BigBoy
25-11-2023, 22:44
Nguyễn Đ́nh Cống
25-11-2023
Năm 1924, cụ nghè Ngô Đức Kế (1878-1929) viết bài “Luận về chánh học cùng tà thuyết”, mở đầu như sau: “Vận nước thịnh hay suy, quan-hệ tại đâu? — Tại nhân tâm thế đạo. Nhân tâm thế đạo xấu hay tốt, cỗi gốc tại đâu? — Tại học thuyết tà hay chính. Rộng xét năm châu, trải xem lịch sử, dọc ngang mấy vạn dặm, trên dưới mấy ngh́n năm, từ Đông đến Tây, từ xưa đến nay, hễ nước nào khi vận nước cường tất là khi ấy trong nước chính học sáng rệt, nước nào khi vận nước suy đốn, tất là khi ấy trong nước tà thuyết lưu hành. Chính học sáng rệt th́ thế đạo nhân tâm phải tốt, mà vận nước cũng theo chính học nổi lên, tà thuyết lưu hành th́ nhân tâm thế đạo phải hư mà vận nước cũng theo tà thuyết mà đắm mất”.
Khi tà thuyết lưu hành, người ta dễ dàng truyền bá những ngụy biện, đổi trắng thay đen, cụ nghè viết: “Vả lại cái tính loài người, theo điều phải th́ khó khăn như trèo ngược núi, theo điều xằng th́ dễ dàng như nước chảy xuôi. Vậy cho nên lúc vận nước đă suy, th́ trăm ngh́n người pḥ tŕ chính học mà không đủ, một người xướng lên tà thuyết mà hăm hại nhân tâm thế đạo có thừa; gớm ghê thay! Cái tà thuyết làm say đắm ḷng người không biết đến đâu mà nói! Một người xướng, mười người họa, cho đến trăm, ngh́n người họa, lần lần phong bành cả nước; lấy trái làm phải, lấy xấu làm đẹp, lấy thối làm thơm, mà thế đạo nhân tâm hiện ra một tấn xú kịch: Nước không thành nước, người không thành người!”
Cụ nghè viết tiếp: “Thương hại thay! Trong nước kẻ học th́ ít, kẻ không học th́ nhiều; học mà có kiến thức th́ ít, học mà không có kiến thức th́ nhiều: Những văn chương nhảm nhí, ngôn luận càn xiên đă tràn khắp cả nước làm cho phải trái điên đảo, đen trắng lẫn phèo, rồi ra lấy dốt làm thông, tôn nịnh làm thánh: Đá vũ phu mà cho là ngọc, nàng Vô Diệm mà cho là sắc khuynh thành; đạo đức càng ngày càng suy đồi, nhân tâm càng ngày càng theo về đường hư ngụy” (*).
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-151-225x300.jpg
Ảnh: Cụ nghè Ngô Đức Kế. Nguồn: Ảnh được đăng trong sách “Các bậc tiền bối cách mạng trong thời thuộc Pháp”, NXB Anh Minh, năm 1959.
Xă hội Việt Nam vào năm 1924, tuy kiểm duyệt khắt khe nhưng vẫn c̣n một chút tự do ngôn luận, tự do báo chí, tuy có nhiều người bị tà thuyết mê hoặc nhưng cũng c̣n có nhiều người được nói lời phản biện để thức tỉnh những ai c̣n có lương tri.
Nhưng trong xă hội mà mọi tiếng nói phản biện đều bị ngăn cấm, mọi người lên tiếng phản biện đều bị quy tội là phản động, là kẻ thù giai cấp, có gặp may lắm mới thoát tù tội hoặc đày ải th́ t́nh h́nh khác xa. Họ vừa viết hoặc nói, dù chỉ một câu; chưa cần đọc, chưa cần nghe, không cần biết họ đúng sai chỗ nào, th́ những người tôn sùng tà thuyết đă vội vàng phủ định và lăng mạ, chỉ v́ cái nhăn phản động. Mà đă là phản động th́ phải xóa bỏ tất cả mọi thứ kể cả sinh mạng. Trong lúc đó, một người có vai vế nói ra một câu, chưa biết đúng sai như thế nào th́ đă có hàng ngàn, hàng vạn lời nịnh bợ, tung hô.
Tà thuyết về chính trị, về khoa học, về mê tín dị đoan v.v… th́ dễ hiểu, nhưng liệu có tà thuyết về văn hóa hay không, khi mà nghe nói đến văn hóa là người ta nghĩ về những điều chân, những điều thiện, những thành tựu tốt đẹp về tinh thần và vật chất. Thực ra là có đấy, đặc biệt là ở những nơi mà dân trí c̣n thấp, những nơi mà nhiều nghịch lư c̣n t́m được chỗ ẩn náu và phát triển.
Khi theo dơi Hội nghị Diên Hồng về văn hóa tháng 11 năm 2021, tôi phát hiện ra nhiều người, kể từ lănh đạo cấp cao đến người tổ chức, tham dự và hưởng ứng hội nghị, đă phạm một sai lầm rất lớn là nhầm lẫn, ghép các “Hoạt Động Văn Hóa” với “Bản Chất Văn Hóa”. Nhầm lẫn do hai nguyên nhân. 1- Văn Hóa là một khái niệm rất rộng, có nhiều định nghĩa khác nhau. 2- Việt Nam có một Bộ Văn hóa chuyên quản lư, điều hành các hoạt động văn hóa.
Sau Hội nghị Diên Hồng về văn hóa, đặc biệt khi biết dự án chi 350 ngàn tỷ đồng để chấn hưng văn hóa, tôi đă viết một số bài báo vạch ra sự nhầm lẫn tai hại này, hy vọng thấu đến tai mắt lănh đạo và có điều chỉnh, nhưng h́nh như không một ai có trách nhiệm chịu để ư đến. Hơn nữa gần đây, từ VTV1 tôi c̣n nghe nói đến kế hoạch làm “Công nghệ văn hóa” để chấn hưng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, th́ càng ngạc nhiên (không biết tôi có nghe nhầm không).
Sự nhầm lẫn này, nếu chỉ là của dân thường th́ tác hại không lớn, chỉ gây ra nhận thức không đúng. Nhưng khi lănh đạo cấp cao bị nhầm hoặc cố t́nh nhầm rồi từ đó vạch ra dự án chi một núi tiền để chấn hưng văn hóa dân tộc và tuyên truyền cho nó, rồi áp đặt cho nhiều người th́ sự nhầm lẫn ấy đă trở thành một thứ tà thuyết.
Nhầm lẫn hoạt động với bản chất là tai hại, chứng tỏ c̣n bị vô minh ngự trị.
Hoạt động văn hóa được định nghĩa: “Văn hóa là những hoạt động của con người nhằm thỏa măn nhu cầu đời sống tinh thần”. Đó là những hoạt động như biểu diễn, phim ảnh, xuất bản, lễ hội, bảo tàng, di tích, triển lăm, thư viện v.v…
Bản chất văn hóa được định nghĩa: “Văn hóa là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra”. Những giá trị này mới mang tính đậm đà bản sắc dân tộc.
