View Full Version : 60 năm Đảo chính 1-11-1963 lật đổ nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm (Kỳ 1, 2, 3, 4, 5 và 6)
60 năm Đảo chính 1-11-1963 lật đổ nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm (Kỳ 1)
Cù Mai Công (https://www.facebook.com/he.via.54/posts/pfbid033HVsFX17EXS3XNtM2Yf3WfMNmuLhsnop8ucw4HRcFN5 bf2tLhxTQQNk7Mkx28hNvl)
31-10-2023
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1.jpeg
Đại tá Lê Quang Tung. Ảnh tư liệu
Kỳ 1: BA ĐẠI TÁ DÂN ÔNG TẠ ĐƯỢC “ÔNG CỤ” ĐẶC BIỆT TIN CẨN
(Tôi không viết sử mà chỉ ghi nhận thông tin từ góc người Ông Tạ. Nhưng lịch sử Việt Nam Cộng ḥa chắc chắn sẽ phải viết lại hoàn toàn nếu các mưu sự, tính toán của ba vị đại tá ấy thành công).
Trên đường Phạm Hồng Thái (nay là Cách Mạng Tháng Tám, Tân B́nh, TP.HCM), có hẻm An Tôn (nay là hẻm 947 Cách Mạng Tháng Tám). Hẻm này dài hơn hai trăm thước, cuối hẻm, nh́n xéo bên phải là Trường trung tiểu học Mai Khôi (nay là Trường tiểu học Bành Văn Trân). Xưa tôi học tiểu học ở Mai Khôi, nhiều lúc qua lại hẻm này v́ trong đó có nhà cô giáo lớp Bốn của tôi. Cô tên Bùi Mai Phương, ba cô là giáo sư Bùi Ngọc Liên, anh ruột giám mục Bùi Tuần, cũng dạy ở Mai Khôi (và nhiều trường khác).
Cùng dăy nhà với nhà cô tôi có một ngôi nhà giữa hẻm khá lặng lẽ, cửa nẻo thường đóng, người ra vô cũng ít nói. Dân trong xóm này gọi bà chủ nhà lịch thiệp, lộ rơ nét sang trọng này là o Khôi. Ít ai biết đó là vợ đại tá Việt Nam Cộng ḥa Lê Quang Tung – tư lệnh Lực lượng Đặc biệt kiêm chỉ huy trưởng Lữ đoàn Liên binh Pḥng vệ Phủ Tổng thống thời Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm. Gia đ́nh ông Tung mộ đạo, gần nhà có đền thánh An Tôn (nay là nhà thờ An Tôn), nhà thờ Thánh Mẫu và nhà thờ Chí Ḥa.
Trong bài “Giải mă cái chết của Lê Quang Tung và Hồ Tấn Quyền trong vụ đảo chính Ngô Đ́nh Diệm (https://cand.com.vn/Tu-lieu-antg/Giai-ma-cai-chet-cua-Le-Quang-Tung-va-Ho-Tan-Quyen-trong-vu-dao-chinh-Ngo-Dinh-Diem-i426007/)” trên báo Công An Nhân Dân ngày 17-3-2017, tác giả Nông Huyền Sơn viết: Trước khi cuộc đảo chính nổ ra hơn 2 tháng, vào ngày 27-8-1963, từ Trung tâm điều khiển CIA tại Sài G̣n đă gởi một công điện về Trung tâm CIA ở Langley báo cáo một bản tường tŕnh của Lucien Conein (trung tá t́nh báo, ông trùm của cuộc đảo chính 1-11-1963) về cuộc họp của Hội đồng Tướng lănh (Committee of Generals) như sau: “Ủy ban (tức Hội đồng Tướng lănh) quyết định rằng đại tá Lê Quang Tung được coi là mục tiêu đầu tiên của Ủy ban Đảo chánh và sẽ bị tiêu diệt cùng với toàn trại của ông ta như là một trong những hành động đầu tiên của cuộc đảo chánh”.
Tinh thần của cuộc họp này thật ra chỉ là thực hiện ư đồ của người Mỹ khi trước đó, CIA đă chốt danh sách những người cần phải giết, trong đó đại tá Lê Quang Tung (tư lệnh Lực lượng Đặc biệt) và đại tá Hồ Tấn Quyền (tư lệnh Hải quân).
