BigBoy
28-04-2025, 19:46
Trần Thị Nhật Hưng (https://saigonnhonews.com/)
Diễm và Liễn lấy nhau được đúng 5 năm, chưa có con, biến cố 30-04-75 đến, chồng Diễm khăn gói vào tù, lúc đó nàng vừa 23 tuổi. Ở nhà chỉ c̣n nàng và cụ Định 70 tuổi, thân phụ Liễn.
Trước đây, cả nhà ba người chỉ sinh sống bằng đồng lương hạn hẹp, ít ỏi của Liễn. Nhờ Diễm biết tằn tiện, quán xuyến, lại không phải hạng người ham vật chất, đua đ̣i nên cuộc sống gia đ́nh nàng tạm đủ. Đủ theo cái nghĩa biết đủ th́ nó đủ. Nhờ thế, mái ấm gia đ́nh nàng êm đềm hạnh phúc dù vắng bóng tiếng trẻ thơ.
Sau 1975, bất ngờ không c̣n đồng lương, chồng vắng nhà, Diễm thật chới với. Nhưng rồi vốn quen với nếp sống thanh đạm“ngày hai bữa vỗ bụng rau b́nh bịch“ giỏi chịu đựng, mọi sự phải tập quen, cho nên, cũng như bao người miền Nam khác, ăn tiêu, Diễm bán dần đồ đạc và cần kiệm cho qua ngày. Nhà chỉ c̣n hai người cũng dễ. Lại thêm bố mẹ ruột của Diễm khá giả, thỉnh thoảng từ miền Trung tiếp tế vào Sài G̣n cho con gái, nên về đời sống vật chất tạm thời không đến nỗi âu lo quá đáng. Thế nhưng,“phước bất trùng lai, hoạ vô đơn chí,” độ chừng vài tháng sau, khi cụ Định liên lạc được với bà con họ hàng gia đ́nh ngoài Bắc (cụ di cư vào Nam chỉ hai bố con), Diễm mới vỡ lẽ, trước năm 54 di cư vào Nam, Liễn, chồng nàng từng có một đời vợ và một đứa con trai ngoài đó. Điều này khi kết hôn với Diễm, năm nàng mới 18 tuổi, Diễm không hề nghe tới. Người vợ đó cho đến năm 75, vẫn ở vậy chờ chồng, chắt chiu với đứa con trai chỉ thua Diễm hai tuổi. Biết được điều này, Diễm như tiếng sét đánh ngang đầu, đánh nát cả trái tim nàng. Nước mắt lúc đó không đủ xoa dịu nỗi cơn đau xé ruột, xé gan. Diễm chết điếng với nỗi bàng hoàng không sao giải quyết được. Đêm đêm, Diễm chỉ c̣n biết khóc…và khóc…
Nỗi đau khổ này, tuyệt nhiên, Diễm không hề than thở với chồng. Liễn đang ở tù, chẳng giải quyết được ǵ. Trách móc, than thở chỉ làm nát ḷng nhau. Nhưng Diễm muốn biết đầu đuôi câu chuyện. Diễm hỏi cụ Định:
-Bố có thể kể cho con nghe cuộc hôn nhân đó như thế nào không?
Bằng giọng bùi ngùi, cụ Định dơi hồn về quá khứ, cụ kể:
-Khi nhà con 17 tuổi, bố và nhà con rời quê lên thị xă thuê một căn nhà nhỏ ở tạm. Nhà con c̣n đi học. Bố th́ trốn lánh vùng mất an ninh, v́ ở quê lúc đó, tối Việt Minh về quấy rối, ngày th́ Tây bố ráp. Ở thị xă bố chả làm ǵ. Hai bố con sinh sống bằng tiền ở quê tiếp tế. Ngày ngày có các cụ, bạn bố qua đánh chắn (đánh tổ tôm, một loại bài bạc của người miền Bắc). Các cụ ấy cũng đều ở quê lên cả, nhà rất giàu. Nh́n cảnh hai bố con đơn chiếc, nhà lại thiếu đàn bà, các cụ khuyên bố lấy vợ hai.
Nói đến đây, cụ Định “chậc” một tiếng, lắc đầu:
-Vợ hai, vợ ba, rắc rối lắm con ạ. Bố từ chối, thế là các cụ bàn nhau lấy vợ cho Liễn. Có một con bé, con người bạn, xinh xắn, ngoan hiền, nhưng mới 14 tuổi, bé quá, biết ǵ. Lấy về lại phải “hầu” nó. Thế là cụ Chánh Hàn giới thiệu ngay cháu gái cụ 20 tuổi.
Vợ Liễn ngoài đó và nhà con, chúng nó chỉ “thấy” nhau một lần thế thôi, rồi tháng sau đám cưới. Một đám cưới chạy tang đơn giản. Phần loạn lạc nên cũng chỉ đại khái theo nghi lễ. Vợ Liễn về nhà bố, hai tháng sau có thai. Ngày ngày nó lo cơm nước, quét dọn, giặt giũ và buôn bán lặt vặt. Nhà có đàn bà, mọi sự ngăn nắp tươm tất hơn. Ngày vợ Liễn gần sanh, nhà con đưa nó về quê, cùng lúc đất nước biến động, hiệp định Genève ra đời chia đôi đất nước. Thành phần địa chủ như bố, ở lại chỉ có nước chết. Bố đành phải chạy vào Nam. Gia đ́nh không muốn để bố ở Nam một ḿnh, cử nhà con đi, khi đó thằng Thịnh, con của Liễn, mới sanh được 5 tháng.
-Tại sao không dắt mẹ con Thịnh theo? Diễm hỏi.
-Bấy giờ ở quê đă rơi vào tay Việt Minh. Muốn đi, phải lén lút trốn tránh. Đùm đề vợ con làm sao trốn được. Lại nữa, mẹ Thịnh vừa mới sanh.
Nói đến đây, cụ Định lại thở dài, “chậc” lên một tiếng bi ai:
-Bố đâu muốn nhà con đi, bỏ vợ con trong hoàn cảnh như thế. Nhưng rồi nó cứ đi, trốn ra được Hải Pḥng theo con tàu “há mồm” di cư vào Nam với Bố. Lúc đó ai cũng tưởng rằng, hai năm sau tổng tuyển cử đất nước thống nhất, gia đ́nh có cơ đoàn tụ, nào ngờ kéo dài măi đến hôm nay.
Cụ Định kể với ánh mắt xa xăm, quá khứ đau thương từ vực sâu kư ức như trỗi dậy đè nặng ḷng cụ. Giọng cụ bỗng lạc hẳn đi, chất chứa bao chua xót, uất hờn:
-Ngày bố và nhà con đi rồi, gia đ́nh ta ngoài đó bị ghép vào thành phần địa chủ phản động, bị đấu tố. Toàn bộ tài sản ruộng đất bị tịch thu, một cái chén cũng không c̣n để mà dùng. Mẹ con Thịnh chỉ c̣n được tá túc nơi xó bếp. C̣n mẹ con và thằng em mới 15 tuổi của Liễn, bị đày đi Lào Cai nơi rừng thiêng nước độc. Hiện giờ Thịnh, sau khi học hết phổ thông, thành phần này không bao giờ ngoi đầu lên được trong xă hội cộng sản, cuối cùng cũng lên Lào Cai với chú. C̣n mẹ nó vẫn ở quê làm ruộng với hợp tác xă cho tới bây giờ.
Kể xong, cụ ngồi yên thầm lặng. Vẻ u uẩn hằn lên khuôn mặt gầy g̣. Cụ đưa mắt xót xa nh́n sang Diễm. Diễm vẫn ngồi đó, hai tay chắp vào nhau, mặt cúi gằm tư lự. Mọi biến chuyển nội tâm đang xáo trộn tâm tư nàng. Diễm thấy thương số phận ḿnh, thương luôn hoàn cảnh trớ trêu của mẹ con Thịnh. Nàng biết trách ai đây? Cụ Định ư? Liễn ư? Hay trách cho số phận, định mệnh đă an bài?
Khi Diễm ngẩng mặt lên, ánh mắt nàng mang theo bao nỗi đau khổ. Từ nơi đó, những giọt lệ long lanh tṛn như hạt sương mai, trong như pha lê đang thi nhau lăn dài trên má. Diễm nấc lên trong tiếng khóc nghẹn ngào. Nàng đưa tay quẹt nhẹ nước mắt nhạt nḥa trên mặt, rồi hỏi:
-Câu chuyện thương tâm, quan trọng như vậy, tại sao trước ngày cưới của con cũng như 5 năm qua, không ai nói cho con biết?
Cụ Định vẫn ngồi yên lặng, trầm ngâm. Ḷng cụ cũng đang xốn xang trước nỗi buồn của cô con dâu trẻ. Một lúc thật lâu, vẫn giọng bùi ngùi, cụ nói như vỗ về, an ủi:
-Lúc đó con c̣n nhỏ quá. Nói ra chả có ích lợi ǵ. Bố chỉ nói với ông bà thân sinh của con. Ai cũng nghĩ, chuyện xưa nhiều năm rồi chắc không hy vọng có ngày tái hợp.
Diễm nói, giọng nghẹn ngào:
-Con lấy chồng chứ đâu phải bố mẹ con lấy chồng. Ít ra mọi người cũng nên nói với con. Tại sao tất cả người lớn dối gạt con. Bố cũng biết hồi đó, dù có thương nhà con, nhưng con vẫn chưa muốn lấy chồng. Con c̣n đi học, ham học, hiếu học và học giỏi. Bây giờ mọi sự đă lỡ dở cả rồi. Con mất hết tất cả rồi. Mất hết. Con sẽ trả lại chồng cho mẹ con Thịnh. Rồi con sẽ rời đây!