Phải chăng cả hai định nghĩa đều bắt đầu bằng “Văn hóa là…”, làm cho người ta có cớ để nhầm, một sự nhầm được nâng lên thành tà thuyết để lợi dụng.
Tà thuyết về văn hóa đang làm rối loạn tinh thần của những người Việt có lương tri, đang biến xă hội thành một loại bùng nhùng như cụ nghè Kế viết: “Ngôn luận càn xiên đă tràn khắp cả nước làm cho phải trái điên đảo, đen trắng lẫn phèo, rồi ra lấy dốt làm thông, tôn nịnh làm thánh: Đá vũ phu mà cho là ngọc, nàng Vô Diệm mà cho là sắc khuynh thành; đạo đức càng ngày càng suy đồi, nhân tâm càng ngày càng theo về đường hư ngụy”.
Chấn hưng văn hóa là khôi phục bản chất tốt đẹp của văn hóa dân tộc, bản chất đó được h́nh thành và phát triển trên nền tảng t́nh yêu thương và ḷng tôn trọng con người chứ chủ yếu không phải chi nhiều tiền để làm mới một số công tŕnh (đặc biệt là tượng đài và vườn hoa) hoặc phát triển các hoạt động văn học nghệ thuật.
Những người, khi nói đến văn hóa thường kèm theo “đậm đà bản sắc dân tộc” thường chỉ là loại sáo, vẹt, nói mà không hiểu bản chất văn hóa nằm ở đâu, họ sợ không nói theo câu đó của lănh đạo sẽ bị đánh giá thấp, mặc dầu nếu có ai đó dám liều mạng hỏi lănh đạo “cái đậm đà bản sắc dân tộc” ấy được thể hiện như thế nào th́ chắc rằng nhiều lănh đạo chỉ ậm ờ ṿng quanh.
Bản chất văn hóa chủ yếu ở giá trị tinh thần, mà để tạo ra nó, tổ tiên chúng ta không cần đến nhiều tiền mà đă thực hành và truyền bá đạo đức làm người lương thiện. Nền đạo đức ấy đang bị suy thoái.
Tà thuyết về văn hóa đang lưu hành rộng răi với công suất lớn, nó sẽ gây ra những tác hại khôn lường. Nếu những người có lương tri không t́m cách chặn lại th́ rồi không biết đất nước này, dân tộc này sẽ đi về đâu.
_______
Ghi chú:
(*) Nàng Vô Diệm là người phụ nữ được cho là rất xấu ở nước Tề (thời Chiến quốc bên Tàu), nhưng khá thông minh, được nhà vua phong làm vương hậu.
Bài “Luận về chánh học cùng tà thuyết” đăng trên Hữu Thanh tạp chí số 21, ngày 1 tháng 9 năm 1924. Bài cũng đă được đăng lại trên tạp chí Nam Phong số 86. Sau đây là toàn bộ nội dung, được t́m thấy ở Wikisource (https://vi.wikisource.org/wiki/Lu%E1%BA%ADn_v%E1%BB%81_ch%C3%A1nh_h%E1%BB%8Dc_c%C 3%B9ng_t%C3%A0_thuy%E1%BA%BFt):
Luận về chánh học cùng tà thuyết
Vận nước thịnh hay suy, quan-hệ tại đâu? — Tại nhân tâm thế đạo. Nhân tâm thế đạo xấu hay tốt, cỗi gốc tại đâu? — Tại học-thuyết tà hay chính.
Rộng xét năm châu, trải xem lịch-sử, dọc ngang mấy vạn dặm, trên dưới mấy ngh́n năm, từ đông đến tây, từ xưa đến nay, hễ nước nào khi vận nước cường tất là khi ấy trong nước chính-học sáng rệt, nước nào khi vận nước suy đốn, tất là khi ấy trong nước tà-thuyết lưu hành; chính-học sáng rệt th́ thế-đạo nhân-tâm phải tốt, mà vận nước cũng theo chính học nổi lên, tà-thuyết lưu hành th́ nhân-tâm thế đạo phải hư mà vận nước cũng theo tà thuyết mà đắm mất.
Khi chính-học đang quang minh, th́ tà thuyết không có chỗ nào xen vào được; tà-thuyết lưu-hành trong nước như gió lướt cỏ, như nước vỡ đê; không ai ngăn cản, th́ thường vào lúc chính-học đă suy đồi, mà nhất là lúc việc đời biến cải, việc nước đổi thay, quốc thị mơ màng, nhân tâm bở-ngở, nền cũ đă đổ, nhà mới chưa thành bậc hiền nhân quân-tử, th́ kín tiếng dấu tăm, nằm co ở nơi thảo dă, mà bọn bỉ-phu tục tử th́ khua chuông gơ mơ, nhảy-nhót ở trên vũ đài; lúc ấy chính là lúc tà thuyết thừa cơ mà lấn lướt chính-học.
Thầy thuốc ta nói rằng: khi trong ḿnh mà chính khí hư nhược, th́ ngoại tà nhân dịp mà xâm vào, làm cho người phát bệnh, lần lần do biểu mà nhập lư, th́ thành bệnh khó trị. Thầy phù thủy nói rằng, khi trong ḿnh mà chính thần không bảo hộ, th́ quỷ tà nhân dịp mà ám vào, cũng làm cho người phát bệnh, lần lần rồi người hóa ra ma. Tà thuyết cũng như thế: V́ chính học suy, cho nên tà thuyết thịnh, tà thuyết đă thịnh th́ chính học phải đến tiêu vong, hai đàng ấy tiêu trưởng tồn vong dù đất nào thời nào cũng không sai một sợi tóc.
Vả lại cái tính loài người, theo điều phải th́ khó khăn như trèo ngược núi, theo điều xằng th́ dễ dàng như nước chảy xuôi. Vậy cho nên lúc vận nước đă suy, th́ trăm ngh́n người pḥ tŕ chính học mà không đủ, một người xướng lên tà thuyết mà hăm hại nhân tâm thế đạo có thừa; gớm ghê thay! cái tài thuyết làm sa đắm ḷng người không biết đến đâu mà nói! Một người xướng, mười người họa, cho đến trăm, ngh́n người họa, lần lần phong bành cả nước; lấy trái làm phải, lấy xầu làm đẹp, lấy thối làm thơm, mà thế đạo nhân tâm hiện ra một tấn xú-kịch: nước không thành nước, người không thành người!… Thầy Mạnh Tử sinh ở đời Chiến-Quốc, v́ lúc ấy cái học-thuyết họ Dương họ Mặc thịnh hành trong thiên hạ, mà thầy phải lo cự họ Dương họ Mặc, giáng minh cái học Chu, Khổng để chữa đổi ḷng người. Đời sau khen ngợi cái công thầy Mạnh tịch-tà-thuyết, chính-nhân-tâm không thua ǵ công vua Vũ tháo nước lụt, đuổi muông dữ, để cho thiên hạ được an cư lạc-nghiệp. V́ sao mà nói thế? — Là v́ cái hại tà thuyết mê đắm ḷng người có kém cái hại nước lụt trôi người, muông dữ ăn người đâu, mà lại thậm hơn nữa.
