Kiemsi
23-09-2016, 05:17
6)
CHÂU TÂM LUÂN (1939-2016)
Chúng tôi được tin ông Châu Tâm Luân đă từ trần tại Genève (Thuỵ Sĩ) ngày 4 tháng 9 năm 2016, thọ 77 tuổi.
Bạn bè ông ở trong nước sẽ tổ chức một buổi lễ tưởng niệm vào ngày 7.9.2016 tại tư thất ở Phú Mỹ.
Diễn Đàn xin thành thực chia buồn cùng tang quyến.
Giáo sư Châu Tâm Luân là một chuyên gia về kinh tế nông nghiệp, nhân vật hàng đầu trong phong trào đô thị đấu tranh cho hoà b́nh, độc lập và thống nhất đât nước. Sau vài năm sống dưới chính quyền của Đảng cộng sản, thẳng thắn phê b́nh đường lối chính trị và kinh tế sai lầm của ĐCS mà thấy không có kết quả, ông đă quyết định vượt biển. Tại Thái Lan, ông đă bị những người tị nạn quá khích và thiểu năng về trí tuệ hành hung tàn bạo. Ra nước ngoài, ông đă nhiều năm làm việc cho Tổ chức Lương Nông (FAO) của Liên Hiệp Quốc và định cư ở Thuỵ Sĩ. Từ hơn mười năm nay, ông đă mấy lần trở về thăm đất nước, có dịp gặp lại nguyên thủ tướng Vơ Văn Kiệt, người rất trân trọng tấm ḷng yêu nước và chính trực của ông. Ảnh trên, từ trái sang phải : Châu Tâm Luân, Ngô Vĩnh Long, một nghệ sĩ điêu khắc (chúng tôi chưa t́m ra tên họ), Vơ Văn Kiệt (2007, đồng bằng sông Cửu Long, tư liệu của Diễn Đàn)
Tác giả: Huy Đức “Bên Thắng Cuộc”
Sau ngày 30-4-1975, Chu Phạm Ngọc Sơn là một nhà chuyên môn hợp tác toàn diện với chế độ. Ông và một số nhà khoa học khác thường không câu nệ khi nhận các đơn đặt hàng thực hiện những công tŕnh “khoa học” phục vụ nhu cầu chính trị. Theo Tổng thư kư Hội Trí thức Yêu nước Thành phố Hồ Chí Minh Huỳnh Kim Báu: “Những năm ấy, các trí thức Sài G̣n vẫn nhận được điện thoại từ Văn pḥng Thành ủy hỏi xem: ‘Có công tŕnh khoa học chào mừng 3-2 hay 19-5 không?’.
Những Giáo sư như Phạm Biểu Tâm, Lê Văn Thới th́ mắng ngay: ‘Không có thứ khoa học nào gọi là khoa học chào mừng cả’. Nhưng một số người khác th́ có, người th́ làm ra chất tẩy rửa ‘pentonic’, người chứng minh ‘ăn mấy kư khoai ḿ bổ bằng một kư thịt ḅ’, người th́ ‘ăn bo bo nhiều dinh dưỡng hơn cả gạo’. Nhưng ngay cả những ‘nỗ lực’ đó cũng không giúp kiến tạo được ḷng tin”.
Giáo sư Chu Phạm Ngọc Sơn kể: “Nh́n vào lư lịch, thấy trước đây năm nào tôi cũng đi Mỹ nghiên cứu hoặc đi dạy, người ta cứ thắc mắc sao đi Mỹ quá trời. Tôi nộp đơn xin vô Hội Trí thức Yêu nước, mấy lần bị từ chối”. Năm 1980, trong thời gian Giáo sư Chu Phạm Ngọc Sơn đi Liên Xô, một người con của ông vượt biên không thành. Người con gái của ông cũng cảm thấy bế tắc khi thi không đậu vào dự bị y khoa. Biết chuyện, ông Vơ Văn Kiệt thỉnh thoảng qua lại, tṛ chuyện, khi hiểu thêm nội t́nh, ông nói với Giáo sư Sơn: “Thôi, anh cứ để cho cô ấy và mấy cháu đi, đi chính thức. Bên đó có điều kiện cho các cháu học hành. Sau này nếu các cháu trở về th́ tốt, nếu không, tôi với anh cũng được làm tṛn bổn phận”.
Ông Huỳnh Kim Báu kể: Sau giải phóng, Bí thư Thứ nhất Lê Duẩn vào Sài G̣n, sau khi nghe Mai Chí Thọ, Trần Trọng Tân báo cáo t́nh h́nh, ông nói: “Năy giờ có một chiến lợi phẩm rất lớn mà các đồng chí không đề cập, đó là lực lượng trí thức được đào tạo từ nhiều nguồn. Lenin nói, không có trí thức là không có xă hội chủ nghĩa”. Tuy nhiên, theo ông Huỳnh Kim Báu, cách mà chính quyền sử dụng trí thức chủ yếu là “làm kiểng”.
Giáo sư Phạm Hoàng Hộ tuy ở thời điểm đó vẫn c̣n là hiệu phó Đại học Khoa học, nhưng theo ông Báu: “Đấy chỉ là một chức vụ bù nh́n, không có vai tṛ ǵ trong giáo dục”. Giáo sư Hộ là hiệu phó nhưng không phải đảng viên, nên khi có vấn đề ǵ th́ những người trong Đảng họp riêng, quyết định xong, có việc nói vớiông, có việc ông không bao giờ được biết. Từ rất sớm, Giáo sư Phạm Hoàng Hộ đă phản đối cách đào tạo đưa thời gian học chính trị quá nhiều vào chương tŕnh. Ông cảnh báo: “Nếu chính trị can dự quá mạnh, các nhà khoa học sẽ mất căn bản”.