Nói xong, Diễm khóc oà, chạy vội vào nhà trong úp mặt vào giữa hai ḷng bàn tay nức nở. Cụ Định chẳng biết nói sao hơn, chỉ đưa mắt nh́n theo buông một tiếng thở dài năo nuột.
Từ sau hôm nghe câu chuyện cụ Định kể, Diễm tự coi như nàng đă chết. Đúng ra, Diễm đă muốn quyên sinh ngay từ hôm đó. Đă nhiều lần, Diễm ngồi hằng giờ trên căn gác nhỏ nh́n từng đống thuốc kư ninh, dầu nóng, dầu xanh, thuốc cảm, thuốc đau bụng… nàng đă lôi hết ra từ tủ thuốc gia đ́nh, chỉ cần nốc một hơi với ly nước nhỏ, nửa tiếng hay một tiếng sau nàng kết thúc cuộc đời và kết thúc luôn nỗi khổ đau nàng đang gánh chịu. Nhưng trong cơn tuyệt vọng cùng cực, nhập nḥa trong trí Diễm, h́nh ảnh ông bà Chí, bố mẹ nàng hiện ra. Hai mái đầu bạc thất thểu lặn lội từ miền Trung vô Sài G̣n gục trên chiếc quan tài của nàng khóc thảm thiết. Nàng nằm trong đó không biết ǵ. Giữa bao tiếng khóc, tiếng cầu kinh, trống kèn ̣ e tiễn biệt cùng lời xầm x́ thương tiếc ṭ ṃ của bà con lối xóm, nàng sẽ không c̣n nghe ǵ, thấy ǵ. Măi măi Diễm được yên giấc ngàn thu. Sẽ không bao giờ c̣n đớn đau ǵ nữa cả, nhưng thay vào đó, sẽ là nỗi đớn đau của chính bố mẹ nàng. Hai ông bà cụ sẽ đau khổ triền miên suốt quăng đời c̣n lại. C̣n cụ Định và Liễn ư, đương nhiên cũng buồn và sẽ ray rứt khôn nguôi với tháng ngày. V́ chính cụ Định và Liễn đă là người trực tiếp gây nên cái chết của nàng. Không, không thể được. Diễm không thể để người khác phải đau khổ v́ ḿnh. Thế th́ nàng phải sống, can đảm mà sống, chịu đựng để sống, sống cho bao người thân được cười, trong khi chỉ ḿnh nàng th́ khóc.
Nghĩ vậy, Diễm cố giữ lại cái xác của nàng. Một cái xác không hồn, một cái xác biết đi, vất vưởng như bóng ma cả ngày lẫn đêm, nhất là những lúc Sài G̣n không đèn, ngọn đèn dầu le lói soi bóng nàng vào ra, héo hắt trong căn nhà nhỏ với cụ Định.
Diễm quyết không than trách với Liễn. Nàng cũng không thư từ bắt bẻ, kể khổ với bố mẹ. Diễm cũng không muốn tâm sự với bất cứ ai, mà xung quanh nàng c̣n có ai để tâm sự ngoài cụ Định. Bạn bè, kể từ ngày nàng đến với Liễn, cuộc sống rồi việc học, thêm biến cố 75, tản mác kẻ ở người đi, chả c̣n người bạn nào có thời gian liên lạc với nàng. Diễm sống khép kín, đóng khung trong cuộc đời của Liễn và cụ Định.
Bây giờ nàng ngồi đây một ḿnh, cô đơn khủng khiếp trên căn gác vắng, không c̣n cách nào hơn, Diễm bắt đầu trút niềm đau qua những trang nhật kư. Diễm viết về Liễn, về nàng, nhắc nhớ lại những kỷ niệm êm đềm ngày chàng và nàng gặp và quen nhau. Ôi định mệnh. Diễm không ngờ định mệnh khiến xui đưa đẩy cuộc đời Diễm sang một lối rẽ, giữa khi cô bé Diễm ngày nào c̣n quá ngây thơ, thánh thiện của tuổi học tṛ.
***
Diễm lên xe hoa về nhà Liễn năm nàng 18 tuổi. Hành trang mang theo về nhà chồng một vali toàn sách vở và vài chiếc áo dài trắng nữ sinh. Đám cưới nhằm ngày chủ nhật. Sáng hôm sau thứ hai, Diễm vẫn cắp sách đến trường để hai tháng kế chuẩn bị cuộc thi Tú tài phần một, rồi tiếp tục phần hai, rồi đại học như ước mơ Diễm hằng ấp ủ.
Diễm ham học, hiếu học hơn là ham lấy chồng trong lúc đó. Nhưng Diễm không cưỡng được số phận, không cưỡng nổi ước mong quyết thực hiện câu ca dao “cưới vợ phải cưới liền tay, chớ để lâu ngày lắm kẻ dèm pha” của cụ Định và ông bà Chí, hai gia đ́nh vốn thân nhau qua hội những người Bắc di cư khi cụ Định c̣n ở miền Trung – Cụ Định là Hội trưởng c̣n ông Chí là Thủ quỹ – và nhất là t́nh chàng. Liễn đến. Đến như cơn gió nhẹ, như ḍng suối ngọt ngào, nhẹ nhàng chảy thấm dần vào ḷng đất. Tuổi tác chênh lệch như chú cháu, cả Liễn và Diễm không có “tiếng sét ái t́nh”, nhưng thời gian suốt hai năm “nằm vùng” tại gia đ́nh ông bà Chí – đêm đêm, cụ Định, thỉnh thoảng cả Liễn đến ngủ nhờ nhà nàng để tránh những cuộc tấn công kế tiếp của cộng quân sau vụ tết Mậu Thân – thời gian vừa đủ để Liễn và Diễm tuy không quan tâm để ư nhau vẫn “thấy” ra nhiều điểm tương đồng của nhau. Diễm kính Liễn như một người… chú, một người anh cả. Ngược lại, Liễn cũng mến nàng như cô em gái ngoan. Rồi, điều ǵ đến đă đến. Một đám cưới “thần tốc” không ai ngờ được, thật đơn giản nhưng không kém phần trang trọng với đầy đủ lễ nghi đă diễn ra chỉ sau một tháng khi Liễn ngỏ lời muốn cưới nàng: “Đừng gọi anh bằng chú nữa. Anh muốn cưới em làm vợ, em bằng ḷng không?” Diễm cười: “Cháu… ơ … ơ… e…m … em bằng ḷng. Nhưng, nhưng… đợi… em… học xong đại học đă.” Đă chẳng ai chịu đợi nàng. Và Diễm th́ nhất quyết không muốn bỏ học.
Các cụ nhà ta vẫn bảo, t́nh yêu thường đến sau hôn nhân. Quan niệm đó không hoàn toàn đúng trong mọi trường hợp, nhưng với Liễn và Diễm th́ rơ ràng như vậy. Những ngày sống bên nhau, t́nh yêu của cả hai đă tăng theo cấp số nhân tỉ lệ thuận với ḷng tương kính. Càng ngày hai người càng thấy “ư hợp tâm đầu”. Cả hai có cùng một ước mơ, một sở thích, một suy nghĩ và nhất là cùng một chí hướng, một hoài băo phụng sự con người, xă hội, dân tộc hơn là đeo đuổi vật chất để phục vụ đời sống bản thân. Với lư tưởng đó, cho nên, dù nắm giữ những chức vụ chỉ huy quan trọng, Liễn đă chọn cho chàng một đời sống trong sạch, thanh liêm. Và Diễm vui vẻ lẫn cả hănh diện để chấp nhận cái nghèo của chàng. Ngày ngày, ngoài phận làm dâu, làm vợ, quán xuyến mọi việc trong gia đ́nh, Diễm vẫn nỗ lực tiếp tục học hành với hy vọng sau này đem khả năng hỗ trợ cùng chàng thực hiện những ước mơ.
Nhiều lần, ôm Diễm trong ṿng tay, Liễn đă thủ thỉ với nàng: “Em là vợ anh, là em gái của anh, và không chỉ là bạn đời của anh, mà c̣n là bạn tri kỷ của anh nữa.” Diễm đă sung sướng ngả đầu vào vai chàng, gật đầu.
Biến cố 30-04-75 đến, như cơn băo tố quét sạch mọi ước mơ, mộng đẹp của bao người. Cơn băo lửa ấy đă tàn nhẫn cướp luôn của Diễm trái tim, linh hồn, t́nh yêu, tương lai và niềm hy vọng. Bây giờ th́ nàng mất hết cả rồi. Mất hết. Tất cả đối với Diễm chỉ c̣n lại kỷ niệm, để tiếc, để thương, và để nhớ….
Một ngày, bà Chí từ miền Trung vào Sài G̣n thăm nàng. Bà hỏi thăm cụ Định về vợ con Liễn ngoài Bắc. Khi rơ chuyện, bà t́m riêng nàng, ngậm ngùi nh́n con gái, rồi nói:
-Con nên về với mẹ. Mẹ gả chồng khác cho con. Cũng may, con và Liễn chưa có con cái ràng buộc, cũng dễ. Hăy trả chồng lại cho người ta, con ạ!
Diễm nén tiếng khóc trong ḷng, thẳng thắn trả lời bà Chí:
-Mẹ à, vợ chồng đâu phải là quần áo nay thay mai đổi. Mẹ đă gả con đi lấy chồng, chấp kinh ṭng quyền, mẹ hăy để cho con tùy cơ ứng biến, tự định đoạt đời con. Con muốn đợi Liễn về, giáp mặt một lời, rồi tuyên bố trả chồng cho người ta cũng không muộn. Sau đó, con sẽ ra đi. Con chưa biết đi đâu, nhưng chắc chắn một điều con không về với mẹ.
