Quada09
19-04-2025, 16:28
Khói đốt đồng muôn thuở c̣n vương…
CÀ MAU, Việt Nam (NV) – Khói đốt đồng thơm nồng rơm rạ, hăng hắc cỏ tươi, khen khét thịt các con vật bị cháy thiêu. Mùi vị mong manh ấy một lần thấm vô tuổi thơ sẽ đeo đẳng măi trong kư ức đời người.
https://tinyurl.com/23b5ns3m
Khói đốt đồng. (H́nh: Thanh Trang)
Tùy theo vùng miền, đồng đất, mùa đốt đồng kéo dài từ Tháng Chạp năm trước tới Tháng Tư năm sau. Có ruộng rải rơm đốt lan, lửa cháy háp tràn trên mặt đất lan ra màn khói mỏng. Nơi đất thấp, cỏ dày lại đốt ngún, lửa leo lét hoặc cháy ngầm phả lên trời ngọn khói lam lan tỏa.
Không phải ngày nay khói mới thành nỗi nhớ. Hàng ngàn năm trước, thi bá Tô Hiệu đă từng xúc cảm thành danh tác để đời: “Quê hương khuất bóng hoàng hôn/ Trên sông khói sóng cho buồn ḷng ai?” (“Hoàng Hạc Lâu” – Thôi Hiệu, Tản Đà dịch).
Trong thi ca lăng mạn tiền chiến, nhà thơ Hồ Dzếnh mượn khói làm thơ cho nhạc sĩ Dương Thiệu Tước dệt nên giai điệu bất tử: “Nhớ nhà châm điếu thuốc/ Khói buồn bay lên cây.”
Khói thơ, khói đẹp. Nhưng “sương khói mờ nhân ảnh” ấy có thể chỉ là rung cảm trong tâm thức chủ quan. Khói hoàng hôn hay khói thuốc hơi cá biệt. Khói đốt đồng cuộn lên theo mùa vụ như lời hẹn ước chia ly đă thành nỗi niềm của mỗi con người đă từng một lần nh́n ngắm, hít thở không gian thực ảo đó.
https://tinyurl.com/29rlsdtx
Tát đ́a bắt cá. (H́nh: Huỳnh Lâm)
Ngậm ngùi mùi khói đốt đồng!
Nhạc sĩ Bắc Sơn đă giai điệu hóa cung bậc cảm xúc rất thực ấy đến cuốn hút muôn triệu người: “Nắng hạ đi, mây trôi lang thang cho hạ buồn/ Coi khói đốt đồng để ngậm ngùi, chim nhớ lá rừng.
”Ca khúc “C̣n Thương Rau Đắng Mọc Sau Hè” rót vào ḷng người cung bậc dân gian và h́nh ảnh thân thiết “cậu ngồi mẹ nhổ tóc sâu” mà đăm đắm ngậm ngùi làn khói đốt đồng.
Không chỉ thế hệ lớn tuổi từng sống ở nông thôn, ma lực khói đốt đồng cuốn hút cả thế hệ trẻ thành thị. Con trai tôi thế hệ 9X sinh ra ở Sài G̣n, mỗi năm về quê chỉ đôi lần giỗ Tết, ấy vậy mà năm rồi về quê lên, nó tấm tắc khoe với tôi tấm h́nh đám lúa đang gặt, làn khói đốt đồng nghi ngút. “Người ta gặt lúa trong đồng sâu, con phải liều bỏ xe gắn máy ngoài quốc lộ, lội ruộng mấy trăm thước mới chụp được tấm này,” nó khoe.
Không chỉ là h́nh ảnh đẹp hư thực của cánh đồng bốc lừa, làn khói lam mù mịt hoặc mỏng manh lơ lửng đụn trời xanh. Không chỉ là mùi vị hương khói đậm đà riêng biệt. Không chỉ là mặt đất trắng xám phủ từng sọc tro đen như bức tranh lập thể khổng lồ. Khói đốt đồng là biểu trưng của không gian, thời gian sống gắn với đời người.
https://tinyurl.com/26qhcfh2
https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-3.jpg (https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-3.jpg)Trẻ con cũng bắt được con cá lóc to. (H́nh: Thanh Trang)
Mùa vui thôn xóm tát đ́a
Mùa đốt đồng vắt ngang gần suốt mùa khô, mùa nắng của đất phương Nam, từ khi thu hoạch vụ mùa, Đông Xuân đến khi trời sắp sa mưa. Hàm chứa trong khoảng ấy là biết bao kỷ niệm ngọt ngào của sinh cảnh đồng quê.