Giáo sư Phạm Hoàng Hộ nói lên điều này sau khi chính ông đă được trải nghiệm trong những ngày học chính trị. Năm 1977, một lớp học kéo dài mười tám tháng về “Chủ nghĩa xă hội khoa học” dành riêng cho các trí thức miền Nam đă được tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh. Ông Vơ Ba, người tham gia tổ chức lớp học này, kể: “Chính quyền tưởng rằng sau lớp học sẽ có được một tầng lớp trí thức của chế độ cũ yêu mến và phụng sự chủ nghĩa xă hội. Tuy nhiên, nếu như Marxism đă từng được các trí thức miền Nam quan tâm như là một môn khoa học th́ giờ đây họ lại nghe những giảng sư miền Bắc nói về Marx hết sức giáo điều. Chưa kể, những người đứng lớp c̣n rao giảng với tư thế của người chiến thắng, tự tôn, tự đắc”.
Những đảng viên tham gia lớp học như ông Vơ Ba cũng thừa nhận: “Trước giới trí thức Sài G̣n, chính quyền đă thất bại ngay trong lần tŕnh diễn đầu tiên”.
Chưa kết thúc lớp học, Tiến sỹ Nguyễn Văn Trung, một giáo sư triết học nổi tiếng của Sài G̣n, một người được coi là “hằn học với Giáo hội”, đă coi cộng sản cũng là “một giáo hội”. Tiến sỹ Nguyễn Văn Trung cho rằng h́nh thức “kiểm điểm” mà cộng sản áp dụng trong sinh hoạt chính là một thứ “xưng tội man rợ”. Về đường lối, ông cho rằng: “Có thể có những điều Lenin nói đă đúng vào năm 1916, nhưng sau bảy mươi năm mà ta áp dụng là không lư trí”.
C̣n Giáo sư Châu Tâm Luân th́ khi nghe các giảng sư miền Bắc say sưa nói về con đường “tiến lên chủ nghĩa xă hội bỏ qua giai đoạn phát triển chủ nghĩa tư bản” đă mỉa mai: “Sao không t́m hiểu xem sau chủ nghĩa cộng sản là ǵ để nhân tiện bỏ qua, ḿnh bỏ qua luôn hai, ba bước”. Giáo sư Châu Tâm Luân lấy bằng tiến sỹ về kinh tế nông nghiệp ở Đại học Illinois, Mỹ, năm hai mươi lăm tuổi, trở về dạy cùng lúc ở hai trường đại học Minh Đức và Vạn Hạnh. Ông là một trong những trí thức phản chiến hàng đầu, bị chế độ Sài G̣n bắt giam đầu năm 1975 cho tới những ngày cuối tháng 4-1975 mới được Chính quyền Dương Văn Minh thả ra. Giáo sư Châu Tâm Luân là một thành viên của nhóm “sứ giả” được ông Dương Văn Minh phái vào trại Davis 300 và được giữ lại ở đây cho đến trưa ngày 30-4-1975. Sau giải phóng, chính quyền xếp ông vào diện “người của ta”. Ông là đại biểu khóa I Hội đồng Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, đồng thời là ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
Về phía ḿnh, Giáo sư Châu Tâm Luân cũng là một trong những trí thức kỳ vọng nhiều vào chế độ mới. Mấy tháng “sau giải phóng”, giá cả sinh hoạt tăng vọt lên, trong khi dân t́nh lo âu th́ ông lại cho là giá tăng v́ “tâm lư”, giống như cách giải thích thời ấy của chính quyền301. Sau khi cho rằng nhà nước không thể dùng ngoại tệ để nhập hàng như trước đây, Giáo sư Châu Tâm Luân viết: “Giờ đây không c̣n bọn tay sai đem máu của con em nhân dân đổi lấy đô la nữa th́ cần phải tiết kiệmtối đa số ngoại tệ mà dân phải lao động đổ mồ hôi mới đem về được cho quốc gia… V́ vậy ngoài sự tiếp tay chánh quyền kiểm soát gian thương, chúng ta cũng cầnkềm hăm bớt kẻ địch ở ngay trong ḷng ḿnh…”302.
Khi trao cho Giáo sư Châu Tâm Luân nhiều trọng trách, Chính quyền nghĩ đơn giản ông là người “dùng” được. Nhưng, cũng như nhiều trí thức Sài G̣n, ông đă không hành xử như là một công cụ. Từ năm 1976, Giáo sư Châu Tâm Luân không được đứng lớp v́ kiến thức kinh tế của ông là “kinh tế tư bản”, tuy nhiên, ông vẫn c̣n được để ngồi trong Hội đồng Khoa học của trường. Chỉ ít lâu sau, Đảng ủy trường nhận xét ông muốn “tranh giành lănh đạo với Đảng”.
Giáo sư Châu Tâm Luân kể: “Tôi ngạc nhiên, chế độ cũ hai lần giao chức cho tôi mà tôi có màng tới đâu”. Nhưng té ra vấn đề không phải là “ghế”, mà là những ư kiến của ông ở Hội đồng Khoa học luôn luôn khác với ư kiến của chi bộ. Trong một cuộc họp, khi nghe ông Đỗ Mười thao thao nói về “hợp tác hóa”, về chủ trương phải đưa những người bần cố nông lên làm lănh đạo hợp tác và “phải đào tạo họ”, Giáo sư Luân hỏi: “Nhà nước định đào tạo trong bao lâu?”. Ông Đỗ Mười nói: “T́nh h́nh gấp rút, đào tạo ba ngày”. Giáo sư Châu Tâm Luân nhớ lại: “Tôi bắt đầu ngao ngán v́ muốn thay đổi th́ phải bắt đầu từ cái đầu mà… những ‘cái đầu’ th́ như thế”. Sau lần gặp ông Đỗ Mười, nhà kinh tế nông nghiệp Châu Tâm Luân được đưa về Viện Khoa học Xă hội.