Nói xong, Diễm lẳng lặng bỏ xuống nhà bếp để giấu những ḍng lệ đang lă chă tuôn rơi.
***
Một năm, hai năm rồi ba năm. Thời gian lặng lẽ trôi, thấm thoát đă ba năm trời. Ba năm đối với Diễm, biết bao mỏi ṃn trong nhớ thương, phiền muộn. Và ba năm qua, thời gian vừa đủ để Diễm rùng ḿnh lột xác, rời bỏ bản chất ngây thơ hồn nhiên, để mở thật to mắt nhận diện rơ cuộc đời. À, th́ ra, cuộc đời không phải là những trang giấy trắng trinh nguyên học tṛ mà Diễm từng vẽ lên đó bao hoa bướm với nắng hồng. Cũng không phải là những áng văn, thơ trữ t́nh lăng mạn như mây bay, suối ngàn, gió thoảng. Mà cuộc đời c̣n đầy dẫy chông gai, thú dữ, thác ghềnh, băo tố…. Chỉ cần sơ hở, con người sẽ bị nuốt trộng, cuốn trôi, ngă quỵ…
“Học tập cấp úy mang theo lương thực mười ngày, cấp tá một tháng.”
Đó là lời khuyến dụ của nhà nước cộng sản nói với đồng bào miền Nam. Nhưng, mười ngày đă trôi qua, một tháng đă trôi qua, vài tháng và vài năm rồi cũng trôi qua, Liễn vẫn biền biệt, không thấy trở về.
“Thân nhân gia đ́nh cải tạo phải chấp hành tốt đường lối chính sách của cách mạng. Cách mạng sẽ nhân đạo khoan hồng, cứu xét cho người thân sớm đoàn tụ”.
Một lần nữa, Diễm lại ngây thơ nghe theo một cách ngoan ngoăn. Công tác phường, khóm, thủy lợi đào mương, nàng năng nổ như một… kiện tướng! Cuối cùng, cái tin Liễn bị đưa ra Bắc, bị đày tận Lào Cai như cú đấm… đảng giáng, đẩy Diễm xuống tận cùng của hố thẳm tuyệt vọng. Nhưng chính vào lúc cùng cực của khổ đau, bị ép vào chân tường, trong nàng lại bừng lên sức phản kháng mănh liệt. Phản ứng tâm lư ấy, một phần là uất ức cá nhân, một phần không thể chấp nhận được chính sách của chính quyền cộng sản. Nhưng làm ǵ bây giờ? Diễm lắc đầu, bó tay, chịu trận. Dù sao, nàng cũng vẫn là một phụ nữ chân yếu tay mềm. Lúc đầu, nàng chỉ biết bày tỏ ḷng phản kháng bằng những giọt nước mắt đắng cay, tự thương cho thân ḿnh, cũng như thương toàn thể nhân dân Việt Nam bị lừa gạt bởi một chính sách mị dân, dối trá.
Nhưng thời gian sau, trong những đêm khuya thanh vắng, thầm lặng bên khung cửa sổ, Diễm đẵm ḿnh vào ḍng suy tưởng đến nhân sinh, xă hội, đất nước. Khi niềm đau chung của dân tộc quá bao la to lớn, nỗi niềm ray rứt riêng tư của nàng dường như nguôi ngoai được phần nào. Lắng nghe từ nội tâm, Diễm cảm nhận được niềm thôi thúc mănh liệt. Cảm giác thôi thúc đó càng lúc càng lớn dần chiếm hữu tâm tư nàng. Phải chăng tiếng gọi của non sông? Phải chăng tiếng thở dài của dân tộc? Tâm thức Việt Nam từ thuở Hồng Hoang dựng nước của cha ông, giờ đây nẩy nở trong tâm hồn nàng, kêu gọi, đánh thức khả năng phân tích nhận định của nàng về xu hướng phát triển của đất nước trong tương lai. Một đất nước làm sao có được thanh b́nh, thịnh vượng, đạo đức xă hội cao, khi những đứa trẻ ngây thơ trong trắng hôm nay, là rường cột của quốc gia mai sau, không được giáo dục các bài học yêu thương, mà chỉ nhồi nhét vào tâm hồn chúng thù hận ngút ngàn:
Giết, giết nữa bàn tay không phút nghỉ.
Cho ruộng đồng lúa tốt thuế mau xong.
Cho đảng bền lâu cùng rập bước chung ḷng.
Thờ Mao Chủ Tịch, thờ Xít Ta Lin bất diệt.
(Thơ Tố Hữu)
Và:
Người đứng lên, một thân h́nh ngă gục.
Mắt người đưa, một thác máu rung rinh.
(Thơ Tố Hữu)
Người ta không dạy cho các em thượng tôn ư thức dân tộc, trao truyền cho thế hệ mai sau nền văn hoá bản địa (hoặc đă bản địa hoá lâu đời) và những tư tưởng nhân bản, từ bi, bác ái của tiền nhân Đại Việt, mà đầu độc các em bằng chủ nghĩa ngoại lai, bằng tư tưởng nô lệ quốc tế. Những danh từ “anh cả Liên Xô” hay “chị hiền Trung Quốc” đă cho con dân Việt Nam thấy sự quái thai của chính sách vọng ngoại kỳ quái. Thương thay cho mẹ hiền Việt Nam đă bị những đứa con bất hiếu, vong bản “trả ơn, báo hiếu” bằng những lời thơ nô dịch, mà từ cổ chí kim chưa bao giờ có:
Thương biết mấy khi con tập nói.
Tiếng đầu đời con gọi Stalin.
Hay là:
Thương cha, thương mẹ, thương chồng.
Thương ḿnh thương một, thương ông (Stalin) thương mười”.
(Thơ Tố Hữu)
Một đất nước không thể phát triển đúng mức khi sơ yếu lư lịch không là khuôn vàng thước ngọc để đo đếm tài năng mà chỉ để phân biệt thù hay bạn. Chính sách “hồng hơn chuyên” hay “lư lịch trao quyền” đă đưa những kẻ vô tài, vô đức vào những địa vị quan trọng. C̣n những người con ưu tú của dân tộc, nhưng nếu ông, cha họ khác chính kiến với chính quyền, th́ chắc chắn không bao giờ ngóc đầu lên nổi.
Diễm h́nh dung guồng máy điều hành quốc gia như một cỗ xe. Cỗ xe ấy chỉ có thể vận hành, khi từng bộ phận được đặt đúng vị trí của nó. Không thể đặt chiếc bánh xe vào vị trí tay lái, và tay lái vào vị trí bánh xe. Không thể thay cái cuốc, cái cày vào bàn tay người cầm bút, và cũng không thể đặt bàn tay của người đồ tể giết heo vào cán cân công lư, hoặc bàn tay của một người chỉ có khả năng làm thơ tô hồng chế độ vào vị thế chỉ đạo kinh tế quốc dân. Nhưng hiện tại, cả miền Nam đều đảo ngược, bao nhiêu tài hoa trí thức bị đẩy vào lao tù, đi đày ở vùng kinh tế mới. Một sự phí phạm, lăng phí tiềm năng chất xám không thể nghĩ bàn!
Rồi Diễm lại nghĩ đến Liễn. Giờ này ở Lào Cai rừng thiêng nước độc, chắc chàng đang đói rét, cực khổ trăm bề, mạng sống thật mong manh, ngày về diệu vợi. Chàng tội ǵ nhỉ? Diễm tự hỏi. Từng sống bên chàng và là tri kỷ của chàng, Diễm thấy rơ cái chính nghĩa nơi chàng. Một người yêu nước, trong sạch, thanh liêm. Chàng vượt lên trên mọi quyến rũ của vật chất tầm thường, để sống cuộc đời thanh đạm, ôm hoài băo phụng sự một đất nước tự do, dân chủ thật sự. Chàng khẳng định rằng những thế lực quốc tế chắc chắn chẳng thương yêu ǵ dân tộc, đất nước Việt Nam.
Nhiều lần, chàng tâm sự với Diễm: “Đất nước ta chưa độc lập, luôn nằm trong sự tranh chấp của hai phe, ba phái. Những người yêu nước chân chính, không Cộng sản, không Tư bản, chưa có chỗ đứng trên đất nước này, em ạ”.
Càng nghĩ, Diễm càng thấy thương chàng, kính chàng. Diễm cũng nghĩ đến mẹ con Thịnh. Họ đều là những nạn nhân của thời cuộc. Họ tội t́nh ǵ, mà phải chịu đựng bao điều đau khổ, con thiếu cha, vợ thiếu chồng? Rồi Diễm thương luôn cả mẹ con Thịnh. Nghĩ như vậy, Diễm dẹp t́nh riêng, quên đi niềm đau để nghĩ đến những điều cao cả, to tát hơn là những t́nh cảm vụn vặt đời thường. Diễm quyết chờ Liễn về, không phải để “trả lại chồng cho người ta, rồi bỏ đi” v́ như thế Liễn sẽ đau ḷng không ít, mà Diễm sẽ cùng chàng, sát cánh bên chàng để thực hiện những ước mơ, hoài băo mà cả hai hằng ấp ủ. “Sát cánh bên chàng” tức là đồng nghĩa với sự chấp nhận cuộc sống chung và sự hiện diện của mẹ con Thịnh. Và như thế, sự chờ đợi của nàng, cuối cùng, chỉ c̣n… nửa ông chồng! Nhưng mà, “chết cho tri kỷ c̣n không đáng tiếc”, sá ǵ hy sinh một nửa ông chồng?!