“Trên thế giới, nơi nào có mặt ông ta, nơi đó có lật đổ chính trị” – tác giả Nông Huyền Sơn viết va nói thêm: “Khi Lucien Conein bắt đầu soạn thảo kế hoạch đảo chính Ngô Đ́nh Diệm, ḍng đầu tiên được viết bằng mực đỏ: Phải giết Lê Quang Tung”.
Đại tá Lê Quang Tung được CIA lẫn chính giới coi như nhân vật quyền lực thứ ba của nền Đệ nhất Cộng ḥa, sau hai anh em ông Ngô Đ́nh Diệm và Ngô Đ́nh Nhu.
Phó của ông Tung là đại tá Trần Khắc Kính, con rể ông bà lư Sóc trong ngơ Con Mắt (nay là hẻm 766 Cách Mạng Tháng Tám). Nhà ông bà lư Sóc cách nhà cũ của nhà thơ Đỗ Trung Quân năm bảy chục thước; gần nhà cụ Vũ Hữu Soạn, cha đại tá Vũ Hữu San, hạm trưởng HQ4 – Trần Khánh Dư tham gia Hải chiến Hoàng Sa 1974. Sau 1975, học tập cải tạo về, gia đ́nh ông Kính định cư bên Mỹ, mở hệ thống Phở 79 lừng lẫy ở quận Cam (Orange county, California); là nhà hàng đầu tiên ở quận Cam chiến thắng giải thưởng danh giá James Beard, thường được xem là “Oscar về ẩm thực”.
Ông nhà này tên Trần Phương Sóc, gốc xứ Sa Châu, Nam Định chuyên nghề làm nước mắm. Nhà ông bà bán nước mắm, mắm tôm và cả cao hổ cốt. Sau nhà ông bà là cánh đồng rau muống An Lạc. Mưa lớn, nước rạch Nhiêu Lộc gần đó tràn lên, ngập hết. Con nít xung quanh hay lội bắt cá, trong đó có tôi. Trời mưa, nhưng mùi nước mắm Sa Châu nồng nồng của ông bà cụ lư vẫn ngửi rơ.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/4.jpeg
Nhà cũ của đại tá Bùi Dzinh trước cuộc đảo chính 1-11-1963 ở ngă tư Lê Minh Xuân – Lư Thường Kiệt hiện nay (nhà bên trái). Ảnh: Cù Mai Công
Ông lư hiền lành, bà lư giỏi giang buôn bán và nghiêm tính với con cái. Cả nhà chí thú làm ăn và “siêng năng việc Đức Chúa Trời”. Nếp nhà vậy nên mấy người con trai, ai cũng nên danh nên phận. Người con trai đầu là bác sĩ Ṭng, kế là bác sĩ Bách. Ông Bách lấy vợ, con một chủ tiệm vàng lớn ở chợ Bến Thành, mua nhà cuối đường Pasteur, sang Mỹ nổi danh “mát tay”.
Con trai thứ ba là giáo sư Trần Đ́nh Thọ, thành viên đồng sáng lập và điều hành tập san Sử Địa cùng giáo sư, nhà nghiên cứu lịch sử, Hoàng Sa nổi tiếng Nguyễn Nhă. Nhà giáo sư Nhă trong hẻm 158 Thoại Ngọc Hầu, cách đó ít bước chân. Giáo sư Thọ lập gia đ́nh với con gái một chủ tiệm vàng khá lớn ngay ngă ba Ông Tạ (ngôi nhà này sau 1975 có lúc là trụ sở của Nông trường Duyên Hải, rồi báo Pháp Luật Việt Nam). Hai con trai tiếp là dược sĩ Hùng, bác sĩ Cường.
Hai cô con gái, chị cả nên duyên với đại tá Kính, út nữ gá nghĩa với trung tá Trần Khắc Nghiêm, em ruột ông Kính. Ông Nghiêm là thiết đoàn trưởng thuộc sư đoàn 18 của thiếu tướng Lê Minh Đảo, chỉ huy trận Xuân Lộc hồi 1975.