Không chỉ có những đụng độ tại cơ quan. Ở Hội đồng Nhân dân, Giáo sư Châu Tâm Luân là trưởng Ban Nông nghiệp. Trong một phiên họp toàn thể thảo luận về các chương tŕnh khoa học của Thành phố, sau khi nghe ông Luân tranh luận, một đại biểu trong Hội đồng mặc quân phục đứng dậy xin ngưng cuộc căi vă, và lớn tiếng: “Các chuyên viên đă để ra rất nhiều thời giờ soạn thảo, đại biểu đó tư cách ǵ mà đ̣i sửa qua sửa lại”. Ông Luân cố dằn ḷng: “Tôi xin ngưng cuộc thảo luận, bởi như vị đại biểu vừa nói, đă có các chuyên viên nghiên cứu cho chúng ta rồi th́ chúng ta chỉ c̣n là chuyên viên giơ tay thôi”. Chủ tŕ phiên họp, ông Mai Chí Thọ không nói ǵ, chỉ yêu cầu biểu quyết. Nh́n thấy ông Luân không giơ tay, ông Mai Chí Thọ hỏi: “Ai không chấp thuận?”. Ông Luân cũng không giơ tay, ông nói: “Toàn thể chấp thuận, một phiếu trắng”.
Một số cán bộ cách mạng tốt bụng bắt đầu lo lắng cho vị giáo sư trẻ tuổi này, một trưởng Ban Đảng khuyên: “Tôi sáu mươi tuổi, người ta vẫn xem tôi như con nít, phải ăn nói thận trọng lắm. Anh nhớ, anh chỉ mới hơn ba mươi tuổi”. Giáo sư Châu Tâm Luân kể: “Tại diễn đàn của Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tôi đề nghị phải áp dụng ‘kinh tế thị trường có sự quản lư của nhà nước’. Ông Xuân Thủy nghe, nói với tôi: ‘Anh phải có người đỡ đầu, anh về nói với Sáu Dân đi’. Tôi trả lời ông Xuân Thủy: ‘Nếu tôi nói đúng th́ các anh phải nghe chứ sao lại cần người đỡ đầu?’.
Sau đó, ông Mai Chí Thọ nhắc: ‘Cậu đúng, nhưng áp dụng như vậy th́ phức tạp quá, làm sao chúng tôi quản lư được. Muốn làm phải có những người như cậu. Mà nói thật chúng tôi chưa thể tin hoàn toàn những người như cậu’”.Theo ông Luân: “Những năm ấy, tôi chê ông Vơ Văn Kiệt nhát, ‘xé rào’ là vá víu; phải ‘phá vỡ’ để áp dụng kinh tế thị trường chứ không thể phá những đoạn rào. Ông Mai Chí Thọ nghe, nhắc: ‘Phải giữ chính quyền trước hết, chính sách sai th́ c̣n sửa được chứ mất chính quyền là mất hết’. Về sau tôi mới thấy ông Mai Chí Thọ đă nói rất thật ḷng, họ đă ngủ rừng hàng chục năm để có chính quyền, làm sao họ để mất cái mà họ vừa giành được đó”.
Hai vợ chồng Giáo sư Châu Tâm Luân đều học ở Mỹ. Trước năm 1975, gia đ́nh ông đă định cư ở một nước Bắc Âu, nhưng cả hai đều chọn con đường về nước. Sau năm năm cố gắng cḥi đạp trong chế độ mới, ông không t́m thấy một cơ may thay đổi nào. Đầu năm 1979, ông vẫn c̣n được trả lời phỏng vấn các phóng viên nước ngoài, nhưng càng về sau th́ không thấy nhà báo nào gặp ông nữa. Giáo sư Châu Tâm Luân nói: “Tôi bắt đầu có dự cảm bất ổn. Khi t́nh cờ gặp một vài phóng viên, nghe họ nói mấy lần đến Việt Nam xin gặp tôi đều được chính quyền trả lời là Giáo sư Châu Tâm Luân đang đi công tác xa. Tôi biết tôi đang dần dần bị cô lập”.
Dù từng hoạt động trong các phong trào chống đối dưới chế độ Sài G̣n, ông Huỳnh Kim Báu vẫn phải thừa nhận: “Trước 1975, mặc dù chính quyền bị coi là bù nh́n, nhưng trí thức vẫn được trọng dụng, họ có quyền thực sự trong chuyên môn. Sau giải phóng, chính quyền được nói là của ḿnh nhưng trí thức gần như chỉ được dùng như bù nh́n, trong khi đa phần họ là những người khảng khái”.
Năm 1977, có lần hệ thống nước máy của Thành phố bị đục, ông Vơ Văn Kiệt mời các nhà trí thức tới hiến kế. Nhiều người phát biểu, riêng ông Phạm Biểu Tâm ngồi im. Ông Kiệt hỏi: “Sao vậy anh Tâm?”. Ông Phạm Biểu Tâm nguyên là chủ tịch Hội Sinh viên Hà Nội trước 1945. Năm 1963, con gái Ngô Đ́nh Nhu là Ngô Đ́nh Lệ Thủy thi y khoa đă bị ông đánh rớt dù bị nhà Ngô gây áp lực. Ông là một nhà giáo được sinh viên kính nể. Ông Tâm được nói là rất quư ông Kiệt, nhưng có lẽ do quá bị dồn nén, ông đứng dậy nói: “Từ ngày mấy anh về, cái đầu trí thức khỏe, v́ cái ǵ cũng đă có mấy anh nghĩ hết. Nước là chuyện mấy anh đâu phải chuyện tụi tui”.
Một thời gian sau, Giáo sư Phạm Hoàng Hộ trả lại chức hiệu phó. Trường sợ mang tiếng không nhận, ông khóa pḥng, giao ch́a khóa, tự chấm dứt vai tṛ “chim kiểng” của ḿnh. Theo ông Vơ Văn Kiệt, Thành ủy vẫn để Giáo sư Phạm Hoàng Hộ hàng năm sang Pháp dạy học. Trong một lần đi Pháp, ông ở lại luôn bên đó rồi viết thư về cho ông Kiệt nói rằng, công việc nghiên cứu nhiều, ông cần phải ở nơi có phương tiện cho ông làm việc, khi nào đất nước thực sự cần, ông sẽ về.