Tự t́m ra được lối thoát hợp lư giải quyết vấn đề nội tâm, ổn định nội bộ gia đ́nh, Diễm thấy ḷng nhẹ nhàng, thanh thản. Nàng không xem chuyện rắc rối vợ nọ, con kia giữa Liễn và nàng là điều quan trọng nữa. Chấp nhận sống chung trong t́nh thương yêu chân thành sẽ là nhịp cầu thông cảm để mọi người xích lại gần nhau, cùng xây dựng mái ấm gia đ́nh.
Nhưng, Diễm lầm. Hạnh phúc không thể xây dựng từ một phía, mà đ̣i hỏi sự đồng ḷng, thiện chí quyết thực hiện từ hai bên. Cho nên, một ngày, khi mẹ Thịnh vào Nam thăm cụ Định và nàng, mặc dù Diễm đă đối xử với… bà vô cùng thân thiện, trân trọng, chân t́nh, song nh́n Diễm tươi trẻ, gần gũi, mẹ Thịnh lại có suy nghĩ khác. Bà nói:
-Tôi hết sức ngạc nhiên. Cô trẻ thế, anh Liễn th́ già thế, thế mà lấy nhau được? Chắc cô nhí nha, nhí nhảnh… quyến rũ anh Liễn chứ ǵ?
Diễm đă tṛn xoe mắt ngạc nhiên, không nói nên lời. Nàng nh́n sững mẹ Thịnh, người đàn bà đáng thương, đáng tuổi mẹ nàng. Chiến tranh đă cướp của bà trọn tuổi thanh xuân. Phong kiến và cộng sản đă tạo nên bà thành người cam phận trước số mạng, chấp nhận nó một cách đương nhiên không hề biết hay có biết nhưng ư chí và sức phấn đấu đă bị thui chột, tê liệt trước sự tàn bạo của cuộc đời. Như Thịnh, con bà, Thịnh giống mẹ nhiều hơn giống Liễn. Giống mẹ từ h́nh hài lẫn suy nghĩ. Ngày Thịnh vào Nam, khi chuyện tṛ, Diễm có nói với Thịnh: “Con trai lấy sự nghiệp làm chính. Thành phần chúng ta không thể ngoi đầu trong xă hội này. Thịnh ở lại trong Nam cùng tôi t́m cách vượt biên. Sau này, Thịnh bảo lănh cho mẹ Thịnh, c̣n tôi bảo lănh cho Liễn.” Nhưng sau khi trở về Bắc, Diễm không ngờ, vài tháng sau, Thịnh lập gia đ́nh khi sự nghiệp chỉ trơ hai bàn tay trắng. Diễm đă hoàn toàn thất vọng về Thịnh, và bây giờ thất vọng thêm về mẹ Thịnh. Nhưng Diễm hoàn toàn không trách bà, trách Thịnh. Nàng chỉ buồn thôi, buồn riêng số phận ḿnh.
Diễm sa sầm nét mặt, cảm nhận điều ǵ đó đang đổ vỡ trong ḷng. Nàng buồn rười rượi, lặng thinh, bâng quơ nh́n nắng lung linh rực sáng ngoài hiên cửa, song ḷng nàng ảm đạm, héo hắt tựa mùa Đông.
-Chắc cô ham công danh, địa vị, xúi anh Liễn đi lính để anh bị tù tội ngày hôm nay? Mẹ Thịnh giáng thêm câu kế tiếp.
Diễm vẫn không trả lời. Nàng đứng dậy, thất vọng, lẳng lặng đi xuống bếp.
Kể từ hôm đó, không khí trong nhà trở nên nặng nề ngột ngạt. Diễm biếng nói, biếng cười. Ḷng héo úa, cô đơn như băi sa mạc quạnh hiu. Hằng ngày, vẫn bổn phận thường nhật, Diễm lo cơm nước cho gia đ́nh. Dạo này, bà con họ hàng, con cháu cụ Định ngoài Bắc liên tục vào Nam. Kinh tế gia đ́nh vốn đă khó khăn càng thêm kiệt quệ. Những món tiền bố mẹ Diễm thỉnh thoảng tiếp tế, những đồ đạc, nữ trang trong ngày cưới thi nhau ra chợ trời, Diễm cũng tập tành bươn chải t́m kế sinh nhai, cụ Định vay nợ để chi phí trong nhà càng lúc càng chồng chất, mặc dù chỉ khi riêng cụ Định và Diễm, những bữa ăn đạm bạc vỏn vẹn một đĩa rau luộc vẫn không đủ trang trải tiền thăm nuôi, tiếp tế Liễn và nhất là quà cáp, tàu xe cho con cháu cụ Định.
Trước cuộc sống bế tắc, chế độ khắc nghiệt, tương lai mịt mờ, bao khổ lụy từ vật chất lẫn tinh thần dồn dập, ư tưởng vượt biển t́m tự do lại nung nấu trong ḷng Diễm.
Một lần nấu cơm, ngồi quạt những viên than đá trong ḷ, khói đen mù mịt, trong nỗi chán chường dâng đầy, Diễm bật thốt:
-Ở đây, khó sống quá. Chắc phải vượt biên thôi!
Câu nói trống không, vô thưởng, vô phạt lại có tác dụng mạnh mẽ trong suy nghĩ của mẹ Thịnh. Bà đùng đùng nổi giận, gắt lớn:
-Cô có đi vượt biên th́ nên đi một ḿnh. Tôi không giữ anh Liễn cho tôi, nhưng anh ấy phải ở lại để có trách nhiệm với con anh ấy.
Diễm lại tṛn xoe mắt ngạc nhiên, nh́n thẳng vào đôi mắt mẹ Thịnh rồi nhẹ nhàng gật đầu:
-Được, chị an tâm. Tôi sẽ đi một ḿnh!
***
Diễm đă đi một ḿnh vào giữa năm 1981. Hành trang nàng mang theo vỏn vẹn chiếc nhẫn cưới vàng tây mỏng mảnh, sợi dây chuyền tượng Phật, cũng vàng tây, ngày bé, mẹ đă đeo cho nàng và tập tiểu thuyết viết tay Diễm tập viết từ những ngày cô đơn, đau khổ. Diễm viết về chính cuộc đời nàng, về xă hội đương thời đầy rẫy những bất công, lọc lừa, áp bức mà nàng cũng như bao người phải cam chịu “có tai như điếc, có mắt như mù, có miệng như câm”. Viết, đối với Diễm bấy giờ vừa là phương cách giải tỏa những u uẩn nội tâm, là sự phản kháng nhẹ nhàng, trút bao uất hờn chất chứa trong ḷng, vừa đánh dấu một giai đoạn của thời cuộc mà chính nàng là nhân chứng lẫn nạn nhân.
Diễm chép làm hai bản. Một bản mang theo, một bản giấu ở nhà pḥng chuyến đi thất bại.
Ngày ra đi, ngoài cụ Định, nàng không hề tạ từ cha mẹ và anh chị em ruột. Diễm âm thầm theo người chủ tàu, “phu nhân” của một đại tá t́nh báo Việt Nam Cộng Hoà (chồng đang tù cải tạo) từng đi lại quen biết với gia đ́nh cụ Định, đứng ra tổ chức. Người phụ nữ đó, cũng như Diễm, trưởng thành mau trước sóng gió và những nỗi gian truân của cuộc sống. Bà giúp Diễm một chỗ với sự đóng góp tượng trưng cùng lời nhắn nhủ Diễm: “Ra đi để làm lại cuộc đời!”
Chuyến vượt biên đổ người vào nửa đêm về sáng khi những công an biên pḥng lơ là canh gác. Bà chủ tàu lay Diễm dậy giữa khi nàng đang trăn trở với trăm mối ngổn ngang. Nửa muốn ra đi, nửa bịn rịn quê cha đất tổ với bao người thân c̣n kẹt lại và bao kỷ niệm êm đềm lẫn đau thương nơi quê nhà. Ra đi, không biết bao giờ trở lại, có hy vọng gặp lại người thân hay vĩnh viễn rời xa. Diễm tự hỏi rồi bồi hồi xúc động khi nàng nghĩ đến Liễn, đến h́nh hài tiều tụy mà những lần thăm nuôi tiếp tế vẫn không thay đổi khá hơn. Nàng thầm nói với chàng: “Anh Liễn ơi, đêm nay em xuống tàu vượt biên, em không biết nên nói với anh lời tạm biệt hay vĩnh biệt. Gia đ́nh không dung chứa em. Tổ quốc cũng không đón nhận em. Không cho em một chỗ đứng dù khiêm nhường nhất. Sáu năm qua, chịu đựng và cố gắng phấn đấu với đời, em không c̣n đủ sức chống chọi nổi. Em đầu hàng số mạng, tự thả đời em trôi theo ḍng sống. Hăy hiểu em, đừng trách em, anh nhé.” Nói rồi, Diễm đưa tay lau nhẹ những giọt nước mắt vừa trào ra, ḷ ḍ ngồi dậy, lầm lũi theo bà chủ tàu ra bến. Diễm từ biệt bà, xuống ghe. C̣n bà ở lại chờ chồng và chuẩn bị những chuyến vượt biên kế tiếp.
Đêm đó, tàu ra khơi. Tàu dần dần rời xa đất tổ. Con thuyền lướt sóng, lặng lẽ như chiếc lá con giữa biển khơi, bỏ lại sau lưng quê hương, bố mẹ già, anh chị em, cụ bố chồng và… người chồng yêu dấu!