Nước Việt-Nam ta vài ngh́n năm nay, học chữ Hán, theo đạo Khổng, Hán-văn tức là Quốc-văn. Khổng học tức là Quốc học: tuy rằng giang sơn biến cải, triều đại đổi thay có mấy mươi lần, cơn hiểm nguy biến loạn đă nhiều, mà chính học một gịng vẫn không sa sút, nhân tâm, phong tục, đạo đức, chính trị, đều bởi đó mà ra: nước nhà, giống ṇi, cũng nhờ đó mà vững được. Từ khi Âu trào tràn khắp thế giới nước ta có cuộc bảo hộ, mà cái lối học « chi, hồ, giả, dă » mới đổi sang « a, b, c, d ». Đem Âu học mà đổi Hán học, không phải là có hại, song thiên hạ việc ǵ cũng thế, phá cái cũ th́ dễ mà chóng, lập cái mới th́ khó mà lâu. Âu học chưa vin được ngọn ngành, mà Hán học đă dứt cả cội rễ; những người chân chính Âu-học có kiến-thức tư-tưởng, th́ c̣n trông mong ao ước ở đâu chưa thấy, mà những chân nho chính-sĩ Hán-học th́ đă quá nửa ṃn-mỏi điêu linh.
Chính-phủ th́ chỉ có thể chăm-lo tác-thành lớp nhân tài trong các học đường mà thôi, c̣n ngoài ra miễn là không phạm đến chính-trị th́ tha hồ ngôn-luận: Nhà in đă sẵn, sở báo cũng nhiều; khi ấy bọn văn sĩ giả dối mới ứng thời xuất hiện. Những người học thức kiến văn chưa được một nắm, nhân cách giá trị chẳng đáng là bao, mới lom-lem những học thuyết ông Mạnh (Montesquieu), ông Lư (Rousseau) bập bẹ những cách ngôn họ Trang, họ Liệt, th́ đă nghiễm nhiên tự lập thành một đấng văn-hào, tự-xưng khai-hóa quốc dân, mà không ngó lại tự ḿnh đă khai hóa hay chưa; thôi th́ bài diễn văn chất đống, sách du kư đầy thùng, thôi th́ tán xằn tán nhảm, nói bậy, nói càn, không c̣n có nghĩa lư chính đáng chi nữa.
Thương hại thay! trong nước kẻ học th́ ít, kẻ không học th́ nhiều; học mà có kiến thức th́ ít, học mà không có kiến thức th́ nhiều: những văn chương nhảm nhí, ngôn-luận càn xiên ấy đă tràn khắp cả nước làm cho phải chăng điên đảo, đen trắng lẫn phèo, rồi ra lấy dốt làm thông, tôn nịnh làm thánh: đá vũ-phu mà cho là ngọc, nàng Vô-Diệm mà cho là sắc khuynh-thành; đạo đức càng ngày càng suy-đồi, nhân-tâm càng ngày càng theo về đường hư-ngụy. Cái xă-hội Âu chẳng ra Âu, Hán chẳng ra Hán này, há không phải bởi cái nhân-vật giả-dối Âu chẳng ra Âu, Hán chẳng ra Hán ấy, múa bút khua lưỡi mà gây nên ư? Tác giả có phải cố-ư bài bác người đời để mua hờn chác oán làm chi; thiệt là trông ra gai mắt, nghĩ đến đau ḷng, muốn nói cũng chẳng nói hết đâu, hăy dẫn ra sau này một chuyện:
« Kim vân Kiều » là sách ǵ? Chưa nói đến sự tích thiệt không, chưa kể văn chương hay dở, chỉ nhắc đến cái tên sách th́ nghe đă không thể nào ngửi được; v́ sao thế? Phàm bộ truyện nào, dầu trong có bao nhiêu nhân vật mặc ḷng, chỉ là một người làm chủ nhân: sự tích là sự tích một người chủ nhân ấy, th́ tên sách cũng theo đó mà gọi. Nay truyện ấy là sự tích cô Vương-thúy Kiều, mà tên sách đặt ba người: một người th́ lấy chữ họ mà mất tên, hai người th́ lấy chữ tên mà mất họ, th́ thiệt là đốt vô cùng. Cái tên ấy, chắc là tự nhà khắn bản in đặt ra, chứ ông Nguyễn Du chắc không đặt tên dốt như thế? Dù cái tên ấy là nguyên bản của Tàu, là nguyên bản của Tàu th́ càng đủ biết rằng truyện ấy đặt ra bởi một anh Tàu dốt nào đó mà thôi. Nói đến sự tích, th́ phàm chuyện tiểu-thuyết đều là lấy một chút sự thực trong lịch-sử, hoặc là tự ư nhà văn-sĩ bịa ra, chứ bất tất có chuyện thiệt. Chuyện « Thanh tâm tài nhân » (tức là truyện Kiều) là một bộ tiểu thuyết tầm thường không có giá trị ǵ. Xem bộ « T́nh sử » của Tàu, biết bao nhiêu chuyện li-kỳ hơn nữa. Và dù sự tích ấy mà có thiệt đi nữa, th́ một đôi thiếu niên nam nữ, đêm thanh người vắng, trèo tường trổ ngơ, ước hội chuyện tṛ với nhau, đối với phong hóa đạo-đức là việc bất chính, mở đầu quyển sách như thế, dù sau có tô vẽ hiếu nghĩa ǵ đâu nữa, cũng không đủ làm gương tốt cho đời.
Nói về văn chương quốc âm của ông Nguyễn Du, th́ vẫn là hay thiệt, song cái lối văn vận, ngâm nga ngợi hát, chỉ là một lối trong đạo văn chương. Văn tuy hay, mà truyện là truyện phong t́nh, th́ có vẻ ai dâm sầu oán, đạo dục tăng bi tám chữ ấy không tránh đàng nào cho khỏi. Cái bản ư ông Nguyễn Du làm truyện « Đoạn-Trường tân-thanh » ấy (tức là truyện Kiều) chỉ là mượn văn chương mà ngụ chút tâm sự ḿnh; cho nên ông đă có câu: « Lời quê góp nhặt nên bài, mua vui cũng được một vài trống canh ». Xem thế th́ biết truyện ấy chỉ là một thứ văn chương ngâm vịnh chơi bời, để lúc thanh nhàn mà đọc đôi câu cho tiêu khiển, chứ không phải một thứ văn chương chính đại theo đường chính học, mà đem ra dạy đời được đâu.
Ngày trước, các cụ tiền bối thường cấm con em xem truyện Kiều: trong xă hội, ai hay đọc Kiều nghêu ngao, th́ cho là kẻ đàng điếm. Ư các cụ nghĩ rằng: các gả thiếu niên chí khí chưa định, t́nh dục đang nồng, xem truyện th́ mê, rồi sinh cái tư tưởng trộm ngọc cắp hương, khêu hoa ghẹo nguyệt, say đắm trong trời t́nh bể ái, mà mềm nhũn cái gan ḷng sắt đá, bỏ mất cái chí nguyện cao xa. Cái phép gia đ́nh giáo dục của các cụ như thế, thiệt phải lắm. V́ cái tính trộm ngọc cắp hương, say hoa đắm nguyệt, người sinh ra không dạy cũng biết, vẫn cấm mà không được, huống chi lại thấy trong sách trong truyện, ngâm nga ngợi hát, thành ra một việc rất phong nhă rất hào hoa.