Gắn với đời sống, sôi nổi nhất mùa đốt đồng là mùa tát đ́a (những lỏm đất thấp ngập nước), mương bắt cá. Mưa dứt từ lâu, gió chướng đă yếu, nước sông ṛng sát, nên thuận lợi tát đ́a, mương quanh nhà. Phải be bờ đắp đập ngăn nước sông, phải tát cạn nước đ́a bằng gàu vai hay máy bơm nước, dọn cỏ khi nước cạn cá nằm phơi lưng hoặc chúi xuống bùn, người ta bắt bằng tay không cần dụng cụ.
Nhà biên kịch Vơ Đắc Dự quá nửa đời người sống ở Cà Mau kể rằng, ở U Minh thời trước tôm cá nhiều, cá tát đ́a không mang vác nổi, phải dùng trâu kéo. Thương lái cũng không mua xuể, phải xẻ khô, làm mắm. Chủ đ́a không tự tát mà cả xóm cùng tham gia tiếp sức. Khi thu hoạch xong sẽ chia cá trả công. Người dân trong xóm cứ luân phiên nay nhà này, mai nhà khác tát đ́a.
Ở các vùng miền khác, tuy không giàu tôm cá như U Minh nhưng tính chất công việc cũng tương tự, nên tát đ́a là ngày vui cả xóm. Cứ như vậy, tát đ́a không chỉ là hoạt động v́ sinh kế mà c̣n là cơ hội thắt chặt t́nh làng nghĩa xóm.
https://tinyurl.com/2xrcw22k
https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-4.jpg (https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-4.jpg)Đào hang bắt chuột. (H́nh: Thanh Trang)
Đó là việc người lớn, với con nít, niềm vui tát đ́a là được bắt hôi. Theo thông lệ, chủ đ́a bắt được 2/3 diện tích của đ́a th́ con nít trong xóm sẽ tràn xuống bắt sau lưng chủ nhà. Theo thông lệ, trẻ bắt hôi chỉ được hưởng cá nhỏ, cá lớn phải trả cho chủ đ́a. Thật ra đây chỉ là quy ước của cách sống điệu nghệ chứ không mấy chủ đ́a đ̣i hỏi khó dễ chuyện này, nếu bắt được cá lớn, lên tiếng xin người chủ vẫn cho. Nhưng niềm vui bản năng của con trẻ bắt hôi vẫn là “qua mặt” chủ nhà bắt cá lớn lén bỏ vô đục hoặc bẻ cổ ém sâu trong bùn làm “chiến lợi phẩm” khi chủ nhà rời đi.
Có chủ nhà chơi cắc cớ, xét đục đám trẻ bắt hôi. Nhiều trẻ xanh mặt nhưng té ra ông chủ coi đứa nào xui hoặc không có tay sát cá, đục lưng hoặc không có cá lớn ông bỏ cho thêm. Ngược lại lắm khi trời bất dung gian, đ́a lớn, bắt quá lâu, khi vắng người quay lại t́m mấy con cá ém dưới bùn th́ đă bị chết śnh chỉ biết cười trừ làm bài học nhớ đời.
Tôi liên tưởng tới món cá lóc nướng trui, nướng đất sét, phải chăng nó có nguồn gốc từ mùa đốt đồng và tát đ́a này?
https://tinyurl.com/28gnocwc
https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-5.jpg (https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-5.jpg)Dậm cù bằng máy cày để bắt chuột đồng. (H́nh: Thanh Trang)
Dậm cù, đào hang săn “gà đồng”
Niềm vui và cũng là nguồn thực phẩm thứ hai trong mùa đốt đồng là bắt chuột đồng. Sau mùa lúa, chuột được tẩm bổ từ lúc có đ̣ng đ̣ng đến khi lúa chín nên mập núc ních, ú nù được gọi vui là “gà đồng.”
Có hai cách bắt chuột là đào hang và dậm cù. Bắt chuột vui và cả hai cách đều phải có đông người không thể làm riêng lẻ, lại cần có thêm trợ thủ là vài con chó săn. Không cần chó săn chuyên nghiệp, chỉ là chó nhà nhưng giỏi đánh mùi, nhanh nhẹn.