C̣n Giáo sư Châu Tâm Luân, nhân một buổi tối rủ ông Vơ Ba tới nhà chơi, đă đưa cho Vơ Ba coi một tập đánh máy hai mươi trang về “t́nh h́nh kinh tế nông nghiệp miền Nam”, rồi nói: “Vơ Ba ơi, ḿnh rất mừng v́ bản báo cáo này của ḿnh đă được Mặt trận Tổ quốc đánh máy gởi đi. Hai lần trước th́ họ không chịu đánh máy. Nhưng, Vơ Ba ạ, họ đánh sai hết, những thuật ngữ như ma trận họ đánh thành mặt trận ông ạ”.
Mấy hôm sau, Vơ Ba chạy qua nhà Giáo sư Luân th́ thấy cửa đóng, bên trong thấp thoáng bóng mấy công an đến “chốt nhà”. Cho dù, sang tới Thái Lan ông bị các thuyền nhân khác đánh rất đau, khi viết thư về, trả lời câu hỏi của ông Huỳnh Kim Báu, “liệu vượt biên có phải là một quyết định sai lầm”, Giáo sư Châu Tâm Luân vẫn cả quyết: “Không, Báu! Dù phải trả giá đắt, ḿnh vẫn thấy đi là đúng”.
Trong số các trí thức miền Nam, ông Vơ Văn Kiệt “xếp” Giáo sư Châu Tâm Luân vào hàng “khó tính”. Tuy nhiên, ông kể: “Đến nhà Châu Tâm Luân ḿnh rất thích v́ ảnh thẳng thắn, nghĩ sao nói vậy, có khi như búa bổ. Ảnh hy vọng khi đất nước ḥa b́nh, với sự ph́ nhiêu của đất đai miền Nam, sẽ có dịp thi thố giúp phát triển nền nông nghiệp. Nhưng một thời gian sau, thấy cơ chế như thế th́ không thể nào đóng góp được”.
Một người khác từng quen biết Bí thư Thành ủy Vơ Văn Kiệt nhưng cũng phải vượt biên là Kỹ sư Phạm Văn Hai, giám đốc nhà máy dệt Phong Phú. Ông Phạm Văn Hai là người đưa kỹ nghệ nhuộm vào miền Nam. Ông có hai người con, một người được đặt tên là Phạm Chí Minh, một người là Phạm Ái Quốc. Sau ngày 30-4, ông Phạm Văn Hai vẫn nhiệt t́nh tư vấn để phục hồi ngành dệt và nghiên cứu chất kích thích cây cỏ.
Nhưng năm 1977 ông quyết định “đi”. Vượt biên hai lần, cả hai lần đều bị bắt. Lần đầu bị bắt ở Kiên Giang, Thành ủy lănh. Lần hai, bị bắt ở thành phố, ông Vơ Văn Kiệt vào thăm, ông Hai nói: “Cho dù anh quan tâm nhưng như thế này th́ không làm được”. Ông Vơ Văn Kiệt thừa nhận: “Những người như Kỹ sư Phạm Văn Hai, như Giáo sư Châu Tâm Luân…, nếu chỉ khó khăn về cuộc sống họ sẽ vượt qua, nhưng nếu bị đặt vào hoàn cảnh không thể đóng góp th́ họ không chịu được. Tôi cũng không biết làm ǵ hơn, chỉ đề nghị mấy ảnh đừng vượt biên nguy hiểm”.
Ông Vơ Văn Kiệt nhớ lại: “Tôi tiếc đứt ruột khi để những anh em trí thức ấy ra đi, nhưng biết là nếu họ ở lại th́ cơ chế hiện thời cũng chưa cho phép ḿnh sử dụng họ”. Trước khi vượt biên, ông Dương Kích Nhưỡng, một công tŕnh sư cầu cống, thủy điện, nói với ông Vơ Văn Kiệt: “Ước mơ của các anh rất đẹp, nhưng các anh làm như thế này là không được. Đi đâu cũng nghe nói tới nghị quyết, làm cái ǵ cũng chỉ theo tinh thần nghị quyết này, chủ trương kia thay v́ theo pháp luật. Trị nước mà bằng nghị quyết và chỉ thị chung chung th́ không được”.
Tổng Thư kư Hội Trí thức Yêu nước Huỳnh Kim Báu nhớ lại: ông Kiệt biết là các trí thức bắt đầu vượt biên, ông gọi tôi lên và dặn “Nghe ngóng, nếu có anh em trí thức bị bắt ở đâu, anh phải lănh về”. Khi nhận được tin công an B́nh Thuận bắt giam Kỹ sư Dương Tấn Tước, ông Kiệt cấp giấy cho ông Báu ra B́nh Thuận xin “di án về Thành phố”. Ông Báu kể: “Công an B́nh Thuận thấy giấy của Thành ủy th́ cho nhận ‘can phạm’. Nhưng khi anh Tước thấy tôi mừng quá định kêu lên, tôi đă phải giả vờ làm mặt lạnh, bước tới, c̣ng tay anh Tước. Dọc đường, tôi cứ phải làm thinh mặc cho Kỹ sư Dương Tấn Tước ngơ ngác. Qua khỏi B́nh Thuận, tôi mới mở c̣ng và giải thích: Công an B́nh Thuận mà biết, người ta chụp đầu cả tôi”.
Đích thân ông Kiệt cũng nhiều lần đến các trại giam để bảo lănh các trí thức. Theo ông Phạm Văn Hùng và Nguyễn Văn Huấn, hai người giúp việc thời đó của ông, h́nh thức “xử lư” đối với những trí thức vượt biên của “Anh Sáu Dân” là kêu tụi tôi đích thân đi làm lại hộ khẩu và sổ gạo cho họ. Nhưng phần lớn các trí thức đă ra đi lặng lẽ. Giáo sư Châu Tâm Luân kể: “Tôi đi tất cả sáu lần. Lần bị giữ lâu nhất là ở Rạch Giá, cả tháng trời. Nhưng tôi không khai ḿnh là ai. Như bốn lần trước, ở nhà cứ lo một cây vàng th́ được thả”.
Có những người không chịu nhờ Thành ủy, hoặc “lo” bằng vàng. Theo ông Huỳnh Kim Báu, khi vượt biên bị bắt, Giáo sư Lê Thước đă tự sát.