Diễm và Liễn lấy nhau được đúng 5 năm, chưa có con, biến cố 30-04-75 đến, chồng Diễm khăn gói vào tù, lúc đó nàng vừa 23 tuổi. Ở nhà chỉ c̣n nàng và cụ Định 70 tuổi, thân phụ Liễn.
Trước đây, cả nhà ba người chỉ sinh sống bằng đồng lương hạn hẹp, ít ỏi của Liễn. Nhờ Diễm biết tằn tiện, quán xuyến, lại không phải hạng người ham vật chất, đua đ̣i nên cuộc sống gia đ́nh nàng tạm đủ. Đủ theo cái nghĩa biết đủ th́ nó đủ. Nhờ thế, mái ấm gia đ́nh nàng êm đềm hạnh phúc dù vắng bóng tiếng trẻ thơ.
Sau 1975, bất ngờ không c̣n đồng lương, chồng vắng nhà, Diễm thật chới với. Nhưng rồi vốn quen với nếp sống thanh đạm“ngày hai bữa vỗ bụng rau b́nh bịch“ giỏi chịu đựng, mọi sự phải tập quen, cho nên, cũng như bao người miền Nam khác, ăn tiêu, Diễm bán dần đồ đạc và cần kiệm cho qua ngày. Nhà chỉ c̣n hai người cũng dễ. Lại thêm bố mẹ ruột của Diễm khá giả, thỉnh thoảng từ miền Trung tiếp tế vào Sài G̣n cho con gái, nên về đời sống vật chất tạm thời không đến nỗi âu lo quá đáng. Thế nhưng,“phước bất trùng lai, hoạ vô đơn chí,” độ chừng vài tháng sau, khi cụ Định liên lạc được với bà con họ hàng gia đ́nh ngoài Bắc (cụ di cư vào Nam chỉ hai bố con), Diễm mới vỡ lẽ, trước năm 54 di cư vào Nam, Liễn, chồng nàng từng có một đời vợ và một đứa con trai ngoài đó. Điều này khi kết hôn với Diễm, năm nàng mới 18 tuổi, Diễm không hề nghe tới. Người vợ đó cho đến năm 75, vẫn ở vậy chờ chồng, chắt chiu với đứa con trai chỉ thua Diễm hai tuổi. Biết được điều này, Diễm như tiếng sét đánh ngang đầu, đánh nát cả trái tim nàng. Nước mắt lúc đó không đủ xoa dịu nỗi cơn đau xé ruột, xé gan. Diễm chết điếng với nỗi bàng hoàng không sao giải quyết được. Đêm đêm, Diễm chỉ c̣n biết khóc…và khóc…
Nỗi đau khổ này, tuyệt nhiên, Diễm không hề than thở với chồng. Liễn đang ở tù, chẳng giải quyết được ǵ. Trách móc, than thở chỉ làm nát ḷng nhau. Nhưng Diễm muốn biết đầu đuôi câu chuyện. Diễm hỏi cụ Định:
-Bố có thể kể cho con nghe cuộc hôn nhân đó như thế nào không?
Bằng giọng bùi ngùi, cụ Định dơi hồn về quá khứ, cụ kể:
-Khi nhà con 17 tuổi, bố và nhà con rời quê lên thị xă thuê một căn nhà nhỏ ở tạm. Nhà con c̣n đi học. Bố th́ trốn lánh vùng mất an ninh, v́ ở quê lúc đó, tối Việt Minh về quấy rối, ngày th́ Tây bố ráp. Ở thị xă bố chả làm ǵ. Hai bố con sinh sống bằng tiền ở quê tiếp tế. Ngày ngày có các cụ, bạn bố qua đánh chắn (đánh tổ tôm, một loại bài bạc của người miền Bắc). Các cụ ấy cũng đều ở quê lên cả, nhà rất giàu. Nh́n cảnh hai bố con đơn chiếc, nhà lại thiếu đàn bà, các cụ khuyên bố lấy vợ hai.
Nói đến đây, cụ Định “chậc” một tiếng, lắc đầu:
-Vợ hai, vợ ba, rắc rối lắm con ạ. Bố từ chối, thế là các cụ bàn nhau lấy vợ cho Liễn. Có một con bé, con người bạn, xinh xắn, ngoan hiền, nhưng mới 14 tuổi, bé quá, biết ǵ. Lấy về lại phải “hầu” nó. Thế là cụ Chánh Hàn giới thiệu ngay cháu gái cụ 20 tuổi.
Vợ Liễn ngoài đó và nhà con, chúng nó chỉ “thấy” nhau một lần thế thôi, rồi tháng sau đám cưới. Một đám cưới chạy tang đơn giản. Phần loạn lạc nên cũng chỉ đại khái theo nghi lễ. Vợ Liễn về nhà bố, hai tháng sau có thai. Ngày ngày nó lo cơm nước, quét dọn, giặt giũ và buôn bán lặt vặt. Nhà có đàn bà, mọi sự ngăn nắp tươm tất hơn. Ngày vợ Liễn gần sanh, nhà con đưa nó về quê, cùng lúc đất nước biến động, hiệp định Genève ra đời chia đôi đất nước. Thành phần địa chủ như bố, ở lại chỉ có nước chết. Bố đành phải chạy vào Nam. Gia đ́nh không muốn để bố ở Nam một ḿnh, cử nhà con đi, khi đó thằng Thịnh, con của Liễn, mới sanh được 5 tháng.
-Tại sao không dắt mẹ con Thịnh theo? Diễm hỏi.
-Bấy giờ ở quê đă rơi vào tay Việt Minh. Muốn đi, phải lén lút trốn tránh. Đùm đề vợ con làm sao trốn được. Lại nữa, mẹ Thịnh vừa mới sanh.
Nói đến đây, cụ Định lại thở dài, “chậc” lên một tiếng bi ai:
-Bố đâu muốn nhà con đi, bỏ vợ con trong hoàn cảnh như thế. Nhưng rồi nó cứ đi, trốn ra được Hải Pḥng theo con tàu “há mồm” di cư vào Nam với Bố. Lúc đó ai cũng tưởng rằng, hai năm sau tổng tuyển cử đất nước thống nhất, gia đ́nh có cơ đoàn tụ, nào ngờ kéo dài măi đến hôm nay.
Cụ Định kể với ánh mắt xa xăm, quá khứ đau thương từ vực sâu kư ức như trỗi dậy đè nặng ḷng cụ. Giọng cụ bỗng lạc hẳn đi, chất chứa bao chua xót, uất hờn:
-Ngày bố và nhà con đi rồi, gia đ́nh ta ngoài đó bị ghép vào thành phần địa chủ phản động, bị đấu tố. Toàn bộ tài sản ruộng đất bị tịch thu, một cái chén cũng không c̣n để mà dùng. Mẹ con Thịnh chỉ c̣n được tá túc nơi xó bếp. C̣n mẹ con và thằng em mới 15 tuổi của Liễn, bị đày đi Lào Cai nơi rừng thiêng nước độc. Hiện giờ Thịnh, sau khi học hết phổ thông, thành phần này không bao giờ ngoi đầu lên được trong xă hội cộng sản, cuối cùng cũng lên Lào Cai với chú. C̣n mẹ nó vẫn ở quê làm ruộng với hợp tác xă cho tới bây giờ.
Kể xong, cụ ngồi yên thầm lặng. Vẻ u uẩn hằn lên khuôn mặt gầy g̣. Cụ đưa mắt xót xa nh́n sang Diễm. Diễm vẫn ngồi đó, hai tay chắp vào nhau, mặt cúi gằm tư lự. Mọi biến chuyển nội tâm đang xáo trộn tâm tư nàng. Diễm thấy thương số phận ḿnh, thương luôn hoàn cảnh trớ trêu của mẹ con Thịnh. Nàng biết trách ai đây? Cụ Định ư? Liễn ư? Hay trách cho số phận, định mệnh đă an bài?
Khi Diễm ngẩng mặt lên, ánh mắt nàng mang theo bao nỗi đau khổ. Từ nơi đó, những giọt lệ long lanh tṛn như hạt sương mai, trong như pha lê đang thi nhau lăn dài trên má. Diễm nấc lên trong tiếng khóc nghẹn ngào. Nàng đưa tay quẹt nhẹ nước mắt nhạt nḥa trên mặt, rồi hỏi:
-Câu chuyện thương tâm, quan trọng như vậy, tại sao trước ngày cưới của con cũng như 5 năm qua, không ai nói cho con biết?
Cụ Định vẫn ngồi yên lặng, trầm ngâm. Ḷng cụ cũng đang xốn xang trước nỗi buồn của cô con dâu trẻ. Một lúc thật lâu, vẫn giọng bùi ngùi, cụ nói như vỗ về, an ủi:
-Lúc đó con c̣n nhỏ quá. Nói ra chả có ích lợi ǵ. Bố chỉ nói với ông bà thân sinh của con. Ai cũng nghĩ, chuyện xưa nhiều năm rồi chắc không hy vọng có ngày tái hợp.
Diễm nói, giọng nghẹn ngào:
-Con lấy chồng chứ đâu phải bố mẹ con lấy chồng. Ít ra mọi người cũng nên nói với con. Tại sao tất cả người lớn dối gạt con. Bố cũng biết hồi đó, dù có thương nhà con, nhưng con vẫn chưa muốn lấy chồng. Con c̣n đi học, ham học, hiếu học và học giỏi. Bây giờ mọi sự đă lỡ dở cả rồi. Con mất hết tất cả rồi. Mất hết. Con sẽ trả lại chồng cho mẹ con Thịnh. Rồi con sẽ rời đây!