Ông Kính Bắc 54, Ngọc Cục, Nam Định. Khi lấy con gái ông bà cụ lư Sóc, ông ở khu A cư xá sĩ quan Chí Ḥa (nay là cư xá Bắc Hải) – cũng khu Ông Tạ, gần ngơ Con Mắt cho tiện đường thăm viếng cha mẹ.
Dân trong ngơ chỉ biết ông Kính là đại tá, c̣n binh chủng cụ thể th́ ai chú ư lắm mới biết ông làm Sở Liên lạc, sau này đổi tên là Sở Khai thác Địa h́nh, đơn vị đặc biệt nhưng tên nghe rất b́nh thường.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/3.jpeg
Đại tá Trần Khắc Kính (phải) và giám đốc Cơ quan t́nh báo Mỹ (CIA) William Colby. Ảnh tư liệu
Cả ông Kính, Nghiêm lẫn tướng Đảo đều là dân Ông Tạ, nhà trong khu cư xá sĩ quan Chí Ḥa. Gần nhà hai ông là tướng Phạm Văn Phú, Bắc 54 Hà Đông, ở khu G (sau này ông Phú lên tướng, về ở trên đường Gia Long – nay là Lư Tự Trọng). Ông Kính và ông Phú cùng đơn vị “nhảy Bắc” (Lực lượng Biệt kích xâm nhập miền Bắc).
Ông Kính là người nắm nhiều bí mật của Quân lực Việt Nam Cộng ḥa, từ các phi vụ tung biệt kích, gián điệp ra Bắc, vụ hai anh em Lê Quang Tung – Lê Quang Triệu bị sát hại đến hậu trường tướng lĩnh. Ông cũng là một cây bút sắc sảo. Vậy nên, sau khi rời trại cải tạo năm 1985, sang Mỹ, ông có một số bài viết trên báo tiếng Việt ở nước ngoài, kư tên Tiên Châu, Kim Thạch: “Lật một trang sử cũ”, “Gánh vàng đi đổ sông Ngô”, “Nhân đọc cuốn Những huyền thoại & sự thật về chế độ Ngô Đ́nh Diệm của Vĩnh Phúc”…
… Trở lại với o Khôi, vợ đại tá Tung. Hai vợ chồng có sáu con, ba trai ba gái. Cô con gái đầu là chị Lan, tới anh Lê Hồng Phúc, chị Nhàn, chị Nguyệt, anh Lê Duy Linh, anh Lê Duy Tâm. Chồng chị Lan là đại tá Cầu, sĩ quan thuộc quyền đại tá Tung. Sau này, cả nhà o Khôi đi định cư ở Marseille (Pháp), nhà thuộc nhà nước. Phần sau nhà để lại cho một người giúp việc lâu năm của gia đ́nh tên Thôi. Bà Thôi có tật nhẹ, chân đi hơi cà nhắc. Bà sống một ḿnh, hàng xóm không thấy có anh em thân thích ǵ nên khi bà mất, cả xóm An Tôn xúm lại lo tang cho bà.
Trước khi đi Pháp, o Khôi hay đi bộ từ hẻm An Tôn đến thăm gia đ́nh một người bạn rất thân, đồng hương, là bà đại tá Bùi Dzinh, nhà mặt tiền đường Cách Mạng Tháng Tám, Tân B́nh, đối diện hồ tắm Cộng Ḥa; cách nhà bà trăm thước.
Đại tá Bùi Dzinh, tư lệnh Sư đoàn 9 Bộ binh, vốn là vơ khoa (thủ khoa) khóa 3 Trường Vơ bị Quốc gia Đà Lạt tháng 7-1951. Khi tốt nghiệp, ông được Quốc trưởng Bảo Đại trao kiếm và được đại diện anh em trong khóa bắn cung “tang bồng hồ thỉ”. Ông cùng lứa tuổi và thân với đại tá Lê Quang Tung.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/2.jpeg
Đại tá Bùi Dzinh. Ảnh gia đ́nh cung cấp
Như vậy, ba ông đại tá Lê Quang Tung, Bùi Dzinh, Trần Khắc Kính cùng là dân Ông Tạ và nhà này cách nhà kia chỉ vài ba trăm thước và đều là giáo dân Công giáo nhiệt thành.