Nguồn: diendan.org
CHÂU TÂM LUÂN (1939-2016)
Chúng tôi được tin ông Châu Tâm Luân đă từ trần tại Genève (Thuỵ Sĩ) ngày 4 tháng 9 năm 2016, thọ 77 tuổi.
Bạn bè ông ở trong nước sẽ tổ chức một buổi lễ tưởng niệm vào ngày 7.9.2016 tại tư thất ở Phú Mỹ.
Diễn Đàn xin thành thực chia buồn cùng tang quyến.
Giáo sư Châu Tâm Luân là một chuyên gia về kinh tế nông nghiệp, nhân vật hàng đầu trong phong trào đô thị đấu tranh cho hoà b́nh, độc lập và thống nhất đât nước. Sau vài năm sống dưới chính quyền của Đảng cộng sản, thẳng thắn phê b́nh đường lối chính trị và kinh tế sai lầm của ĐCS mà thấy không có kết quả, ông đă quyết định vượt biển. Tại Thái Lan, ông đă bị những người tị nạn quá khích và thiểu năng về trí tuệ hành hung tàn bạo. Ra nước ngoài, ông đă nhiều năm làm việc cho Tổ chức Lương Nông (FAO) của Liên Hiệp Quốc và định cư ở Thuỵ Sĩ. Từ hơn mười năm nay, ông đă mấy lần trở về thăm đất nước, có dịp gặp lại nguyên thủ tướng Vơ Văn Kiệt, người rất trân trọng tấm ḷng yêu nước và chính trực của ông. Ảnh trên, từ trái sang phải : Châu Tâm Luân, Ngô Vĩnh Long, một nghệ sĩ điêu khắc (chúng tôi chưa t́m ra tên họ), Vơ Văn Kiệt (2007, đồng bằng sông Cửu Long, tư liệu của Diễn Đàn)
Tác giả: Huy Đức “Bên Thắng Cuộc”
Sau ngày 30-4-1975, Chu Phạm Ngọc Sơn là một nhà chuyên môn hợp tác toàn diện với chế độ. Ông và một số nhà khoa học khác thường không câu nệ khi nhận các đơn đặt hàng thực hiện những công tŕnh “khoa học” phục vụ nhu cầu chính trị. Theo Tổng thư kư Hội Trí thức Yêu nước Thành phố Hồ Chí Minh Huỳnh Kim Báu: “Những năm ấy, các trí thức Sài G̣n vẫn nhận được điện thoại từ Văn pḥng Thành ủy hỏi xem: ‘Có công tŕnh khoa học chào mừng 3-2 hay 19-5 không?’.
Những Giáo sư như Phạm Biểu Tâm, Lê Văn Thới th́ mắng ngay: ‘Không có thứ khoa học nào gọi là khoa học chào mừng cả’. Nhưng một số người khác th́ có, người th́ làm ra chất tẩy rửa ‘pentonic’, người chứng minh ‘ăn mấy kư khoai ḿ bổ bằng một kư thịt ḅ’, người th́ ‘ăn bo bo nhiều dinh dưỡng hơn cả gạo’. Nhưng ngay cả những ‘nỗ lực’ đó cũng không giúp kiến tạo được ḷng tin”.
Giáo sư Chu Phạm Ngọc Sơn kể: “Nh́n vào lư lịch, thấy trước đây năm nào tôi cũng đi Mỹ nghiên cứu hoặc đi dạy, người ta cứ thắc mắc sao đi Mỹ quá trời. Tôi nộp đơn xin vô Hội Trí thức Yêu nước, mấy lần bị từ chối”. Năm 1980, trong thời gian Giáo sư Chu Phạm Ngọc Sơn đi Liên Xô, một người con của ông vượt biên không thành. Người con gái của ông cũng cảm thấy bế tắc khi thi không đậu vào dự bị y khoa. Biết chuyện, ông Vơ Văn Kiệt thỉnh thoảng qua lại, tṛ chuyện, khi hiểu thêm nội t́nh, ông nói với Giáo sư Sơn: “Thôi, anh cứ để cho cô ấy và mấy cháu đi, đi chính thức. Bên đó có điều kiện cho các cháu học hành. Sau này nếu các cháu trở về th́ tốt, nếu không, tôi với anh cũng được làm tṛn bổn phận”.
Ông Huỳnh Kim Báu kể: Sau giải phóng, Bí thư Thứ nhất Lê Duẩn vào Sài G̣n, sau khi nghe Mai Chí Thọ, Trần Trọng Tân báo cáo t́nh h́nh, ông nói: “Năy giờ có một chiến lợi phẩm rất lớn mà các đồng chí không đề cập, đó là lực lượng trí thức được đào tạo từ nhiều nguồn. Lenin nói, không có trí thức là không có xă hội chủ nghĩa”. Tuy nhiên, theo ông Huỳnh Kim Báu, cách mà chính quyền sử dụng trí thức chủ yếu là “làm kiểng”.
Giáo sư Phạm Hoàng Hộ tuy ở thời điểm đó vẫn c̣n là hiệu phó Đại học Khoa học, nhưng theo ông Báu: “Đấy chỉ là một chức vụ bù nh́n, không có vai tṛ ǵ trong giáo dục”. Giáo sư Hộ là hiệu phó nhưng không phải đảng viên, nên khi có vấn đề ǵ th́ những người trong Đảng họp riêng, quyết định xong, có việc nói vớiông, có việc ông không bao giờ được biết. Từ rất sớm, Giáo sư Phạm Hoàng Hộ đă phản đối cách đào tạo đưa thời gian học chính trị quá nhiều vào chương tŕnh. Ông cảnh báo: “Nếu chính trị can dự quá mạnh, các nhà khoa học sẽ mất căn bản”.