Nói xong, Diễm khóc oà, chạy vội vào nhà trong úp mặt vào giữa hai ḷng bàn tay nức nở. Cụ Định chẳng biết nói sao hơn, chỉ đưa mắt nh́n theo buông một tiếng thở dài năo nuột.
Từ sau hôm nghe câu chuyện cụ Định kể, Diễm tự coi như nàng đă chết. Đúng ra, Diễm đă muốn quyên sinh ngay từ hôm đó. Đă nhiều lần, Diễm ngồi hằng giờ trên căn gác nhỏ nh́n từng đống thuốc kư ninh, dầu nóng, dầu xanh, thuốc cảm, thuốc đau bụng… nàng đă lôi hết ra từ tủ thuốc gia đ́nh, chỉ cần nốc một hơi với ly nước nhỏ, nửa tiếng hay một tiếng sau nàng kết thúc cuộc đời và kết thúc luôn nỗi khổ đau nàng đang gánh chịu. Nhưng trong cơn tuyệt vọng cùng cực, nhập nḥa trong trí Diễm, h́nh ảnh ông bà Chí, bố mẹ nàng hiện ra. Hai mái đầu bạc thất thểu lặn lội từ miền Trung vô Sài G̣n gục trên chiếc quan tài của nàng khóc thảm thiết. Nàng nằm trong đó không biết ǵ. Giữa bao tiếng khóc, tiếng cầu kinh, trống kèn ̣ e tiễn biệt cùng lời xầm x́ thương tiếc ṭ ṃ của bà con lối xóm, nàng sẽ không c̣n nghe ǵ, thấy ǵ. Măi măi Diễm được yên giấc ngàn thu. Sẽ không bao giờ c̣n đớn đau ǵ nữa cả, nhưng thay vào đó, sẽ là nỗi đớn đau của chính bố mẹ nàng. Hai ông bà cụ sẽ đau khổ triền miên suốt quăng đời c̣n lại. C̣n cụ Định và Liễn ư, đương nhiên cũng buồn và sẽ ray rứt khôn nguôi với tháng ngày. V́ chính cụ Định và Liễn đă là người trực tiếp gây nên cái chết của nàng. Không, không thể được. Diễm không thể để người khác phải đau khổ v́ ḿnh. Thế th́ nàng phải sống, can đảm mà sống, chịu đựng để sống, sống cho bao người thân được cười, trong khi chỉ ḿnh nàng th́ khóc.
Nghĩ vậy, Diễm cố giữ lại cái xác của nàng. Một cái xác không hồn, một cái xác biết đi, vất vưởng như bóng ma cả ngày lẫn đêm, nhất là những lúc Sài G̣n không đèn, ngọn đèn dầu le lói soi bóng nàng vào ra, héo hắt trong căn nhà nhỏ với cụ Định.
Diễm quyết không than trách với Liễn. Nàng cũng không thư từ bắt bẻ, kể khổ với bố mẹ. Diễm cũng không muốn tâm sự với bất cứ ai, mà xung quanh nàng c̣n có ai để tâm sự ngoài cụ Định. Bạn bè, kể từ ngày nàng đến với Liễn, cuộc sống rồi việc học, thêm biến cố 75, tản mác kẻ ở người đi, chả c̣n người bạn nào có thời gian liên lạc với nàng. Diễm sống khép kín, đóng khung trong cuộc đời của Liễn và cụ Định.
Bây giờ nàng ngồi đây một ḿnh, cô đơn khủng khiếp trên căn gác vắng, không c̣n cách nào hơn, Diễm bắt đầu trút niềm đau qua những trang nhật kư. Diễm viết về Liễn, về nàng, nhắc nhớ lại những kỷ niệm êm đềm ngày chàng và nàng gặp và quen nhau. Ôi định mệnh. Diễm không ngờ định mệnh khiến xui đưa đẩy cuộc đời Diễm sang một lối rẽ, giữa khi cô bé Diễm ngày nào c̣n quá ngây thơ, thánh thiện của tuổi học tṛ.
***
Diễm lên xe hoa về nhà Liễn năm nàng 18 tuổi. Hành trang mang theo về nhà chồng một vali toàn sách vở và vài chiếc áo dài trắng nữ sinh. Đám cưới nhằm ngày chủ nhật. Sáng hôm sau thứ hai, Diễm vẫn cắp sách đến trường để hai tháng kế chuẩn bị cuộc thi Tú tài phần một, rồi tiếp tục phần hai, rồi đại học như ước mơ Diễm hằng ấp ủ.
Diễm ham học, hiếu học hơn là ham lấy chồng trong lúc đó. Nhưng Diễm không cưỡng được số phận, không cưỡng nổi ước mong quyết thực hiện câu ca dao “cưới vợ phải cưới liền tay, chớ để lâu ngày lắm kẻ dèm pha” của cụ Định và ông bà Chí, hai gia đ́nh vốn thân nhau qua hội những người Bắc di cư khi cụ Định c̣n ở miền Trung – Cụ Định là Hội trưởng c̣n ông Chí là Thủ quỹ – và nhất là t́nh chàng. Liễn đến. Đến như cơn gió nhẹ, như ḍng suối ngọt ngào, nhẹ nhàng chảy thấm dần vào ḷng đất. Tuổi tác chênh lệch như chú cháu, cả Liễn và Diễm không có “tiếng sét ái t́nh”, nhưng thời gian suốt hai năm “nằm vùng” tại gia đ́nh ông bà Chí – đêm đêm, cụ Định, thỉnh thoảng cả Liễn đến ngủ nhờ nhà nàng để tránh những cuộc tấn công kế tiếp của cộng quân sau vụ tết Mậu Thân – thời gian vừa đủ để Liễn và Diễm tuy không quan tâm để ư nhau vẫn “thấy” ra nhiều điểm tương đồng của nhau. Diễm kính Liễn như một người… chú, một người anh cả. Ngược lại, Liễn cũng mến nàng như cô em gái ngoan. Rồi, điều ǵ đến đă đến. Một đám cưới “thần tốc” không ai ngờ được, thật đơn giản nhưng không kém phần trang trọng với đầy đủ lễ nghi đă diễn ra chỉ sau một tháng khi Liễn ngỏ lời muốn cưới nàng: “Đừng gọi anh bằng chú nữa. Anh muốn cưới em làm vợ, em bằng ḷng không?” Diễm cười: “Cháu… ơ … ơ… e…m … em bằng ḷng. Nhưng, nhưng… đợi… em… học xong đại học đă.” Đă chẳng ai chịu đợi nàng. Và Diễm th́ nhất quyết không muốn bỏ học.
Các cụ nhà ta vẫn bảo, t́nh yêu thường đến sau hôn nhân. Quan niệm đó không hoàn toàn đúng trong mọi trường hợp, nhưng với Liễn và Diễm th́ rơ ràng như vậy. Những ngày sống bên nhau, t́nh yêu của cả hai đă tăng theo cấp số nhân tỉ lệ thuận với ḷng tương kính. Càng ngày hai người càng thấy “ư hợp tâm đầu”. Cả hai có cùng một ước mơ, một sở thích, một suy nghĩ và nhất là cùng một chí hướng, một hoài băo phụng sự con người, xă hội, dân tộc hơn là đeo đuổi vật chất để phục vụ đời sống bản thân. Với lư tưởng đó, cho nên, dù nắm giữ những chức vụ chỉ huy quan trọng, Liễn đă chọn cho chàng một đời sống trong sạch, thanh liêm. Và Diễm vui vẻ lẫn cả hănh diện để chấp nhận cái nghèo của chàng. Ngày ngày, ngoài phận làm dâu, làm vợ, quán xuyến mọi việc trong gia đ́nh, Diễm vẫn nỗ lực tiếp tục học hành với hy vọng sau này đem khả năng hỗ trợ cùng chàng thực hiện những ước mơ.
Nhiều lần, ôm Diễm trong ṿng tay, Liễn đă thủ thỉ với nàng: “Em là vợ anh, là em gái của anh, và không chỉ là bạn đời của anh, mà c̣n là bạn tri kỷ của anh nữa.” Diễm đă sung sướng ngả đầu vào vai chàng, gật đầu.
Biến cố 30-04-75 đến, như cơn băo tố quét sạch mọi ước mơ, mộng đẹp của bao người. Cơn băo lửa ấy đă tàn nhẫn cướp luôn của Diễm trái tim, linh hồn, t́nh yêu, tương lai và niềm hy vọng. Bây giờ th́ nàng mất hết cả rồi. Mất hết. Tất cả đối với Diễm chỉ c̣n lại kỷ niệm, để tiếc, để thương, và để nhớ….
Một ngày, bà Chí từ miền Trung vào Sài G̣n thăm nàng. Bà hỏi thăm cụ Định về vợ con Liễn ngoài Bắc. Khi rơ chuyện, bà t́m riêng nàng, ngậm ngùi nh́n con gái, rồi nói:
-Con nên về với mẹ. Mẹ gả chồng khác cho con. Cũng may, con và Liễn chưa có con cái ràng buộc, cũng dễ. Hăy trả chồng lại cho người ta, con ạ!
Diễm nén tiếng khóc trong ḷng, thẳng thắn trả lời bà Chí:
-Mẹ à, vợ chồng đâu phải là quần áo nay thay mai đổi. Mẹ đă gả con đi lấy chồng, chấp kinh ṭng quyền, mẹ hăy để cho con tùy cơ ứng biến, tự định đoạt đời con. Con muốn đợi Liễn về, giáp mặt một lời, rồi tuyên bố trả chồng cho người ta cũng không muộn. Sau đó, con sẽ ra đi. Con chưa biết đi đâu, nhưng chắc chắn một điều con không về với mẹ.