Ba vị đại tá này có thể nói, nằm trong số các sĩ quan trung thành bậc nhất với nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm, được “ông cụ” đặc biệt tin cẩn.
Trong Giáo hội Công giáo Rôma, có ba ngày lễ lớn liên tiếp, gọi là Tam nhật Các thánh (Allhallowtide): đêm 31-10 là đêm Vọng các thánh (Halloween – All Hallows’ Eve), 1-11 lễ Các thánh, 2-11 lễ Các đẳng (hay Lễ Các đẳng linh hồn, lễ Các linh hồn)..
Và cách đây đúng 60 năm, đêm Halloween 31-10-1963 là đêm nhóm tướng lĩnh tham gia đảo chính do trung tướng Dương Văn Minh, cầm đầu đă hoàn tất các công việc chuẩn bị cho ngày đảo chính: 1-11-1963.
60 năm Đảo chính 1-11-1963 lật đổ nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm (Kỳ 2)
Cù Mai Công (https://www.facebook.com/he.via.54/posts/pfbid0u5zszKnYYbRYCjkxfYPQpGA82j7JhkCcGuRJhQDRoWtK tpKMJ3L6RQRTkJ57EHmjl)
1-11-2023
Tiếp theo Kỳ 1 (https://baotiengdan.com/2023/11/01/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-1/)
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/11.jpeg
Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm và Lực lượng Đặc biệt. Ảnh tư liệu
Kỳ 2: ĐẠI SỰ BẤT THÀNH, NGÀY LỄ ĐẪM MÁU
Trong giới Công giáo, lễ Các thánh 1-11, lễ Các linh hồn 2-11 là lễ lớn. Nếu không có ngăn trở quan trọng, giáo dân buộc phải dự lễ. Cả Tổng thống Diệm lẫn ba vị đại tá đều là người Công giáo nhiệt thành, khó bỏ qua việc này. Thực tế sáng 2-11, ngay trong cơn dầu sôi lửa bỏng, thập tử nhất sinh, trước khi quyết định gọi điện thoại cho phe đảo chính báo nơi ẩn náu của ḿnh, ông Diệm và em trai là ông Nhu vẫn bí mật dự lễ Các linh hồn ở nhà thờ Cha Tam.
Cuộc đảo chính của nhóm các tướng lĩnh, do tướng Dương Văn Minh cầm đầu, có lẽ đă tính toán cả chuyện này khi quyết định chọn ngày D cho cuộc đảo chính: 1-11-1963.
Ông Dzinh, ông Tung không chỉ Công giáo nhiều đời như ḍng tộc Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm mà c̣n đồng hương Lệ Thủy (Quảng B́nh), Huế với ông Diệm nên không khó để biết hai vị này rất trung thành với ông Diệm. Ông Tung c̣n được ông Ngô Đ́nh Nhu giao nhiệm vụ thành lập Quân ủy Trung ương đảng Cần Lao.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/22.jpeg
Đại tá Lê Quang Tung – tư lệnh Lực lượng Đặc biệt. Nguồn: AP
Ông Dzinh và ông Kính sinh cùng năm 1929, ông Tung lớn hơn vài tuổi, cũng coi là đồng trang lứa. Cuối năm 1956, ông Tung được đích thân Tổng thống Diệm gọi vào Dinh Độc Lập phỏng vấn rất lâu, sau đó phong trung tá, đưa làm giám đốc Sở Liên lạc. Phó giám đốc là ông Kính, lúc đó mới đại úy. Sau đó sở này đổi tên Sở Khai thác Địa h́nh.
Ngay sau đó, ông Tung đi Honolulu học khóa đặc biệt về hoạt động bí mật và xâm nhập. Ông Kính và em ông Tung là trung úy Lê Quang Triệu cũng đi Saipan (một ḥn đảo thuộc đảo Guam) học về t́nh báo.