Giáo sư Phạm Hoàng Hộ nói lên điều này sau khi chính ông đă được trải nghiệm trong những ngày học chính trị. Năm 1977, một lớp học kéo dài mười tám tháng về “Chủ nghĩa xă hội khoa học” dành riêng cho các trí thức miền Nam đă được tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh. Ông Vơ Ba, người tham gia tổ chức lớp học này, kể: “Chính quyền tưởng rằng sau lớp học sẽ có được một tầng lớp trí thức của chế độ cũ yêu mến và phụng sự chủ nghĩa xă hội. Tuy nhiên, nếu như Marxism đă từng được các trí thức miền Nam quan tâm như là một môn khoa học th́ giờ đây họ lại nghe những giảng sư miền Bắc nói về Marx hết sức giáo điều. Chưa kể, những người đứng lớp c̣n rao giảng với tư thế của người chiến thắng, tự tôn, tự đắc”.
Những đảng viên tham gia lớp học như ông Vơ Ba cũng thừa nhận: “Trước giới trí thức Sài G̣n, chính quyền đă thất bại ngay trong lần tŕnh diễn đầu tiên”.
Chưa kết thúc lớp học, Tiến sỹ Nguyễn Văn Trung, một giáo sư triết học nổi tiếng của Sài G̣n, một người được coi là “hằn học với Giáo hội”, đă coi cộng sản cũng là “một giáo hội”. Tiến sỹ Nguyễn Văn Trung cho rằng h́nh thức “kiểm điểm” mà cộng sản áp dụng trong sinh hoạt chính là một thứ “xưng tội man rợ”. Về đường lối, ông cho rằng: “Có thể có những điều Lenin nói đă đúng vào năm 1916, nhưng sau bảy mươi năm mà ta áp dụng là không lư trí”.
C̣n Giáo sư Châu Tâm Luân th́ khi nghe các giảng sư miền Bắc say sưa nói về con đường “tiến lên chủ nghĩa xă hội bỏ qua giai đoạn phát triển chủ nghĩa tư bản” đă mỉa mai: “Sao không t́m hiểu xem sau chủ nghĩa cộng sản là ǵ để nhân tiện bỏ qua, ḿnh bỏ qua luôn hai, ba bước”. Giáo sư Châu Tâm Luân lấy bằng tiến sỹ về kinh tế nông nghiệp ở Đại học Illinois, Mỹ, năm hai mươi lăm tuổi, trở về dạy cùng lúc ở hai trường đại học Minh Đức và Vạn Hạnh. Ông là một trong những trí thức phản chiến hàng đầu, bị chế độ Sài G̣n bắt giam đầu năm 1975 cho tới những ngày cuối tháng 4-1975 mới được Chính quyền Dương Văn Minh thả ra. Giáo sư Châu Tâm Luân là một thành viên của nhóm “sứ giả” được ông Dương Văn Minh phái vào trại Davis 300 và được giữ lại ở đây cho đến trưa ngày 30-4-1975. Sau giải phóng, chính quyền xếp ông vào diện “người của ta”. Ông là đại biểu khóa I Hội đồng Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, đồng thời là ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
Về phía ḿnh, Giáo sư Châu Tâm Luân cũng là một trong những trí thức kỳ vọng nhiều vào chế độ mới. Mấy tháng “sau giải phóng”, giá cả sinh hoạt tăng vọt lên, trong khi dân t́nh lo âu th́ ông lại cho là giá tăng v́ “tâm lư”, giống như cách giải thích thời ấy của chính quyền301. Sau khi cho rằng nhà nước không thể dùng ngoại tệ để nhập hàng như trước đây, Giáo sư Châu Tâm Luân viết: “Giờ đây không c̣n bọn tay sai đem máu của con em nhân dân đổi lấy đô la nữa th́ cần phải tiết kiệmtối đa số ngoại tệ mà dân phải lao động đổ mồ hôi mới đem về được cho quốc gia… V́ vậy ngoài sự tiếp tay chánh quyền kiểm soát gian thương, chúng ta cũng cầnkềm hăm bớt kẻ địch ở ngay trong ḷng ḿnh…”302.
Khi trao cho Giáo sư Châu Tâm Luân nhiều trọng trách, Chính quyền nghĩ đơn giản ông là người “dùng” được. Nhưng, cũng như nhiều trí thức Sài G̣n, ông đă không hành xử như là một công cụ. Từ năm 1976, Giáo sư Châu Tâm Luân không được đứng lớp v́ kiến thức kinh tế của ông là “kinh tế tư bản”, tuy nhiên, ông vẫn c̣n được để ngồi trong Hội đồng Khoa học của trường. Chỉ ít lâu sau, Đảng ủy trường nhận xét ông muốn “tranh giành lănh đạo với Đảng”.
Giáo sư Châu Tâm Luân kể: “Tôi ngạc nhiên, chế độ cũ hai lần giao chức cho tôi mà tôi có màng tới đâu”. Nhưng té ra vấn đề không phải là “ghế”, mà là những ư kiến của ông ở Hội đồng Khoa học luôn luôn khác với ư kiến của chi bộ. Trong một cuộc họp, khi nghe ông Đỗ Mười thao thao nói về “hợp tác hóa”, về chủ trương phải đưa những người bần cố nông lên làm lănh đạo hợp tác và “phải đào tạo họ”, Giáo sư Luân hỏi: “Nhà nước định đào tạo trong bao lâu?”. Ông Đỗ Mười nói: “T́nh h́nh gấp rút, đào tạo ba ngày”. Giáo sư Châu Tâm Luân nhớ lại: “Tôi bắt đầu ngao ngán v́ muốn thay đổi th́ phải bắt đầu từ cái đầu mà… những ‘cái đầu’ th́ như thế”. Sau lần gặp ông Đỗ Mười, nhà kinh tế nông nghiệp Châu Tâm Luân được đưa về Viện Khoa học Xă hội.