Thế mà ngày nay « đức » văn-sĩ giả dối ta biểu dương truyện Kiều lên, để khai hóa cho quốc dân, đem truyện Kiều làm sách « quốc văn giáo khoa » (sách dạy) làm sách « sư phạm giảng nghĩa » (sách thầy). Văn-sĩ thường nói rằng: « học Hán văn là học mượn, học Pháp văn là học mượn; học quốc văn mới là học nhà: truyện Kiều tức là sách nhà đó ».
Ôi! Học làm quốc văn th́ học thế nào? — Bài này chưa có thể nói kỹ được: song có phải là học nghĩa-lư, danh từ, về các khoa học, luân lư, cách-trí, chính-trị, cùng là phép luân lư, phép kư-sự, để xem các sách về ngôn luận của ta cho hiểu, để đem tư tưởng sở đắc trong Pháp-học mà phát ra làm trước thuật ngôn luận của ta cho thông không? hay là học cái lỗi thơ phú ca ngâm, nắn một chữ cho hay, dùng những điển cho lạ, rung đùi lắc gối như lối học ngày xưa đă v́ thế mà người ngu nước yếu nay lại đổi ra chữ nôm? hay là những cái danh từ tài tử giai nhân, ba sinh duyên nợ, gương thề quạt ước, liễu dựa hoa kề, rày ước mai ao, thầm yêu trộm nhớ, xưa nay không ai dạy mà không mấy ai không thuộc ḷng thuộc ḷng, trong các bức hoa t́nh không câu nào không Kiều, mà nay c̣n phải dạy nữa cho thêm hay thêm giỏi, thế là học quốc văn ư? Một anh giả dối lóp lép, đứng đầu sùng bái Kiều, mà một bọn u mê hờ hững gào hơi rán sức để họa theo, c̣n một lớp người chỉ nghe lóm nh́n mồm th́ về tay tán thưởng, khiến người phải bịt tai bưng mũi, phải nhức đầu long óc v́ những tiếng to « quốc văn…. Kim-Vân-Kiều… Nguyễn Du… »
Cứ như ư họ, th́ nước ta ở thế kỷ này, mà muốn chế cái tể thuốc « thập hoàn đại bổ » cho dân cho nước, th́ không chi bằng quyển sách « trăm năm trong cơi người ta ». Cứ như lời họ, th́ từ lúc Gia-long lại nay, nước Nam ta có cái của rất quí báu, mà người ḿnh ngu dại không biết là quí, nay nhờ đức văn-sĩ có cái đại-nhăn đại-thức mà phát-minh cái của báu ấy cho dân cho nước được nhờ: kể cái công phát kiến không kém ǵ ông Kha-Luân-Bố (Colomb) t́m được Mỹ-châu vậy!
Vậy cho nên, trong nước ngày nay, nào là b́nh phẩm văn chương Kiều, nào là phê-b́nh Kiều, nào là chú-thích Kiều, nào là thơ vịnh Kiều, cho đến hát tuồng Kiều, diễn kịch Kiều, chớp ảnh Kiều, trong nhà ngoài đường, trên trời dưới đất đâu đâu cũng Kiều. Cứ xem hiện trạng ấy, th́ nước Việt-Nam ngày nay gọi tên là Kim-Vân-Kiều quốc, ṇi giống Việt-Nam ta mà gọi là đại Kim-Vân-Kiều tộc cũng đúng lắm chứ không sai!
Xem trong bộ « Tùy viên thi ngoại » có nhà làm bài thơ vịnh Quan-công, dùng sự tích Vân-trường bỉnh chúc (là lúc Quan-công cầm đuốc suốt đêm đứng hầu Nhị Tẩu) mà ông tùy viên chê rằng đem sự tích tiểu thuyết mà làm vào thơ, là người vô học. Bộ « Tam quốc Chí » bộ tiểu thuyết nhất danh tiếng, sự tích Quan công ai chẳng tin thật mà kính thờ; thế mà người ta c̣n cười đem tích tiểu thuyết làm thơ. Truyện « Tham tâm tài nhân » là tiểu thuyết hèn mạt bên Tàu, mà nay nước Việt-Nam tôn phụng làm chính kinh chính sử: thiệt là rước lấy một cái đại sỉ nhục!
Thậm chí sùng bái truyện Kiều mà nói rằng: « truyện Kiều là quốc hoa, là quốc hồn, là quốc túy của Việt-Nam »: — Không biết có c̣n quốc ǵ không? — Xưng tụng ông Nguyễn Du mà nói rằng: Nguyễn Du đổ máu làm mực, làm vẻ vang cho giống ṇi ». Ông Nguyễn Du dịch Kiều từ đời Gia-long; thế th́ từ Gia-long về trước, chưa có truyện Kiều, th́ nước ta không quốc-hoa, không quốc-túy, không quốc-hồn; thế th́ cái văn-trí vũ-công mấy trào Đinh, Lư, Trần, Lê, sáng chói rực rở đó, đều là ở đây đem đến cho bọn « học thuê viết mướn » ấy mà thôi; thế th́ những bậc đại hào kiệt, đại huấn nghiệp, cứu dân giúp nước, tái tạo giang-sơn, mở mang bờ cơi cho nước ta ngày xưa, không ai làm được vẻ vang cho ṇi giống, không ai đáng kỷ niệm cả; mà chỉ ông văn-sĩ làm sách « trăm năm trong cơi » là làm vẻ vang giống ṇi, là đáng kỷ niệm mà thôi? Giống ṇi ta vẻ vang ra thế nào?!…
Thậm nữa lại nói rằng « truyện Kiều quan hệ văn hóa Việt-Nam, truyện Kiều quan hệ quốc-văn Việt-Nam nếu không có truyện Kiều th́ t́nh trạng dân tộc Việt-Nam chưa biết đến thế nào »: thiệt là con oanh học nói, xằng xiên bậy bạ, giồ dại điên cuồng, tà thuyết vu dân đến thế là cực! Mà có ai cho là tà-thuyết đâu; nay đă nhà treo một bức, cửa yết một tờ, kèn trống rước vào, hương hoa cúng lễ rồi: « truyện Kiều là văn hóa Việt-Nam; truyện Kiều là sách học quốc-văn », in vào trong óc, thấm vào trong lồng, tỉ như ngoại tà đă nhập đến ngũ tạng, quỉ-tà đă ám mất linh hồn, th́ dù lang-y hay giỏi đến đâu, pháp sư cao tay đến đâu, tưởng cũng không cứu được nữa.
