sống, khi không có mặt người cha ở nhà và lũ trẻ lớn lên bị cuốn vào cơn lốc tiêu thụ, lo sợ và chán chường cho tương lai, yêu cuồng sống vội.
Trên dưới nửa thế kỷ trước, Sài G̣n đă có trung tâm thương mại, siêu thị đông khách, vận hành không khác ngày nay. Người dân Sài G̣n đă tổ chức triển lăm và biểu diễn thời trang bằng hàng vải nội hóa. Họ tổ chức biểu diễn ca nhạc, diễn kịch, tuồng, thi hoa hậu.
Họ tổ chức tour tham quan thành phố, du lịch trong và ngoài nước. Họ lập trường đại học công và tư với nhiều ngành đào tạo. Họ làm tới đâu học tới đó, không biết th́ cắp sách ra nước ngoài học, vừa làm vừa nghe ngóng t́nh h́nh chiến sự.
Người ở thành phố làm thay việc của thầy giáo, công nhân bị bắt lính phải ra chiến trường, vẫn dựng sạp biểu diễn cải lương khi chiến sự áp sát thành phố, xoay xở giấy in báo khi tăng giá, để con nít có báo mà đọc.
Đó chính là những di sản tinh thần của Sài G̣n một thời nhưng ngày càng bị thời gian vùi lấp. Chiến cuộc làm mất mát nhiều tư liệu, h́nh ảnh. Đến kư ức cũng không c̣n khi nhân chứng ra đi.
Tôi tiếc không gặp được nghệ sĩ Bắc Sơn để nghe kể nguyên do ông làm chương tŕnh “Quê ngoại” đầy cảm xúc, với những ca khúc đậm chất quê hương như Em đi trên cỏ non, C̣n thương rau đắng mọc sau hè, kịch bản tự nhiên, chân t́nh làm rơi nước mắt những cư dân tạm cư.
Tôi muốn t́m lại dấu vết dàn nhạc Đại ḥa tấu Sài G̣n cuối năm 1959, ban nhạc Tiếng Tơ Đồng, ban thi văn Tao Đàn lừng danh, nh́n được h́nh ảnh ông già Louis Vidal thời Pháp thuộc làm hương cả làng Phú Nhuận, bận áo dài khăn đóng, nhai trầu, ăn nước mắm, lấy vợ Việt.
Hai mẹ con phơi nắng ở sân chung cư Thanh Đa -Trần Cương
Dấn thân và yêu đời
Chẳng có nơi nào trên đất nước có nhiều người di cư đến như Sài G̣n. Nhưng rồi cũng từ Sài G̣n, trong nửa thế kỷ gần đây có rất nhiều người bỏ nó ra đi. Tôi tin rằng nếu không v́ những biến động đă diễn ra, không người dân Sài G̣n nào, cố cựu hay ngụ cư, muốn ra đi cả. Khi rời xa, họ mang theo hiểu biết về cuộc sống của cư dân một thời. Nó mất hẳn luôn khi họ nằm xuống.
Bên cạnh những điều đó, có những điều được tiếp nối khi gặp những thử thách sau này. Thời kinh tế bao cấp sau 1975 khiến người Sài G̣n bỡ ngỡ và lo lắng ban đầu, nhưng họ lại một lần nữa “dấn thân, yêu đời”, nếu c̣n ở lại.
Họ sống tằn tiện, lấy vỏ xe làm dép, chế biến mực bút bi, dùng than thay xăng chạy xe, nghĩ ra và dạy nhau cách chế biến ḿ sợi, khoai lang, bột ḿ, bo bo, cá xô để sống qua ngày chờ lúc tươi sáng hơn. Họ ngạo nghễ đối diện khó khăn, đùm bọc nhau, không thích khoanh tay nh́n rồi than trách mà luôn xoay xở để khá hơn, luôn cho rằng “c̣n da lông mọc, c̣n chồi nẩy cây”.
Lụt miền Trung, miền Tây năm 1978 có khó mấy vẫn gửi quần áo cũ, lương thực giúp đỡ người khác khổ hơn ḿnh. Họ giữ giá trị của chất con người Sài G̣n - Gia Định “kiến nghĩa bất vi...”. Họ có ra đi th́ không quên ngoảnh lại, nhanh chóng chuyển tiền của về giúp thân nhân và giúp vốn cho cả thành phố vực dậy kinh tế thời đổi mới.
Rồi thành phố lại tiếp tục bổ sung nhân lực là người tứ xứ, không đổ về v́ chiến cuộc mà góp về những người ưu tú nhất của quê hương ḿnh cho đất này. Với truyền thống đùm bọc đồng hương, thân nhân, họ h́nh thành những cộng đồng nhỏ những người cùng quê và ḥa nhập vào đất Sài G̣n.
Tài năng, tính hiếu học, sự cần cù của họ là đóng góp quan trọng tạo nên sức mạnh thành phố, không khác chi nhóm dân cư miền Bắc vào năm 1954 và xa xưa hơn là nhóm người Minh Hương.
Những câu chuyện trên “tiếp sức” cho sức sống của Sài G̣n, khiến nó không bị hụt hẫng rồi mất dần để rồi chỉ c̣n vang bóng một thời. Sài G̣n đă “vượt thoát” được nhờ các “mối nối” làm nên giá trị của nó không bị đứt.
Tôi mong rằng sẽ có nhiều cuốn sách, bài báo viết về những tháng năm bi tráng ấy, không phải chiến đấu với kẻ thù mà là chiến đấu với cái nghèo, cái bó buộc của tư duy ấu trĩ, để khẳng định chất Sài G̣n. Và nên nhớ những h́nh ảnh, câu chuyện, kư ức của cuộc sống một thời mới vừa qua ấy cũng đang mất dần,
mất dần...
Hiroike Chikuro, người sáng lập ĐH Reitaku, từng nói: “Người áp dụng cùng một phương pháp cho lập nghiệp và ǵn giữ sự nghiệp th́ sẽ mất nó. Lập nghiệp không cần đức, nhưng để giữ ǵn sự nghiệp đó th́ không có đạo đức không xong!”. Bất cứ cái ǵ muốn trường tồn đều phải có đạo đức làm cốt lơi. C̣n là công đức, và phước đức.
Để gây dựng tầm vóc và giữ ǵn sự trường tồn cho một thành phố như Sài G̣n cũng vậy, không có đức không xong. “Ôn cố tri tân”, có những giá trị nằm sẵn trên mảnh đất thành phố này, và những điều tốt đẹp trong bốn mươi năm qua đă chớm dậy đợi chúng ta t́m kiếm, đúc kết, để tiếp nối và hoàn thiện. Đó là quan niệm về thiện và ác, công bằng và trách nhiệm, lương tâm và ḷng tự trọng...
T́m ṭi, lục lọi, giữ ǵn kư ức, h́nh ảnh của Sài G̣n một thời đă qua, trăm năm trước hay chỉ mới vài chục năm trước, soi rọi ḿnh trên ḍng sông thời gian, từ đó t́m ra được những giá trị tinh thần, đạo đức của người Sài G̣n một thời là việc cần làm và nên làm.
T́m thấy để tự hào về một nơi từng đáng sống, đă từng sống đàng hoàng, có t́nh có nghĩa. Từ niềm tự hào đó, chúng ta sẽ gắng sống đàng hoàng cho hôm nay và mai sau.
02/01/2016
PHẠM CÔNG LUẬN
_http://tuoitre.vn