Với ruộng khô, chuột đào hang ở ven bờ, rất tinh ranh nên có rất nhiều ngách để ẩn náu và thoát thân khi có biến. Tuy vậy gót chân asin của chuột vẫn lộ ra từ mớ đất đào hang bị đùn ra ngoài cửa hang. Nh́n mớ đất đùn người săn biết ngay hang mới hay cũ, có chuột hay không. Biểu hiện cách hực, cào chân, sủa của chó cũng là phương cách xác định chính xác là hang có chuột. Người ta đào từ miệng hang, chặn các ngách lần t́m tới nơi trú ẩn mà tóm từng con. Đa phần chuột không rúc đầu chịu chết mà tung chạy thoát thân nhưng với các bàn tay chuyên nghiệp đang chờ đón chuột vô phương thoát được.
Với những đám cỏ dày rậm rạp nhóm săn chuột sẽ đi ṿng quanh theo ṿng tṛn đồng tâm ngày càng nhỏ lại gọi là dậm cù. Thời nay, tân tiến hơn với những đám đất lớn người ta gom cù bằng máy cày chạy ṿng quanh. Sợ tiếng động dậm cù, chuột gom vào trung tâm của đám cỏ, khi ṿng tṛn đă siết đến mức nhỏ nhất th́ cả nhóm cùng xông vào bắt chuột. Các chú chó là quân tiên phong khi dậm, nhưng khi bắt chỉ được làm hậu vệ tḥng truy bắt những con chuột đă thoát khỏi ṿng vây v́ chuột bị chó cắn thịt bầm vập mất ngon.
Bắt chuột không chỉ là để ăn thịt mà c̣n ngăn nguy cơ phá lúa mùa kế tiếp nên không phân biệt ruộng anh ruộng tui, ai bắt được ở đâu th́ cứ bắt. Có điều, dân chơi điệu nghệ th́ nhớ trả về nguyên trạng như khi đào hang, phá bờ ruộng th́ phải lấp trả nguyên trạng.
Ăn thịt chuột mới nghe hơi mất văn minh nhưng với đa số người miền Tây đă thành đặc sản. Nếu thịt ḅ làm ra bảy món th́ thịt chuột cũng có rô ti, áp chảo, bằm xúc lá điều, đến cả quay lu.
https://tinyurl.com/26dgej8j
https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-6-scaled.jpg (https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-6-scaled.jpg)Trẻ con ở Mộc Hóa, Đồng Tháp Mười, bắt chuột trên đồng lúa mới gặt. (H́nh: Thanh Trang)
Gánh nước ao làng
Những ai yêu thích cải lương, vọng cổ hẳn sẽ nhớ bài “Gánh Nước Đêm Trăng” của cố nghệ sĩ Viễn Châu với giọng hát ngọt ngào của ông vua vọng cổ Út Trà Ôn. Gánh nước chính là sinh cảnh thơ mộng đặc trưng của miền quê mùa đốt đồng. Ở phần lớn miền Nam chỉ trừ miệt vườn nước ngọt, sang Tháng Giêng th́ hầu hết nước sông đă trở mặn. Trừ một ít gia đ́nh khá giả có hàng lu sành chứa nước mưa, hầu hết cư dân hằng ngày đều gánh nước ngọt từ ao, giếng của làng về nhà cho nhu cầu sinh hoạt.
Người ta không gánh nước một ḿnh và gánh nước đêm như câu chuyện thơ mộng trong bài hát mà đi thành đoàn, thành nhóm vào mỗi buổi chiều. H́nh ảnh đồng quê bảng lảng làn khói đốt đồng được điểm tô thêm nét điểm nhấn đoàn thôn nữ kĩu kịt gánh nước nhịp nhàng đi trong nắng chiều vàng. Có không hiếm câu chuyện hẹn ḥ, những mối t́nh, cặp hôn nhân đă bắt đầu bên bờ ao, giếng nước, trên con đường đất ẩm ướt, loang lổ v́ nước sóng sánh tràn ra. Cũng không ít cuộc t́nh chỉ đủ để làm nỗi nhớ khó phai.
Khói mong manh, lửa leo lét, mùi vị pha loăng trong không gian, cứ như chuyện thoáng qua, cứ như vô tri, vô nghĩa. Thế nhưng, hương khói đốt đồng ám vô tiềm thức mỗi người, rồi đôi khi bất chợt thức dậy t́nh cờ như tro ngún gặp ngọn gió nồm thôi thúc.