Không chỉ có những đụng độ tại cơ quan. Ở Hội đồng Nhân dân, Giáo sư Châu Tâm Luân là trưởng Ban Nông nghiệp. Trong một phiên họp toàn thể thảo luận về các chương tŕnh khoa học của Thành phố, sau khi nghe ông Luân tranh luận, một đại biểu trong Hội đồng mặc quân phục đứng dậy xin ngưng cuộc căi vă, và lớn tiếng: “Các chuyên viên đă để ra rất nhiều thời giờ soạn thảo, đại biểu đó tư cách ǵ mà đ̣i sửa qua sửa lại”. Ông Luân cố dằn ḷng: “Tôi xin ngưng cuộc thảo luận, bởi như vị đại biểu vừa nói, đă có các chuyên viên nghiên cứu cho chúng ta rồi th́ chúng ta chỉ c̣n là chuyên viên giơ tay thôi”. Chủ tŕ phiên họp, ông Mai Chí Thọ không nói ǵ, chỉ yêu cầu biểu quyết. Nh́n thấy ông Luân không giơ tay, ông Mai Chí Thọ hỏi: “Ai không chấp thuận?”. Ông Luân cũng không giơ tay, ông nói: “Toàn thể chấp thuận, một phiếu trắng”.
Một số cán bộ cách mạng tốt bụng bắt đầu lo lắng cho vị giáo sư trẻ tuổi này, một trưởng Ban Đảng khuyên: “Tôi sáu mươi tuổi, người ta vẫn xem tôi như con nít, phải ăn nói thận trọng lắm. Anh nhớ, anh chỉ mới hơn ba mươi tuổi”. Giáo sư Châu Tâm Luân kể: “Tại diễn đàn của Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tôi đề nghị phải áp dụng ‘kinh tế thị trường có sự quản lư của nhà nước’. Ông Xuân Thủy nghe, nói với tôi: ‘Anh phải có người đỡ đầu, anh về nói với Sáu Dân đi’. Tôi trả lời ông Xuân Thủy: ‘Nếu tôi nói đúng th́ các anh phải nghe chứ sao lại cần người đỡ đầu?’.
Sau đó, ông Mai Chí Thọ nhắc: ‘Cậu đúng, nhưng áp dụng như vậy th́ phức tạp quá, làm sao chúng tôi quản lư được. Muốn làm phải có những người như cậu. Mà nói thật chúng tôi chưa thể tin hoàn toàn những người như cậu’”.Theo ông Luân: “Những năm ấy, tôi chê ông Vơ Văn Kiệt nhát, ‘xé rào’ là vá víu; phải ‘phá vỡ’ để áp dụng kinh tế thị trường chứ không thể phá những đoạn rào. Ông Mai Chí Thọ nghe, nhắc: ‘Phải giữ chính quyền trước hết, chính sách sai th́ c̣n sửa được chứ mất chính quyền là mất hết’. Về sau tôi mới thấy ông Mai Chí Thọ đă nói rất thật ḷng, họ đă ngủ rừng hàng chục năm để có chính quyền, làm sao họ để mất cái mà họ vừa giành được đó”.
Hai vợ chồng Giáo sư Châu Tâm Luân đều học ở Mỹ. Trước năm 1975, gia đ́nh ông đă định cư ở một nước Bắc Âu, nhưng cả hai đều chọn con đường về nước. Sau năm năm cố gắng cḥi đạp trong chế độ mới, ông không t́m thấy một cơ may thay đổi nào. Đầu năm 1979, ông vẫn c̣n được trả lời phỏng vấn các phóng viên nước ngoài, nhưng càng về sau th́ không thấy nhà báo nào gặp ông nữa. Giáo sư Châu Tâm Luân nói: “Tôi bắt đầu có dự cảm bất ổn. Khi t́nh cờ gặp một vài phóng viên, nghe họ nói mấy lần đến Việt Nam xin gặp tôi đều được chính quyền trả lời là Giáo sư Châu Tâm Luân đang đi công tác xa. Tôi biết tôi đang dần dần bị cô lập”.
Dù từng hoạt động trong các phong trào chống đối dưới chế độ Sài G̣n, ông Huỳnh Kim Báu vẫn phải thừa nhận: “Trước 1975, mặc dù chính quyền bị coi là bù nh́n, nhưng trí thức vẫn được trọng dụng, họ có quyền thực sự trong chuyên môn. Sau giải phóng, chính quyền được nói là của ḿnh nhưng trí thức gần như chỉ được dùng như bù nh́n, trong khi đa phần họ là những người khảng khái”.
Năm 1977, có lần hệ thống nước máy của Thành phố bị đục, ông Vơ Văn Kiệt mời các nhà trí thức tới hiến kế. Nhiều người phát biểu, riêng ông Phạm Biểu Tâm ngồi im. Ông Kiệt hỏi: “Sao vậy anh Tâm?”. Ông Phạm Biểu Tâm nguyên là chủ tịch Hội Sinh viên Hà Nội trước 1945. Năm 1963, con gái Ngô Đ́nh Nhu là Ngô Đ́nh Lệ Thủy thi y khoa đă bị ông đánh rớt dù bị nhà Ngô gây áp lực. Ông là một nhà giáo được sinh viên kính nể. Ông Tâm được nói là rất quư ông Kiệt, nhưng có lẽ do quá bị dồn nén, ông đứng dậy nói: “Từ ngày mấy anh về, cái đầu trí thức khỏe, v́ cái ǵ cũng đă có mấy anh nghĩ hết. Nước là chuyện mấy anh đâu phải chuyện tụi tui”.
Một thời gian sau, Giáo sư Phạm Hoàng Hộ trả lại chức hiệu phó. Trường sợ mang tiếng không nhận, ông khóa pḥng, giao ch́a khóa, tự chấm dứt vai tṛ “chim kiểng” của ḿnh. Theo ông Vơ Văn Kiệt, Thành ủy vẫn để Giáo sư Phạm Hoàng Hộ hàng năm sang Pháp dạy học. Trong một lần đi Pháp, ông ở lại luôn bên đó rồi viết thư về cho ông Kiệt nói rằng, công việc nghiên cứu nhiều, ông cần phải ở nơi có phương tiện cho ông làm việc, khi nào đất nước thực sự cần, ông sẽ về.