Ngày 15-3-1963, Tổng thống Diệm đổi Sở Liên lạc thành Lực lượng Đặc biệt, thăng ông Tung lên đại tá, tư lệnh Lực lượng Đặc biệt. Thiếu tá Trần Khắc Kính là phó. Đại tá Tung lo về hoạt động t́nh báo, gián điệp ở miền Bắc; việc tổ chức, huấn luyện Lực lượng Đặc biệt thuộc ông Kính.
Ông Tung cũng đồng thời là chỉ huy trưởng Lữ đoàn Liên binh Pḥng vệ Phủ Tổng thống, lực lượng tinh nhuệ nhất của Quân lực Việt Nam Cộng ḥa; trang bị hỏa lực rất mạnh, có cả xe tăng lẫn cao xạ bắn máy bay.
ĐẠI SỰ BẤT THÀNH
Lữ đoàn Liên binh Pḥng vệ Phủ Tổng thống đóng ở thành Cộng Ḥa (nay là khu vực Trường đại học Dược và Đại học Khoa học xă hội – Nhân văn) trên đại lộ Thống Nhứt (nay là đường Lê Duẩn, quận 1, TP.HCM); cách Dinh Độc Lập (nay là Hội trường Thống Nhất) vài trăm thước.
Lực lượng Đặc biệt và Lữ đoàn Liên binh Pḥng vệ Phủ Tổng thống là nỗi ám ảnh thất bại của nhóm tướng lĩnh đảo chính với hậu thuẫn của Mỹ – như đă từng thất bại trong cuộc đảo chính năm 1960. Thậm chí, theo tác giả Nông Huyền Sơn, “một kế hoạch do Ngô Đ́nh Nhu soạn thảo giao cho Lê Quang Tung thực hiện là sử dụng Lực lượng Đặc biệt cải trang tiếp cận ṭa đại sứ Mỹ phóng hỏa, gây rối loạn an ninh rồi ám sát đại sứ Henry Cabot Lodge cùng một vài nhân vật quan trọng của ṭa đại sứ Mỹ. Kế hoạch này được ấn định thực hiện trong tháng 9-1963”.
Cũng theo đó, “Không may cho Nhu, một sĩ quan của lực lượng đặc biệt có người yêu làm nhân viên ở ṭa đại sứ đă tiết lộ kế hoạch này. Bị bại lộ, Ngô Đ́nh Nhu rút lệnh thực hiện”.
Ngày 19.10.1963, tướng Paul D. Harkins, chỉ huy trưởng Bộ chỉ huy Viện trợ Quân sự Mỹ ở Việt Nam Cộng ḥa thông báo cho Tổng thống Diệm biết, ngân khoản Hoa Kỳ dành cho Lực lượng Đặc biệt bị cắt giảm.
Và nhóm tướng lĩnh âm mưu đảo chính, với hậu thuẫn của Mỹ và đại sứ Mỹ Henry Cabot Lodge, Jr., ra tay trước.
NGÀY LỄ CÁC THÁNH 1-11-1963 ĐẪM MÁU
Sáng 1-11-1963, dù là thứ Sáu, nhưng do là ngày lễ Các thánh, ông Tung và ông Kính dự lễ ở nhà thờ cùng gia đ́nh xong đă ở nhà nghỉ lễ. Đại tá Bùi Dzinh lúc ấy đang ở Sa Đéc, chỉ huy Sư đoàn 9, kiêm tư lệnh Khu 42 chiến thuật.
Cũng trong buổi sáng này, tại Bộ Tổng tham mưu (nay là Bộ Tư lệnh Quân khu 7) sát bên vùng Ông Tạ, nhóm tướng lĩnh làm đảo chính chính thức bắt tay vào việc: Gởi danh sách các sĩ quan ủng hộ Tổng thống Diệm “phải mời cho bằng được” đến Bộ Tổng tham mưu họp, trong đó có đại tá Lê Quang Tung – chỉ huy Lực lượng Đặc biệt, trung tá Nguyễn Ngọc Khôi – tư lệnh Lữ đoàn Liên binh Pḥng vệ Phủ Tổng thống. Ông Khôi gốc Quảng Trị, Công giáo; cùng khóa 3 Vơ bị Đà Lạt với đại tá Bùi Dzinh. Lư do triệu tập: Nghe nói có một cuộc đảo chính Tổng thống Diệm nên trung tướng Trần Văn Đôn, quyền tổng tham mưu trưởng triệu tập tất cả các vị tư lệnh mọi quân binh chủng và giám đốc nha, sở ở Sài G̣n về họp ở Bộ Tổng tham mưu.