Trịnh Khải ở đời Đường, v́ tiếng hay thơ, mà làm quan Tể-tướng (cụ lớn); anh ta lấy làm ái ngại mà tự nói rằng: « Trịnh-Khải mà làm Tể-Tướng th́ cuộc đời chẳng nói cũng biết rồi », Ôi! than ôi! Kim vân Kiều mà cai trị nước Việt Nam, th́ xă hội Việt Nam không nói cũng biết rồi!…
25-11-2023
Năm 1924, cụ nghè Ngô Đức Kế (1878-1929) viết bài “Luận về chánh học cùng tà thuyết”, mở đầu như sau: “Vận nước thịnh hay suy, quan-hệ tại đâu? — Tại nhân tâm thế đạo. Nhân tâm thế đạo xấu hay tốt, cỗi gốc tại đâu? — Tại học thuyết tà hay chính. Rộng xét năm châu, trải xem lịch sử, dọc ngang mấy vạn dặm, trên dưới mấy ngh́n năm, từ Đông đến Tây, từ xưa đến nay, hễ nước nào khi vận nước cường tất là khi ấy trong nước chính học sáng rệt, nước nào khi vận nước suy đốn, tất là khi ấy trong nước tà thuyết lưu hành. Chính học sáng rệt th́ thế đạo nhân tâm phải tốt, mà vận nước cũng theo chính học nổi lên, tà thuyết lưu hành th́ nhân tâm thế đạo phải hư mà vận nước cũng theo tà thuyết mà đắm mất”.
Khi tà thuyết lưu hành, người ta dễ dàng truyền bá những ngụy biện, đổi trắng thay đen, cụ nghè viết: “Vả lại cái tính loài người, theo điều phải th́ khó khăn như trèo ngược núi, theo điều xằng th́ dễ dàng như nước chảy xuôi. Vậy cho nên lúc vận nước đă suy, th́ trăm ngh́n người pḥ tŕ chính học mà không đủ, một người xướng lên tà thuyết mà hăm hại nhân tâm thế đạo có thừa; gớm ghê thay! Cái tà thuyết làm say đắm ḷng người không biết đến đâu mà nói! Một người xướng, mười người họa, cho đến trăm, ngh́n người họa, lần lần phong bành cả nước; lấy trái làm phải, lấy xấu làm đẹp, lấy thối làm thơm, mà thế đạo nhân tâm hiện ra một tấn xú kịch: Nước không thành nước, người không thành người!”
Cụ nghè viết tiếp: “Thương hại thay! Trong nước kẻ học th́ ít, kẻ không học th́ nhiều; học mà có kiến thức th́ ít, học mà không có kiến thức th́ nhiều: Những văn chương nhảm nhí, ngôn luận càn xiên đă tràn khắp cả nước làm cho phải trái điên đảo, đen trắng lẫn phèo, rồi ra lấy dốt làm thông, tôn nịnh làm thánh: Đá vũ phu mà cho là ngọc, nàng Vô Diệm mà cho là sắc khuynh thành; đạo đức càng ngày càng suy đồi, nhân tâm càng ngày càng theo về đường hư ngụy” (*).
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-151-225x300.jpg
Ảnh: Cụ nghè Ngô Đức Kế. Nguồn: Ảnh được đăng trong sách “Các bậc tiền bối cách mạng trong thời thuộc Pháp”, NXB Anh Minh, năm 1959.
Xă hội Việt Nam vào năm 1924, tuy kiểm duyệt khắt khe nhưng vẫn c̣n một chút tự do ngôn luận, tự do báo chí, tuy có nhiều người bị tà thuyết mê hoặc nhưng cũng c̣n có nhiều người được nói lời phản biện để thức tỉnh những ai c̣n có lương tri.
Nhưng trong xă hội mà mọi tiếng nói phản biện đều bị ngăn cấm, mọi người lên tiếng phản biện đều bị quy tội là phản động, là kẻ thù giai cấp, có gặp may lắm mới thoát tù tội hoặc đày ải th́ t́nh h́nh khác xa. Họ vừa viết hoặc nói, dù chỉ một câu; chưa cần đọc, chưa cần nghe, không cần biết họ đúng sai chỗ nào, th́ những người tôn sùng tà thuyết đă vội vàng phủ định và lăng mạ, chỉ v́ cái nhăn phản động. Mà đă là phản động th́ phải xóa bỏ tất cả mọi thứ kể cả sinh mạng. Trong lúc đó, một người có vai vế nói ra một câu, chưa biết đúng sai như thế nào th́ đă có hàng ngàn, hàng vạn lời nịnh bợ, tung hô.
Tà thuyết về chính trị, về khoa học, về mê tín dị đoan v.v… th́ dễ hiểu, nhưng liệu có tà thuyết về văn hóa hay không, khi mà nghe nói đến văn hóa là người ta nghĩ về những điều chân, những điều thiện, những thành tựu tốt đẹp về tinh thần và vật chất. Thực ra là có đấy, đặc biệt là ở những nơi mà dân trí c̣n thấp, những nơi mà nhiều nghịch lư c̣n t́m được chỗ ẩn náu và phát triển.
Khi theo dơi Hội nghị Diên Hồng về văn hóa tháng 11 năm 2021, tôi phát hiện ra nhiều người, kể từ lănh đạo cấp cao đến người tổ chức, tham dự và hưởng ứng hội nghị, đă phạm một sai lầm rất lớn là nhầm lẫn, ghép các “Hoạt Động Văn Hóa” với “Bản Chất Văn Hóa”. Nhầm lẫn do hai nguyên nhân. 1- Văn Hóa là một khái niệm rất rộng, có nhiều định nghĩa khác nhau. 2- Việt Nam có một Bộ Văn hóa chuyên quản lư, điều hành các hoạt động văn hóa.
Sau Hội nghị Diên Hồng về văn hóa, đặc biệt khi biết dự án chi 350 ngàn tỷ đồng để chấn hưng văn hóa, tôi đă viết một số bài báo vạch ra sự nhầm lẫn tai hại này, hy vọng thấu đến tai mắt lănh đạo và có điều chỉnh, nhưng h́nh như không một ai có trách nhiệm chịu để ư đến. Hơn nữa gần đây, từ VTV1 tôi c̣n nghe nói đến kế hoạch làm “Công nghệ văn hóa” để chấn hưng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, th́ càng ngạc nhiên (không biết tôi có nghe nhầm không).
Sự nhầm lẫn này, nếu chỉ là của dân thường th́ tác hại không lớn, chỉ gây ra nhận thức không đúng. Nhưng khi lănh đạo cấp cao bị nhầm hoặc cố t́nh nhầm rồi từ đó vạch ra dự án chi một núi tiền để chấn hưng văn hóa dân tộc và tuyên truyền cho nó, rồi áp đặt cho nhiều người th́ sự nhầm lẫn ấy đă trở thành một thứ tà thuyết.
Nhầm lẫn hoạt động với bản chất là tai hại, chứng tỏ c̣n bị vô minh ngự trị.
Hoạt động văn hóa được định nghĩa: “Văn hóa là những hoạt động của con người nhằm thỏa măn nhu cầu đời sống tinh thần”. Đó là những hoạt động như biểu diễn, phim ảnh, xuất bản, lễ hội, bảo tàng, di tích, triển lăm, thư viện v.v…
Bản chất văn hóa được định nghĩa: “Văn hóa là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra”. Những giá trị này mới mang tính đậm đà bản sắc dân tộc.