C̣n Giáo sư Châu Tâm Luân, nhân một buổi tối rủ ông Vơ Ba tới nhà chơi, đă đưa cho Vơ Ba coi một tập đánh máy hai mươi trang về “t́nh h́nh kinh tế nông nghiệp miền Nam”, rồi nói: “Vơ Ba ơi, ḿnh rất mừng v́ bản báo cáo này của ḿnh đă được Mặt trận Tổ quốc đánh máy gởi đi. Hai lần trước th́ họ không chịu đánh máy. Nhưng, Vơ Ba ạ, họ đánh sai hết, những thuật ngữ như ma trận họ đánh thành mặt trận ông ạ”.
Mấy hôm sau, Vơ Ba chạy qua nhà Giáo sư Luân th́ thấy cửa đóng, bên trong thấp thoáng bóng mấy công an đến “chốt nhà”. Cho dù, sang tới Thái Lan ông bị các thuyền nhân khác đánh rất đau, khi viết thư về, trả lời câu hỏi của ông Huỳnh Kim Báu, “liệu vượt biên có phải là một quyết định sai lầm”, Giáo sư Châu Tâm Luân vẫn cả quyết: “Không, Báu! Dù phải trả giá đắt, ḿnh vẫn thấy đi là đúng”.
Trong số các trí thức miền Nam, ông Vơ Văn Kiệt “xếp” Giáo sư Châu Tâm Luân vào hàng “khó tính”. Tuy nhiên, ông kể: “Đến nhà Châu Tâm Luân ḿnh rất thích v́ ảnh thẳng thắn, nghĩ sao nói vậy, có khi như búa bổ. Ảnh hy vọng khi đất nước ḥa b́nh, với sự ph́ nhiêu của đất đai miền Nam, sẽ có dịp thi thố giúp phát triển nền nông nghiệp. Nhưng một thời gian sau, thấy cơ chế như thế th́ không thể nào đóng góp được”.
Một người khác từng quen biết Bí thư Thành ủy Vơ Văn Kiệt nhưng cũng phải vượt biên là Kỹ sư Phạm Văn Hai, giám đốc nhà máy dệt Phong Phú. Ông Phạm Văn Hai là người đưa kỹ nghệ nhuộm vào miền Nam. Ông có hai người con, một người được đặt tên là Phạm Chí Minh, một người là Phạm Ái Quốc. Sau ngày 30-4, ông Phạm Văn Hai vẫn nhiệt t́nh tư vấn để phục hồi ngành dệt và nghiên cứu chất kích thích cây cỏ.
Nhưng năm 1977 ông quyết định “đi”. Vượt biên hai lần, cả hai lần đều bị bắt. Lần đầu bị bắt ở Kiên Giang, Thành ủy lănh. Lần hai, bị bắt ở thành phố, ông Vơ Văn Kiệt vào thăm, ông Hai nói: “Cho dù anh quan tâm nhưng như thế này th́ không làm được”. Ông Vơ Văn Kiệt thừa nhận: “Những người như Kỹ sư Phạm Văn Hai, như Giáo sư Châu Tâm Luân…, nếu chỉ khó khăn về cuộc sống họ sẽ vượt qua, nhưng nếu bị đặt vào hoàn cảnh không thể đóng góp th́ họ không chịu được. Tôi cũng không biết làm ǵ hơn, chỉ đề nghị mấy ảnh đừng vượt biên nguy hiểm”.
Ông Vơ Văn Kiệt nhớ lại: “Tôi tiếc đứt ruột khi để những anh em trí thức ấy ra đi, nhưng biết là nếu họ ở lại th́ cơ chế hiện thời cũng chưa cho phép ḿnh sử dụng họ”. Trước khi vượt biên, ông Dương Kích Nhưỡng, một công tŕnh sư cầu cống, thủy điện, nói với ông Vơ Văn Kiệt: “Ước mơ của các anh rất đẹp, nhưng các anh làm như thế này là không được. Đi đâu cũng nghe nói tới nghị quyết, làm cái ǵ cũng chỉ theo tinh thần nghị quyết này, chủ trương kia thay v́ theo pháp luật. Trị nước mà bằng nghị quyết và chỉ thị chung chung th́ không được”.
Tổng Thư kư Hội Trí thức Yêu nước Huỳnh Kim Báu nhớ lại: ông Kiệt biết là các trí thức bắt đầu vượt biên, ông gọi tôi lên và dặn “Nghe ngóng, nếu có anh em trí thức bị bắt ở đâu, anh phải lănh về”. Khi nhận được tin công an B́nh Thuận bắt giam Kỹ sư Dương Tấn Tước, ông Kiệt cấp giấy cho ông Báu ra B́nh Thuận xin “di án về Thành phố”. Ông Báu kể: “Công an B́nh Thuận thấy giấy của Thành ủy th́ cho nhận ‘can phạm’. Nhưng khi anh Tước thấy tôi mừng quá định kêu lên, tôi đă phải giả vờ làm mặt lạnh, bước tới, c̣ng tay anh Tước. Dọc đường, tôi cứ phải làm thinh mặc cho Kỹ sư Dương Tấn Tước ngơ ngác. Qua khỏi B́nh Thuận, tôi mới mở c̣ng và giải thích: Công an B́nh Thuận mà biết, người ta chụp đầu cả tôi”.
Đích thân ông Kiệt cũng nhiều lần đến các trại giam để bảo lănh các trí thức. Theo ông Phạm Văn Hùng và Nguyễn Văn Huấn, hai người giúp việc thời đó của ông, h́nh thức “xử lư” đối với những trí thức vượt biên của “Anh Sáu Dân” là kêu tụi tôi đích thân đi làm lại hộ khẩu và sổ gạo cho họ. Nhưng phần lớn các trí thức đă ra đi lặng lẽ. Giáo sư Châu Tâm Luân kể: “Tôi đi tất cả sáu lần. Lần bị giữ lâu nhất là ở Rạch Giá, cả tháng trời. Nhưng tôi không khai ḿnh là ai. Như bốn lần trước, ở nhà cứ lo một cây vàng th́ được thả”.
Có những người không chịu nhờ Thành ủy, hoặc “lo” bằng vàng. Theo ông Huỳnh Kim Báu, khi vượt biên bị bắt, Giáo sư Lê Thước đă tự sát.
Nguồn: diendan.org