(Thanh Trang)
CÀ MAU, Việt Nam (NV) – Khói đốt đồng thơm nồng rơm rạ, hăng hắc cỏ tươi, khen khét thịt các con vật bị cháy thiêu. Mùi vị mong manh ấy một lần thấm vô tuổi thơ sẽ đeo đẳng măi trong kư ức đời người.
https://tinyurl.com/23b5ns3m
Khói đốt đồng. (H́nh: Thanh Trang)
Tùy theo vùng miền, đồng đất, mùa đốt đồng kéo dài từ Tháng Chạp năm trước tới Tháng Tư năm sau. Có ruộng rải rơm đốt lan, lửa cháy háp tràn trên mặt đất lan ra màn khói mỏng. Nơi đất thấp, cỏ dày lại đốt ngún, lửa leo lét hoặc cháy ngầm phả lên trời ngọn khói lam lan tỏa.
Không phải ngày nay khói mới thành nỗi nhớ. Hàng ngàn năm trước, thi bá Tô Hiệu đă từng xúc cảm thành danh tác để đời: “Quê hương khuất bóng hoàng hôn/ Trên sông khói sóng cho buồn ḷng ai?” (“Hoàng Hạc Lâu” – Thôi Hiệu, Tản Đà dịch).
Trong thi ca lăng mạn tiền chiến, nhà thơ Hồ Dzếnh mượn khói làm thơ cho nhạc sĩ Dương Thiệu Tước dệt nên giai điệu bất tử: “Nhớ nhà châm điếu thuốc/ Khói buồn bay lên cây.”
Khói thơ, khói đẹp. Nhưng “sương khói mờ nhân ảnh” ấy có thể chỉ là rung cảm trong tâm thức chủ quan. Khói hoàng hôn hay khói thuốc hơi cá biệt. Khói đốt đồng cuộn lên theo mùa vụ như lời hẹn ước chia ly đă thành nỗi niềm của mỗi con người đă từng một lần nh́n ngắm, hít thở không gian thực ảo đó.
https://tinyurl.com/29rlsdtx
Tát đ́a bắt cá. (H́nh: Huỳnh Lâm)
Ngậm ngùi mùi khói đốt đồng!
Nhạc sĩ Bắc Sơn đă giai điệu hóa cung bậc cảm xúc rất thực ấy đến cuốn hút muôn triệu người: “Nắng hạ đi, mây trôi lang thang cho hạ buồn/ Coi khói đốt đồng để ngậm ngùi, chim nhớ lá rừng.
”Ca khúc “C̣n Thương Rau Đắng Mọc Sau Hè” rót vào ḷng người cung bậc dân gian và h́nh ảnh thân thiết “cậu ngồi mẹ nhổ tóc sâu” mà đăm đắm ngậm ngùi làn khói đốt đồng.
Không chỉ thế hệ lớn tuổi từng sống ở nông thôn, ma lực khói đốt đồng cuốn hút cả thế hệ trẻ thành thị. Con trai tôi thế hệ 9X sinh ra ở Sài G̣n, mỗi năm về quê chỉ đôi lần giỗ Tết, ấy vậy mà năm rồi về quê lên, nó tấm tắc khoe với tôi tấm h́nh đám lúa đang gặt, làn khói đốt đồng nghi ngút. “Người ta gặt lúa trong đồng sâu, con phải liều bỏ xe gắn máy ngoài quốc lộ, lội ruộng mấy trăm thước mới chụp được tấm này,” nó khoe.
Không chỉ là h́nh ảnh đẹp hư thực của cánh đồng bốc lừa, làn khói lam mù mịt hoặc mỏng manh lơ lửng đụn trời xanh. Không chỉ là mùi vị hương khói đậm đà riêng biệt. Không chỉ là mặt đất trắng xám phủ từng sọc tro đen như bức tranh lập thể khổng lồ. Khói đốt đồng là biểu trưng của không gian, thời gian sống gắn với đời người.
https://tinyurl.com/26qhcfh2
https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-3.jpg (https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-3.jpg)Trẻ con cũng bắt được con cá lóc to. (H́nh: Thanh Trang)
Mùa vui thôn xóm tát đ́a
Mùa đốt đồng vắt ngang gần suốt mùa khô, mùa nắng của đất phương Nam, từ khi thu hoạch vụ mùa, Đông Xuân đến khi trời sắp sa mưa. Hàm chứa trong khoảng ấy là biết bao kỷ niệm ngọt ngào của sinh cảnh đồng quê.