Phải chăng cả hai định nghĩa đều bắt đầu bằng “Văn hóa là…”, làm cho người ta có cớ để nhầm, một sự nhầm được nâng lên thành tà thuyết để lợi dụng.
Tà thuyết về văn hóa đang làm rối loạn tinh thần của những người Việt có lương tri, đang biến xă hội thành một loại bùng nhùng như cụ nghè Kế viết: “Ngôn luận càn xiên đă tràn khắp cả nước làm cho phải trái điên đảo, đen trắng lẫn phèo, rồi ra lấy dốt làm thông, tôn nịnh làm thánh: Đá vũ phu mà cho là ngọc, nàng Vô Diệm mà cho là sắc khuynh thành; đạo đức càng ngày càng suy đồi, nhân tâm càng ngày càng theo về đường hư ngụy”.
Chấn hưng văn hóa là khôi phục bản chất tốt đẹp của văn hóa dân tộc, bản chất đó được h́nh thành và phát triển trên nền tảng t́nh yêu thương và ḷng tôn trọng con người chứ chủ yếu không phải chi nhiều tiền để làm mới một số công tŕnh (đặc biệt là tượng đài và vườn hoa) hoặc phát triển các hoạt động văn học nghệ thuật.
Những người, khi nói đến văn hóa thường kèm theo “đậm đà bản sắc dân tộc” thường chỉ là loại sáo, vẹt, nói mà không hiểu bản chất văn hóa nằm ở đâu, họ sợ không nói theo câu đó của lănh đạo sẽ bị đánh giá thấp, mặc dầu nếu có ai đó dám liều mạng hỏi lănh đạo “cái đậm đà bản sắc dân tộc” ấy được thể hiện như thế nào th́ chắc rằng nhiều lănh đạo chỉ ậm ờ ṿng quanh.
Bản chất văn hóa chủ yếu ở giá trị tinh thần, mà để tạo ra nó, tổ tiên chúng ta không cần đến nhiều tiền mà đă thực hành và truyền bá đạo đức làm người lương thiện. Nền đạo đức ấy đang bị suy thoái.
Tà thuyết về văn hóa đang lưu hành rộng răi với công suất lớn, nó sẽ gây ra những tác hại khôn lường. Nếu những người có lương tri không t́m cách chặn lại th́ rồi không biết đất nước này, dân tộc này sẽ đi về đâu.
_______
Ghi chú:
(*) Nàng Vô Diệm là người phụ nữ được cho là rất xấu ở nước Tề (thời Chiến quốc bên Tàu), nhưng khá thông minh, được nhà vua phong làm vương hậu.
Bài “Luận về chánh học cùng tà thuyết” đăng trên Hữu Thanh tạp chí số 21, ngày 1 tháng 9 năm 1924. Bài cũng đă được đăng lại trên tạp chí Nam Phong số 86. Sau đây là toàn bộ nội dung, được t́m thấy ở Wikisource (https://vi.wikisource.org/wiki/Lu%E1%BA%ADn_v%E1%BB%81_ch%C3%A1nh_h%E1%BB%8Dc_c%C 3%B9ng_t%C3%A0_thuy%E1%BA%BFt):
Luận về chánh học cùng tà thuyết
Vận nước thịnh hay suy, quan-hệ tại đâu? — Tại nhân tâm thế đạo. Nhân tâm thế đạo xấu hay tốt, cỗi gốc tại đâu? — Tại học-thuyết tà hay chính.
Rộng xét năm châu, trải xem lịch-sử, dọc ngang mấy vạn dặm, trên dưới mấy ngh́n năm, từ đông đến tây, từ xưa đến nay, hễ nước nào khi vận nước cường tất là khi ấy trong nước chính-học sáng rệt, nước nào khi vận nước suy đốn, tất là khi ấy trong nước tà-thuyết lưu hành; chính-học sáng rệt th́ thế-đạo nhân-tâm phải tốt, mà vận nước cũng theo chính học nổi lên, tà-thuyết lưu hành th́ nhân-tâm thế đạo phải hư mà vận nước cũng theo tà thuyết mà đắm mất.
Khi chính-học đang quang minh, th́ tà thuyết không có chỗ nào xen vào được; tà-thuyết lưu-hành trong nước như gió lướt cỏ, như nước vỡ đê; không ai ngăn cản, th́ thường vào lúc chính-học đă suy đồi, mà nhất là lúc việc đời biến cải, việc nước đổi thay, quốc thị mơ màng, nhân tâm bở-ngở, nền cũ đă đổ, nhà mới chưa thành bậc hiền nhân quân-tử, th́ kín tiếng dấu tăm, nằm co ở nơi thảo dă, mà bọn bỉ-phu tục tử th́ khua chuông gơ mơ, nhảy-nhót ở trên vũ đài; lúc ấy chính là lúc tà thuyết thừa cơ mà lấn lướt chính-học.
Thầy thuốc ta nói rằng: khi trong ḿnh mà chính khí hư nhược, th́ ngoại tà nhân dịp mà xâm vào, làm cho người phát bệnh, lần lần do biểu mà nhập lư, th́ thành bệnh khó trị. Thầy phù thủy nói rằng, khi trong ḿnh mà chính thần không bảo hộ, th́ quỷ tà nhân dịp mà ám vào, cũng làm cho người phát bệnh, lần lần rồi người hóa ra ma. Tà thuyết cũng như thế: V́ chính học suy, cho nên tà thuyết thịnh, tà thuyết đă thịnh th́ chính học phải đến tiêu vong, hai đàng ấy tiêu trưởng tồn vong dù đất nào thời nào cũng không sai một sợi tóc.
Vả lại cái tính loài người, theo điều phải th́ khó khăn như trèo ngược núi, theo điều xằng th́ dễ dàng như nước chảy xuôi. Vậy cho nên lúc vận nước đă suy, th́ trăm ngh́n người pḥ tŕ chính học mà không đủ, một người xướng lên tà thuyết mà hăm hại nhân tâm thế đạo có thừa; gớm ghê thay! cái tài thuyết làm sa đắm ḷng người không biết đến đâu mà nói! Một người xướng, mười người họa, cho đến trăm, ngh́n người họa, lần lần phong bành cả nước; lấy trái làm phải, lấy xầu làm đẹp, lấy thối làm thơm, mà thế đạo nhân tâm hiện ra một tấn xú-kịch: nước không thành nước, người không thành người!… Thầy Mạnh Tử sinh ở đời Chiến-Quốc, v́ lúc ấy cái học-thuyết họ Dương họ Mặc thịnh hành trong thiên hạ, mà thầy phải lo cự họ Dương họ Mặc, giáng minh cái học Chu, Khổng để chữa đổi ḷng người. Đời sau khen ngợi cái công thầy Mạnh tịch-tà-thuyết, chính-nhân-tâm không thua ǵ công vua Vũ tháo nước lụt, đuổi muông dữ, để cho thiên hạ được an cư lạc-nghiệp. V́ sao mà nói thế? — Là v́ cái hại tà thuyết mê đắm ḷng người có kém cái hại nước lụt trôi người, muông dữ ăn người đâu, mà lại thậm hơn nữa.