Nói xong, Diễm lẳng lặng bỏ xuống nhà bếp để giấu những ḍng lệ đang lă chă tuôn rơi.
***
Một năm, hai năm rồi ba năm. Thời gian lặng lẽ trôi, thấm thoát đă ba năm trời. Ba năm đối với Diễm, biết bao mỏi ṃn trong nhớ thương, phiền muộn. Và ba năm qua, thời gian vừa đủ để Diễm rùng ḿnh lột xác, rời bỏ bản chất ngây thơ hồn nhiên, để mở thật to mắt nhận diện rơ cuộc đời. À, th́ ra, cuộc đời không phải là những trang giấy trắng trinh nguyên học tṛ mà Diễm từng vẽ lên đó bao hoa bướm với nắng hồng. Cũng không phải là những áng văn, thơ trữ t́nh lăng mạn như mây bay, suối ngàn, gió thoảng. Mà cuộc đời c̣n đầy dẫy chông gai, thú dữ, thác ghềnh, băo tố…. Chỉ cần sơ hở, con người sẽ bị nuốt trộng, cuốn trôi, ngă quỵ…
“Học tập cấp úy mang theo lương thực mười ngày, cấp tá một tháng.”
Đó là lời khuyến dụ của nhà nước cộng sản nói với đồng bào miền Nam. Nhưng, mười ngày đă trôi qua, một tháng đă trôi qua, vài tháng và vài năm rồi cũng trôi qua, Liễn vẫn biền biệt, không thấy trở về.
“Thân nhân gia đ́nh cải tạo phải chấp hành tốt đường lối chính sách của cách mạng. Cách mạng sẽ nhân đạo khoan hồng, cứu xét cho người thân sớm đoàn tụ”.
Một lần nữa, Diễm lại ngây thơ nghe theo một cách ngoan ngoăn. Công tác phường, khóm, thủy lợi đào mương, nàng năng nổ như một… kiện tướng! Cuối cùng, cái tin Liễn bị đưa ra Bắc, bị đày tận Lào Cai như cú đấm… đảng giáng, đẩy Diễm xuống tận cùng của hố thẳm tuyệt vọng. Nhưng chính vào lúc cùng cực của khổ đau, bị ép vào chân tường, trong nàng lại bừng lên sức phản kháng mănh liệt. Phản ứng tâm lư ấy, một phần là uất ức cá nhân, một phần không thể chấp nhận được chính sách của chính quyền cộng sản. Nhưng làm ǵ bây giờ? Diễm lắc đầu, bó tay, chịu trận. Dù sao, nàng cũng vẫn là một phụ nữ chân yếu tay mềm. Lúc đầu, nàng chỉ biết bày tỏ ḷng phản kháng bằng những giọt nước mắt đắng cay, tự thương cho thân ḿnh, cũng như thương toàn thể nhân dân Việt Nam bị lừa gạt bởi một chính sách mị dân, dối trá.
Nhưng thời gian sau, trong những đêm khuya thanh vắng, thầm lặng bên khung cửa sổ, Diễm đẵm ḿnh vào ḍng suy tưởng đến nhân sinh, xă hội, đất nước. Khi niềm đau chung của dân tộc quá bao la to lớn, nỗi niềm ray rứt riêng tư của nàng dường như nguôi ngoai được phần nào. Lắng nghe từ nội tâm, Diễm cảm nhận được niềm thôi thúc mănh liệt. Cảm giác thôi thúc đó càng lúc càng lớn dần chiếm hữu tâm tư nàng. Phải chăng tiếng gọi của non sông? Phải chăng tiếng thở dài của dân tộc? Tâm thức Việt Nam từ thuở Hồng Hoang dựng nước của cha ông, giờ đây nẩy nở trong tâm hồn nàng, kêu gọi, đánh thức khả năng phân tích nhận định của nàng về xu hướng phát triển của đất nước trong tương lai. Một đất nước làm sao có được thanh b́nh, thịnh vượng, đạo đức xă hội cao, khi những đứa trẻ ngây thơ trong trắng hôm nay, là rường cột của quốc gia mai sau, không được giáo dục các bài học yêu thương, mà chỉ nhồi nhét vào tâm hồn chúng thù hận ngút ngàn:
Giết, giết nữa bàn tay không phút nghỉ.
Cho ruộng đồng lúa tốt thuế mau xong.
Cho đảng bền lâu cùng rập bước chung ḷng.
Thờ Mao Chủ Tịch, thờ Xít Ta Lin bất diệt.
(Thơ Tố Hữu)
Và:
Người đứng lên, một thân h́nh ngă gục.
Mắt người đưa, một thác máu rung rinh.
(Thơ Tố Hữu)
Người ta không dạy cho các em thượng tôn ư thức dân tộc, trao truyền cho thế hệ mai sau nền văn hoá bản địa (hoặc đă bản địa hoá lâu đời) và những tư tưởng nhân bản, từ bi, bác ái của tiền nhân Đại Việt, mà đầu độc các em bằng chủ nghĩa ngoại lai, bằng tư tưởng nô lệ quốc tế. Những danh từ “anh cả Liên Xô” hay “chị hiền Trung Quốc” đă cho con dân Việt Nam thấy sự quái thai của chính sách vọng ngoại kỳ quái. Thương thay cho mẹ hiền Việt Nam đă bị những đứa con bất hiếu, vong bản “trả ơn, báo hiếu” bằng những lời thơ nô dịch, mà từ cổ chí kim chưa bao giờ có:
Thương biết mấy khi con tập nói.
Tiếng đầu đời con gọi Stalin.
Hay là:
Thương cha, thương mẹ, thương chồng.
Thương ḿnh thương một, thương ông (Stalin) thương mười”.
(Thơ Tố Hữu)
Một đất nước không thể phát triển đúng mức khi sơ yếu lư lịch không là khuôn vàng thước ngọc để đo đếm tài năng mà chỉ để phân biệt thù hay bạn. Chính sách “hồng hơn chuyên” hay “lư lịch trao quyền” đă đưa những kẻ vô tài, vô đức vào những địa vị quan trọng. C̣n những người con ưu tú của dân tộc, nhưng nếu ông, cha họ khác chính kiến với chính quyền, th́ chắc chắn không bao giờ ngóc đầu lên nổi.
Diễm h́nh dung guồng máy điều hành quốc gia như một cỗ xe. Cỗ xe ấy chỉ có thể vận hành, khi từng bộ phận được đặt đúng vị trí của nó. Không thể đặt chiếc bánh xe vào vị trí tay lái, và tay lái vào vị trí bánh xe. Không thể thay cái cuốc, cái cày vào bàn tay người cầm bút, và cũng không thể đặt bàn tay của người đồ tể giết heo vào cán cân công lư, hoặc bàn tay của một người chỉ có khả năng làm thơ tô hồng chế độ vào vị thế chỉ đạo kinh tế quốc dân. Nhưng hiện tại, cả miền Nam đều đảo ngược, bao nhiêu tài hoa trí thức bị đẩy vào lao tù, đi đày ở vùng kinh tế mới. Một sự phí phạm, lăng phí tiềm năng chất xám không thể nghĩ bàn!
Rồi Diễm lại nghĩ đến Liễn. Giờ này ở Lào Cai rừng thiêng nước độc, chắc chàng đang đói rét, cực khổ trăm bề, mạng sống thật mong manh, ngày về diệu vợi. Chàng tội ǵ nhỉ? Diễm tự hỏi. Từng sống bên chàng và là tri kỷ của chàng, Diễm thấy rơ cái chính nghĩa nơi chàng. Một người yêu nước, trong sạch, thanh liêm. Chàng vượt lên trên mọi quyến rũ của vật chất tầm thường, để sống cuộc đời thanh đạm, ôm hoài băo phụng sự một đất nước tự do, dân chủ thật sự. Chàng khẳng định rằng những thế lực quốc tế chắc chắn chẳng thương yêu ǵ dân tộc, đất nước Việt Nam.
Nhiều lần, chàng tâm sự với Diễm: “Đất nước ta chưa độc lập, luôn nằm trong sự tranh chấp của hai phe, ba phái. Những người yêu nước chân chính, không Cộng sản, không Tư bản, chưa có chỗ đứng trên đất nước này, em ạ”.
Càng nghĩ, Diễm càng thấy thương chàng, kính chàng. Diễm cũng nghĩ đến mẹ con Thịnh. Họ đều là những nạn nhân của thời cuộc. Họ tội t́nh ǵ, mà phải chịu đựng bao điều đau khổ, con thiếu cha, vợ thiếu chồng? Rồi Diễm thương luôn cả mẹ con Thịnh. Nghĩ như vậy, Diễm dẹp t́nh riêng, quên đi niềm đau để nghĩ đến những điều cao cả, to tát hơn là những t́nh cảm vụn vặt đời thường. Diễm quyết chờ Liễn về, không phải để “trả lại chồng cho người ta, rồi bỏ đi” v́ như thế Liễn sẽ đau ḷng không ít, mà Diễm sẽ cùng chàng, sát cánh bên chàng để thực hiện những ước mơ, hoài băo mà cả hai hằng ấp ủ. “Sát cánh bên chàng” tức là đồng nghĩa với sự chấp nhận cuộc sống chung và sự hiện diện của mẹ con Thịnh. Và như thế, sự chờ đợi của nàng, cuối cùng, chỉ c̣n… nửa ông chồng! Nhưng mà, “chết cho tri kỷ c̣n không đáng tiếc”, sá ǵ hy sinh một nửa ông chồng?!