Gắn với đời sống, sôi nổi nhất mùa đốt đồng là mùa tát đ́a (những lỏm đất thấp ngập nước), mương bắt cá. Mưa dứt từ lâu, gió chướng đă yếu, nước sông ṛng sát, nên thuận lợi tát đ́a, mương quanh nhà. Phải be bờ đắp đập ngăn nước sông, phải tát cạn nước đ́a bằng gàu vai hay máy bơm nước, dọn cỏ khi nước cạn cá nằm phơi lưng hoặc chúi xuống bùn, người ta bắt bằng tay không cần dụng cụ.
Nhà biên kịch Vơ Đắc Dự quá nửa đời người sống ở Cà Mau kể rằng, ở U Minh thời trước tôm cá nhiều, cá tát đ́a không mang vác nổi, phải dùng trâu kéo. Thương lái cũng không mua xuể, phải xẻ khô, làm mắm. Chủ đ́a không tự tát mà cả xóm cùng tham gia tiếp sức. Khi thu hoạch xong sẽ chia cá trả công. Người dân trong xóm cứ luân phiên nay nhà này, mai nhà khác tát đ́a.
Ở các vùng miền khác, tuy không giàu tôm cá như U Minh nhưng tính chất công việc cũng tương tự, nên tát đ́a là ngày vui cả xóm. Cứ như vậy, tát đ́a không chỉ là hoạt động v́ sinh kế mà c̣n là cơ hội thắt chặt t́nh làng nghĩa xóm.
https://tinyurl.com/2xrcw22k
https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-4.jpg (https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-4.jpg)Đào hang bắt chuột. (H́nh: Thanh Trang)
Đó là việc người lớn, với con nít, niềm vui tát đ́a là được bắt hôi. Theo thông lệ, chủ đ́a bắt được 2/3 diện tích của đ́a th́ con nít trong xóm sẽ tràn xuống bắt sau lưng chủ nhà. Theo thông lệ, trẻ bắt hôi chỉ được hưởng cá nhỏ, cá lớn phải trả cho chủ đ́a. Thật ra đây chỉ là quy ước của cách sống điệu nghệ chứ không mấy chủ đ́a đ̣i hỏi khó dễ chuyện này, nếu bắt được cá lớn, lên tiếng xin người chủ vẫn cho. Nhưng niềm vui bản năng của con trẻ bắt hôi vẫn là “qua mặt” chủ nhà bắt cá lớn lén bỏ vô đục hoặc bẻ cổ ém sâu trong bùn làm “chiến lợi phẩm” khi chủ nhà rời đi.
Có chủ nhà chơi cắc cớ, xét đục đám trẻ bắt hôi. Nhiều trẻ xanh mặt nhưng té ra ông chủ coi đứa nào xui hoặc không có tay sát cá, đục lưng hoặc không có cá lớn ông bỏ cho thêm. Ngược lại lắm khi trời bất dung gian, đ́a lớn, bắt quá lâu, khi vắng người quay lại t́m mấy con cá ém dưới bùn th́ đă bị chết śnh chỉ biết cười trừ làm bài học nhớ đời.
Tôi liên tưởng tới món cá lóc nướng trui, nướng đất sét, phải chăng nó có nguồn gốc từ mùa đốt đồng và tát đ́a này?
https://tinyurl.com/28gnocwc
https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-5.jpg (https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-5.jpg)Dậm cù bằng máy cày để bắt chuột đồng. (H́nh: Thanh Trang)
Dậm cù, đào hang săn “gà đồng”
Niềm vui và cũng là nguồn thực phẩm thứ hai trong mùa đốt đồng là bắt chuột đồng. Sau mùa lúa, chuột được tẩm bổ từ lúc có đ̣ng đ̣ng đến khi lúa chín nên mập núc ních, ú nù được gọi vui là “gà đồng.”
Có hai cách bắt chuột là đào hang và dậm cù. Bắt chuột vui và cả hai cách đều phải có đông người không thể làm riêng lẻ, lại cần có thêm trợ thủ là vài con chó săn. Không cần chó săn chuyên nghiệp, chỉ là chó nhà nhưng giỏi đánh mùi, nhanh nhẹn.