Nước Việt-Nam ta vài ngh́n năm nay, học chữ Hán, theo đạo Khổng, Hán-văn tức là Quốc-văn. Khổng học tức là Quốc học: tuy rằng giang sơn biến cải, triều đại đổi thay có mấy mươi lần, cơn hiểm nguy biến loạn đă nhiều, mà chính học một gịng vẫn không sa sút, nhân tâm, phong tục, đạo đức, chính trị, đều bởi đó mà ra: nước nhà, giống ṇi, cũng nhờ đó mà vững được. Từ khi Âu trào tràn khắp thế giới nước ta có cuộc bảo hộ, mà cái lối học « chi, hồ, giả, dă » mới đổi sang « a, b, c, d ». Đem Âu học mà đổi Hán học, không phải là có hại, song thiên hạ việc ǵ cũng thế, phá cái cũ th́ dễ mà chóng, lập cái mới th́ khó mà lâu. Âu học chưa vin được ngọn ngành, mà Hán học đă dứt cả cội rễ; những người chân chính Âu-học có kiến-thức tư-tưởng, th́ c̣n trông mong ao ước ở đâu chưa thấy, mà những chân nho chính-sĩ Hán-học th́ đă quá nửa ṃn-mỏi điêu linh.
Chính-phủ th́ chỉ có thể chăm-lo tác-thành lớp nhân tài trong các học đường mà thôi, c̣n ngoài ra miễn là không phạm đến chính-trị th́ tha hồ ngôn-luận: Nhà in đă sẵn, sở báo cũng nhiều; khi ấy bọn văn sĩ giả dối mới ứng thời xuất hiện. Những người học thức kiến văn chưa được một nắm, nhân cách giá trị chẳng đáng là bao, mới lom-lem những học thuyết ông Mạnh (Montesquieu), ông Lư (Rousseau) bập bẹ những cách ngôn họ Trang, họ Liệt, th́ đă nghiễm nhiên tự lập thành một đấng văn-hào, tự-xưng khai-hóa quốc dân, mà không ngó lại tự ḿnh đă khai hóa hay chưa; thôi th́ bài diễn văn chất đống, sách du kư đầy thùng, thôi th́ tán xằn tán nhảm, nói bậy, nói càn, không c̣n có nghĩa lư chính đáng chi nữa.
Thương hại thay! trong nước kẻ học th́ ít, kẻ không học th́ nhiều; học mà có kiến thức th́ ít, học mà không có kiến thức th́ nhiều: những văn chương nhảm nhí, ngôn-luận càn xiên ấy đă tràn khắp cả nước làm cho phải chăng điên đảo, đen trắng lẫn phèo, rồi ra lấy dốt làm thông, tôn nịnh làm thánh: đá vũ-phu mà cho là ngọc, nàng Vô-Diệm mà cho là sắc khuynh-thành; đạo đức càng ngày càng suy-đồi, nhân-tâm càng ngày càng theo về đường hư-ngụy. Cái xă-hội Âu chẳng ra Âu, Hán chẳng ra Hán này, há không phải bởi cái nhân-vật giả-dối Âu chẳng ra Âu, Hán chẳng ra Hán ấy, múa bút khua lưỡi mà gây nên ư? Tác giả có phải cố-ư bài bác người đời để mua hờn chác oán làm chi; thiệt là trông ra gai mắt, nghĩ đến đau ḷng, muốn nói cũng chẳng nói hết đâu, hăy dẫn ra sau này một chuyện:
« Kim vân Kiều » là sách ǵ? Chưa nói đến sự tích thiệt không, chưa kể văn chương hay dở, chỉ nhắc đến cái tên sách th́ nghe đă không thể nào ngửi được; v́ sao thế? Phàm bộ truyện nào, dầu trong có bao nhiêu nhân vật mặc ḷng, chỉ là một người làm chủ nhân: sự tích là sự tích một người chủ nhân ấy, th́ tên sách cũng theo đó mà gọi. Nay truyện ấy là sự tích cô Vương-thúy Kiều, mà tên sách đặt ba người: một người th́ lấy chữ họ mà mất tên, hai người th́ lấy chữ tên mà mất họ, th́ thiệt là đốt vô cùng. Cái tên ấy, chắc là tự nhà khắn bản in đặt ra, chứ ông Nguyễn Du chắc không đặt tên dốt như thế? Dù cái tên ấy là nguyên bản của Tàu, là nguyên bản của Tàu th́ càng đủ biết rằng truyện ấy đặt ra bởi một anh Tàu dốt nào đó mà thôi. Nói đến sự tích, th́ phàm chuyện tiểu-thuyết đều là lấy một chút sự thực trong lịch-sử, hoặc là tự ư nhà văn-sĩ bịa ra, chứ bất tất có chuyện thiệt. Chuyện « Thanh tâm tài nhân » (tức là truyện Kiều) là một bộ tiểu thuyết tầm thường không có giá trị ǵ. Xem bộ « T́nh sử » của Tàu, biết bao nhiêu chuyện li-kỳ hơn nữa. Và dù sự tích ấy mà có thiệt đi nữa, th́ một đôi thiếu niên nam nữ, đêm thanh người vắng, trèo tường trổ ngơ, ước hội chuyện tṛ với nhau, đối với phong hóa đạo-đức là việc bất chính, mở đầu quyển sách như thế, dù sau có tô vẽ hiếu nghĩa ǵ đâu nữa, cũng không đủ làm gương tốt cho đời.
Nói về văn chương quốc âm của ông Nguyễn Du, th́ vẫn là hay thiệt, song cái lối văn vận, ngâm nga ngợi hát, chỉ là một lối trong đạo văn chương. Văn tuy hay, mà truyện là truyện phong t́nh, th́ có vẻ ai dâm sầu oán, đạo dục tăng bi tám chữ ấy không tránh đàng nào cho khỏi. Cái bản ư ông Nguyễn Du làm truyện « Đoạn-Trường tân-thanh » ấy (tức là truyện Kiều) chỉ là mượn văn chương mà ngụ chút tâm sự ḿnh; cho nên ông đă có câu: « Lời quê góp nhặt nên bài, mua vui cũng được một vài trống canh ». Xem thế th́ biết truyện ấy chỉ là một thứ văn chương ngâm vịnh chơi bời, để lúc thanh nhàn mà đọc đôi câu cho tiêu khiển, chứ không phải một thứ văn chương chính đại theo đường chính học, mà đem ra dạy đời được đâu.
Ngày trước, các cụ tiền bối thường cấm con em xem truyện Kiều: trong xă hội, ai hay đọc Kiều nghêu ngao, th́ cho là kẻ đàng điếm. Ư các cụ nghĩ rằng: các gả thiếu niên chí khí chưa định, t́nh dục đang nồng, xem truyện th́ mê, rồi sinh cái tư tưởng trộm ngọc cắp hương, khêu hoa ghẹo nguyệt, say đắm trong trời t́nh bể ái, mà mềm nhũn cái gan ḷng sắt đá, bỏ mất cái chí nguyện cao xa. Cái phép gia đ́nh giáo dục của các cụ như thế, thiệt phải lắm. V́ cái tính trộm ngọc cắp hương, say hoa đắm nguyệt, người sinh ra không dạy cũng biết, vẫn cấm mà không được, huống chi lại thấy trong sách trong truyện, ngâm nga ngợi hát, thành ra một việc rất phong nhă rất hào hoa.