Tự t́m ra được lối thoát hợp lư giải quyết vấn đề nội tâm, ổn định nội bộ gia đ́nh, Diễm thấy ḷng nhẹ nhàng, thanh thản. Nàng không xem chuyện rắc rối vợ nọ, con kia giữa Liễn và nàng là điều quan trọng nữa. Chấp nhận sống chung trong t́nh thương yêu chân thành sẽ là nhịp cầu thông cảm để mọi người xích lại gần nhau, cùng xây dựng mái ấm gia đ́nh.
Nhưng, Diễm lầm. Hạnh phúc không thể xây dựng từ một phía, mà đ̣i hỏi sự đồng ḷng, thiện chí quyết thực hiện từ hai bên. Cho nên, một ngày, khi mẹ Thịnh vào Nam thăm cụ Định và nàng, mặc dù Diễm đă đối xử với… bà vô cùng thân thiện, trân trọng, chân t́nh, song nh́n Diễm tươi trẻ, gần gũi, mẹ Thịnh lại có suy nghĩ khác. Bà nói:
-Tôi hết sức ngạc nhiên. Cô trẻ thế, anh Liễn th́ già thế, thế mà lấy nhau được? Chắc cô nhí nha, nhí nhảnh… quyến rũ anh Liễn chứ ǵ?
Diễm đă tṛn xoe mắt ngạc nhiên, không nói nên lời. Nàng nh́n sững mẹ Thịnh, người đàn bà đáng thương, đáng tuổi mẹ nàng. Chiến tranh đă cướp của bà trọn tuổi thanh xuân. Phong kiến và cộng sản đă tạo nên bà thành người cam phận trước số mạng, chấp nhận nó một cách đương nhiên không hề biết hay có biết nhưng ư chí và sức phấn đấu đă bị thui chột, tê liệt trước sự tàn bạo của cuộc đời. Như Thịnh, con bà, Thịnh giống mẹ nhiều hơn giống Liễn. Giống mẹ từ h́nh hài lẫn suy nghĩ. Ngày Thịnh vào Nam, khi chuyện tṛ, Diễm có nói với Thịnh: “Con trai lấy sự nghiệp làm chính. Thành phần chúng ta không thể ngoi đầu trong xă hội này. Thịnh ở lại trong Nam cùng tôi t́m cách vượt biên. Sau này, Thịnh bảo lănh cho mẹ Thịnh, c̣n tôi bảo lănh cho Liễn.” Nhưng sau khi trở về Bắc, Diễm không ngờ, vài tháng sau, Thịnh lập gia đ́nh khi sự nghiệp chỉ trơ hai bàn tay trắng. Diễm đă hoàn toàn thất vọng về Thịnh, và bây giờ thất vọng thêm về mẹ Thịnh. Nhưng Diễm hoàn toàn không trách bà, trách Thịnh. Nàng chỉ buồn thôi, buồn riêng số phận ḿnh.
Diễm sa sầm nét mặt, cảm nhận điều ǵ đó đang đổ vỡ trong ḷng. Nàng buồn rười rượi, lặng thinh, bâng quơ nh́n nắng lung linh rực sáng ngoài hiên cửa, song ḷng nàng ảm đạm, héo hắt tựa mùa Đông.
-Chắc cô ham công danh, địa vị, xúi anh Liễn đi lính để anh bị tù tội ngày hôm nay? Mẹ Thịnh giáng thêm câu kế tiếp.
Diễm vẫn không trả lời. Nàng đứng dậy, thất vọng, lẳng lặng đi xuống bếp.
Kể từ hôm đó, không khí trong nhà trở nên nặng nề ngột ngạt. Diễm biếng nói, biếng cười. Ḷng héo úa, cô đơn như băi sa mạc quạnh hiu. Hằng ngày, vẫn bổn phận thường nhật, Diễm lo cơm nước cho gia đ́nh. Dạo này, bà con họ hàng, con cháu cụ Định ngoài Bắc liên tục vào Nam. Kinh tế gia đ́nh vốn đă khó khăn càng thêm kiệt quệ. Những món tiền bố mẹ Diễm thỉnh thoảng tiếp tế, những đồ đạc, nữ trang trong ngày cưới thi nhau ra chợ trời, Diễm cũng tập tành bươn chải t́m kế sinh nhai, cụ Định vay nợ để chi phí trong nhà càng lúc càng chồng chất, mặc dù chỉ khi riêng cụ Định và Diễm, những bữa ăn đạm bạc vỏn vẹn một đĩa rau luộc vẫn không đủ trang trải tiền thăm nuôi, tiếp tế Liễn và nhất là quà cáp, tàu xe cho con cháu cụ Định.
Trước cuộc sống bế tắc, chế độ khắc nghiệt, tương lai mịt mờ, bao khổ lụy từ vật chất lẫn tinh thần dồn dập, ư tưởng vượt biển t́m tự do lại nung nấu trong ḷng Diễm.
Một lần nấu cơm, ngồi quạt những viên than đá trong ḷ, khói đen mù mịt, trong nỗi chán chường dâng đầy, Diễm bật thốt:
-Ở đây, khó sống quá. Chắc phải vượt biên thôi!
Câu nói trống không, vô thưởng, vô phạt lại có tác dụng mạnh mẽ trong suy nghĩ của mẹ Thịnh. Bà đùng đùng nổi giận, gắt lớn:
-Cô có đi vượt biên th́ nên đi một ḿnh. Tôi không giữ anh Liễn cho tôi, nhưng anh ấy phải ở lại để có trách nhiệm với con anh ấy.
Diễm lại tṛn xoe mắt ngạc nhiên, nh́n thẳng vào đôi mắt mẹ Thịnh rồi nhẹ nhàng gật đầu:
-Được, chị an tâm. Tôi sẽ đi một ḿnh!
***
Diễm đă đi một ḿnh vào giữa năm 1981. Hành trang nàng mang theo vỏn vẹn chiếc nhẫn cưới vàng tây mỏng mảnh, sợi dây chuyền tượng Phật, cũng vàng tây, ngày bé, mẹ đă đeo cho nàng và tập tiểu thuyết viết tay Diễm tập viết từ những ngày cô đơn, đau khổ. Diễm viết về chính cuộc đời nàng, về xă hội đương thời đầy rẫy những bất công, lọc lừa, áp bức mà nàng cũng như bao người phải cam chịu “có tai như điếc, có mắt như mù, có miệng như câm”. Viết, đối với Diễm bấy giờ vừa là phương cách giải tỏa những u uẩn nội tâm, là sự phản kháng nhẹ nhàng, trút bao uất hờn chất chứa trong ḷng, vừa đánh dấu một giai đoạn của thời cuộc mà chính nàng là nhân chứng lẫn nạn nhân.
Diễm chép làm hai bản. Một bản mang theo, một bản giấu ở nhà pḥng chuyến đi thất bại.
Ngày ra đi, ngoài cụ Định, nàng không hề tạ từ cha mẹ và anh chị em ruột. Diễm âm thầm theo người chủ tàu, “phu nhân” của một đại tá t́nh báo Việt Nam Cộng Hoà (chồng đang tù cải tạo) từng đi lại quen biết với gia đ́nh cụ Định, đứng ra tổ chức. Người phụ nữ đó, cũng như Diễm, trưởng thành mau trước sóng gió và những nỗi gian truân của cuộc sống. Bà giúp Diễm một chỗ với sự đóng góp tượng trưng cùng lời nhắn nhủ Diễm: “Ra đi để làm lại cuộc đời!”
Chuyến vượt biên đổ người vào nửa đêm về sáng khi những công an biên pḥng lơ là canh gác. Bà chủ tàu lay Diễm dậy giữa khi nàng đang trăn trở với trăm mối ngổn ngang. Nửa muốn ra đi, nửa bịn rịn quê cha đất tổ với bao người thân c̣n kẹt lại và bao kỷ niệm êm đềm lẫn đau thương nơi quê nhà. Ra đi, không biết bao giờ trở lại, có hy vọng gặp lại người thân hay vĩnh viễn rời xa. Diễm tự hỏi rồi bồi hồi xúc động khi nàng nghĩ đến Liễn, đến h́nh hài tiều tụy mà những lần thăm nuôi tiếp tế vẫn không thay đổi khá hơn. Nàng thầm nói với chàng: “Anh Liễn ơi, đêm nay em xuống tàu vượt biên, em không biết nên nói với anh lời tạm biệt hay vĩnh biệt. Gia đ́nh không dung chứa em. Tổ quốc cũng không đón nhận em. Không cho em một chỗ đứng dù khiêm nhường nhất. Sáu năm qua, chịu đựng và cố gắng phấn đấu với đời, em không c̣n đủ sức chống chọi nổi. Em đầu hàng số mạng, tự thả đời em trôi theo ḍng sống. Hăy hiểu em, đừng trách em, anh nhé.” Nói rồi, Diễm đưa tay lau nhẹ những giọt nước mắt vừa trào ra, ḷ ḍ ngồi dậy, lầm lũi theo bà chủ tàu ra bến. Diễm từ biệt bà, xuống ghe. C̣n bà ở lại chờ chồng và chuẩn bị những chuyến vượt biên kế tiếp.
Đêm đó, tàu ra khơi. Tàu dần dần rời xa đất tổ. Con thuyền lướt sóng, lặng lẽ như chiếc lá con giữa biển khơi, bỏ lại sau lưng quê hương, bố mẹ già, anh chị em, cụ bố chồng và… người chồng yêu dấu!