Với ruộng khô, chuột đào hang ở ven bờ, rất tinh ranh nên có rất nhiều ngách để ẩn náu và thoát thân khi có biến. Tuy vậy gót chân asin của chuột vẫn lộ ra từ mớ đất đào hang bị đùn ra ngoài cửa hang. Nh́n mớ đất đùn người săn biết ngay hang mới hay cũ, có chuột hay không. Biểu hiện cách hực, cào chân, sủa của chó cũng là phương cách xác định chính xác là hang có chuột. Người ta đào từ miệng hang, chặn các ngách lần t́m tới nơi trú ẩn mà tóm từng con. Đa phần chuột không rúc đầu chịu chết mà tung chạy thoát thân nhưng với các bàn tay chuyên nghiệp đang chờ đón chuột vô phương thoát được.
Với những đám cỏ dày rậm rạp nhóm săn chuột sẽ đi ṿng quanh theo ṿng tṛn đồng tâm ngày càng nhỏ lại gọi là dậm cù. Thời nay, tân tiến hơn với những đám đất lớn người ta gom cù bằng máy cày chạy ṿng quanh. Sợ tiếng động dậm cù, chuột gom vào trung tâm của đám cỏ, khi ṿng tṛn đă siết đến mức nhỏ nhất th́ cả nhóm cùng xông vào bắt chuột. Các chú chó là quân tiên phong khi dậm, nhưng khi bắt chỉ được làm hậu vệ tḥng truy bắt những con chuột đă thoát khỏi ṿng vây v́ chuột bị chó cắn thịt bầm vập mất ngon.
Bắt chuột không chỉ là để ăn thịt mà c̣n ngăn nguy cơ phá lúa mùa kế tiếp nên không phân biệt ruộng anh ruộng tui, ai bắt được ở đâu th́ cứ bắt. Có điều, dân chơi điệu nghệ th́ nhớ trả về nguyên trạng như khi đào hang, phá bờ ruộng th́ phải lấp trả nguyên trạng.
Ăn thịt chuột mới nghe hơi mất văn minh nhưng với đa số người miền Tây đă thành đặc sản. Nếu thịt ḅ làm ra bảy món th́ thịt chuột cũng có rô ti, áp chảo, bằm xúc lá điều, đến cả quay lu.
https://tinyurl.com/26dgej8j
https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-6-scaled.jpg (https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/04/DL-Khoi-dot-dong-6-scaled.jpg)Trẻ con ở Mộc Hóa, Đồng Tháp Mười, bắt chuột trên đồng lúa mới gặt. (H́nh: Thanh Trang)
Gánh nước ao làng
Những ai yêu thích cải lương, vọng cổ hẳn sẽ nhớ bài “Gánh Nước Đêm Trăng” của cố nghệ sĩ Viễn Châu với giọng hát ngọt ngào của ông vua vọng cổ Út Trà Ôn. Gánh nước chính là sinh cảnh thơ mộng đặc trưng của miền quê mùa đốt đồng. Ở phần lớn miền Nam chỉ trừ miệt vườn nước ngọt, sang Tháng Giêng th́ hầu hết nước sông đă trở mặn. Trừ một ít gia đ́nh khá giả có hàng lu sành chứa nước mưa, hầu hết cư dân hằng ngày đều gánh nước ngọt từ ao, giếng của làng về nhà cho nhu cầu sinh hoạt.
Người ta không gánh nước một ḿnh và gánh nước đêm như câu chuyện thơ mộng trong bài hát mà đi thành đoàn, thành nhóm vào mỗi buổi chiều. H́nh ảnh đồng quê bảng lảng làn khói đốt đồng được điểm tô thêm nét điểm nhấn đoàn thôn nữ kĩu kịt gánh nước nhịp nhàng đi trong nắng chiều vàng. Có không hiếm câu chuyện hẹn ḥ, những mối t́nh, cặp hôn nhân đă bắt đầu bên bờ ao, giếng nước, trên con đường đất ẩm ướt, loang lổ v́ nước sóng sánh tràn ra. Cũng không ít cuộc t́nh chỉ đủ để làm nỗi nhớ khó phai.
Khói mong manh, lửa leo lét, mùi vị pha loăng trong không gian, cứ như chuyện thoáng qua, cứ như vô tri, vô nghĩa. Thế nhưng, hương khói đốt đồng ám vô tiềm thức mỗi người, rồi đôi khi bất chợt thức dậy t́nh cờ như tro ngún gặp ngọn gió nồm thôi thúc.
(Thanh Trang)