Thế mà ngày nay « đức » văn-sĩ giả dối ta biểu dương truyện Kiều lên, để khai hóa cho quốc dân, đem truyện Kiều làm sách « quốc văn giáo khoa » (sách dạy) làm sách « sư phạm giảng nghĩa » (sách thầy). Văn-sĩ thường nói rằng: « học Hán văn là học mượn, học Pháp văn là học mượn; học quốc văn mới là học nhà: truyện Kiều tức là sách nhà đó ».
Ôi! Học làm quốc văn th́ học thế nào? — Bài này chưa có thể nói kỹ được: song có phải là học nghĩa-lư, danh từ, về các khoa học, luân lư, cách-trí, chính-trị, cùng là phép luân lư, phép kư-sự, để xem các sách về ngôn luận của ta cho hiểu, để đem tư tưởng sở đắc trong Pháp-học mà phát ra làm trước thuật ngôn luận của ta cho thông không? hay là học cái lỗi thơ phú ca ngâm, nắn một chữ cho hay, dùng những điển cho lạ, rung đùi lắc gối như lối học ngày xưa đă v́ thế mà người ngu nước yếu nay lại đổi ra chữ nôm? hay là những cái danh từ tài tử giai nhân, ba sinh duyên nợ, gương thề quạt ước, liễu dựa hoa kề, rày ước mai ao, thầm yêu trộm nhớ, xưa nay không ai dạy mà không mấy ai không thuộc ḷng thuộc ḷng, trong các bức hoa t́nh không câu nào không Kiều, mà nay c̣n phải dạy nữa cho thêm hay thêm giỏi, thế là học quốc văn ư? Một anh giả dối lóp lép, đứng đầu sùng bái Kiều, mà một bọn u mê hờ hững gào hơi rán sức để họa theo, c̣n một lớp người chỉ nghe lóm nh́n mồm th́ về tay tán thưởng, khiến người phải bịt tai bưng mũi, phải nhức đầu long óc v́ những tiếng to « quốc văn…. Kim-Vân-Kiều… Nguyễn Du… »
Cứ như ư họ, th́ nước ta ở thế kỷ này, mà muốn chế cái tể thuốc « thập hoàn đại bổ » cho dân cho nước, th́ không chi bằng quyển sách « trăm năm trong cơi người ta ». Cứ như lời họ, th́ từ lúc Gia-long lại nay, nước Nam ta có cái của rất quí báu, mà người ḿnh ngu dại không biết là quí, nay nhờ đức văn-sĩ có cái đại-nhăn đại-thức mà phát-minh cái của báu ấy cho dân cho nước được nhờ: kể cái công phát kiến không kém ǵ ông Kha-Luân-Bố (Colomb) t́m được Mỹ-châu vậy!
Vậy cho nên, trong nước ngày nay, nào là b́nh phẩm văn chương Kiều, nào là phê-b́nh Kiều, nào là chú-thích Kiều, nào là thơ vịnh Kiều, cho đến hát tuồng Kiều, diễn kịch Kiều, chớp ảnh Kiều, trong nhà ngoài đường, trên trời dưới đất đâu đâu cũng Kiều. Cứ xem hiện trạng ấy, th́ nước Việt-Nam ngày nay gọi tên là Kim-Vân-Kiều quốc, ṇi giống Việt-Nam ta mà gọi là đại Kim-Vân-Kiều tộc cũng đúng lắm chứ không sai!
Xem trong bộ « Tùy viên thi ngoại » có nhà làm bài thơ vịnh Quan-công, dùng sự tích Vân-trường bỉnh chúc (là lúc Quan-công cầm đuốc suốt đêm đứng hầu Nhị Tẩu) mà ông tùy viên chê rằng đem sự tích tiểu thuyết mà làm vào thơ, là người vô học. Bộ « Tam quốc Chí » bộ tiểu thuyết nhất danh tiếng, sự tích Quan công ai chẳng tin thật mà kính thờ; thế mà người ta c̣n cười đem tích tiểu thuyết làm thơ. Truyện « Tham tâm tài nhân » là tiểu thuyết hèn mạt bên Tàu, mà nay nước Việt-Nam tôn phụng làm chính kinh chính sử: thiệt là rước lấy một cái đại sỉ nhục!
Thậm chí sùng bái truyện Kiều mà nói rằng: « truyện Kiều là quốc hoa, là quốc hồn, là quốc túy của Việt-Nam »: — Không biết có c̣n quốc ǵ không? — Xưng tụng ông Nguyễn Du mà nói rằng: Nguyễn Du đổ máu làm mực, làm vẻ vang cho giống ṇi ». Ông Nguyễn Du dịch Kiều từ đời Gia-long; thế th́ từ Gia-long về trước, chưa có truyện Kiều, th́ nước ta không quốc-hoa, không quốc-túy, không quốc-hồn; thế th́ cái văn-trí vũ-công mấy trào Đinh, Lư, Trần, Lê, sáng chói rực rở đó, đều là ở đây đem đến cho bọn « học thuê viết mướn » ấy mà thôi; thế th́ những bậc đại hào kiệt, đại huấn nghiệp, cứu dân giúp nước, tái tạo giang-sơn, mở mang bờ cơi cho nước ta ngày xưa, không ai làm được vẻ vang cho ṇi giống, không ai đáng kỷ niệm cả; mà chỉ ông văn-sĩ làm sách « trăm năm trong cơi » là làm vẻ vang giống ṇi, là đáng kỷ niệm mà thôi? Giống ṇi ta vẻ vang ra thế nào?!…
Thậm nữa lại nói rằng « truyện Kiều quan hệ văn hóa Việt-Nam, truyện Kiều quan hệ quốc-văn Việt-Nam nếu không có truyện Kiều th́ t́nh trạng dân tộc Việt-Nam chưa biết đến thế nào »: thiệt là con oanh học nói, xằng xiên bậy bạ, giồ dại điên cuồng, tà thuyết vu dân đến thế là cực! Mà có ai cho là tà-thuyết đâu; nay đă nhà treo một bức, cửa yết một tờ, kèn trống rước vào, hương hoa cúng lễ rồi: « truyện Kiều là văn hóa Việt-Nam; truyện Kiều là sách học quốc-văn », in vào trong óc, thấm vào trong lồng, tỉ như ngoại tà đă nhập đến ngũ tạng, quỉ-tà đă ám mất linh hồn, th́ dù lang-y hay giỏi đến đâu, pháp sư cao tay đến đâu, tưởng cũng không cứu được nữa.
Trịnh Khải ở đời Đường, v́ tiếng hay thơ, mà làm quan Tể-tướng (cụ lớn); anh ta lấy làm ái ngại mà tự nói rằng: « Trịnh-Khải mà làm Tể-Tướng th́ cuộc đời chẳng nói cũng biết rồi », Ôi! than ôi! Kim vân Kiều mà cai trị nước Việt Nam, th́ xă hội Việt Nam không nói cũng biết rồi!…