Trước đó, nhóm tướng lĩnh đảo chính đă tạo tin giả: “Việt cộng đang tập trung quân ở Hố Ḅ, Củ Chi, chuẩn bị tấn công Sài G̣n”. Lực lượng Đặc biệt của đại tá Tung đă bị điều ra đây. Sư đoàn 5 Bộ binh về bảo vệ Đô thành Sài G̣n. Tổng thống Diệm không ngờ tư lệnh Sư đoàn 5, đại tá Nguyễn Văn Thiệu (sau là tổng thống nền Đệ nhị Cộng ḥa) thuộc nhóm tướng lĩnh làm đảo chính.
Tại cuộc họp, một quyết nghị của Hội đồng Quân nhân Cách mạng, do trung tướng Dương Văn Minh làm chủ tịch đă được công bố: “Truất phế ông Ngô- Đ́nh-Diệm và băi bỏ chế độ Tổng-thống” (nguyên văn).
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/6.jpeg
Ṭa nhà giữa ảnh là Trung tâm Hành quân thuộc trụ sở Bộ Tổng tham mưu Việt Nam Cộng ḥa trườc 1975 (nay là Bộ tư lệnh Quân khu 7), nơi nhóm tướng lĩnh đảo chính phát lệnh đảo chính. Góc trái bên dưới là nghĩa trang Bắc Việt, nơi được cho là hai anh em đại tá Lê Quang Tung và trung tá Lê Quang Triệu bị sát hại và vùi thây. Ảnh tư liệu
Năm sĩ quan đứng lên phản đối là đại tá Lê Quang Tung, đại tá Cao Văn Viên – chỉ huy Lữ đoàn Nhảy dù, đại tá Huỳnh Hữu Hiền – Không quân, trung tá Nguyễn Ngọc Khôi, thiếu tá Nguyễn Đức Xích – tỉnh trưởng Gia Định. Theo tác giả Nông Huyền Sơn, ông Tung “trợn mắt”: “Tụi bây đeo lon, mặc áo, thụ hưởng phú quí, lạy lục để được Tổng thống Diệm ban ơn mà nay lại giở tṛ bất nhân bất nghĩa…”.
Đại tá Tung “chưa dứt câu đă bị đại úy Nguyễn Văn Nhung kè vai, khóa tay lôi xểnh ra khỏi pḥng họp. Một nhóm Quân cảnh khác cưỡng bức ba người c̣n lại (trừ đại tá Cao Văn Viên) đi theo đại úy Nhung (sĩ quan tùy viên tướng Dương Văn Minh)” đưa sang tạm giam trong pḥng “cô lập các sĩ quan chống đối“. Chiều 1-11, em đại tá Tung là thiếu tá Triệu – tham mưu trưởng Lực lượng Đặc biệt đến Bộ Tổng tham mưu t́m anh, cũng bị tạm giữ.
Theo đại tá Phạm Bá Hoa, lúc đó là đại úy, người được thiếu tướng Trần Thiện Khiêm yêu cầu gọi điện thoại “mời” các tướng tá về họp và có mặt ở buổi họp đó nói, ông Tung bị Quân cảnh gác pḥng họp c̣ng tay đưa ra ngoài bắn chết. Nhưng cũng có thông tin nói, tối 1-11-1963, Nguyễn Văn Nhung đưa hai anh em ông Tung và Triệu ra nghĩa trang Bắc Việt tương tế, bên cạnh Bộ Tổng tham mưu, cùng một quân cảnh dùng lê đâm chết, vùi xác vào một đống cỏ rác. Đến giờ vẫn c̣n ư kiến khác nhau về chuyện này.
Trước cuộc họp, sáng 1-11, đại tá Hồ Tấn Quyền – tư lệnh Hải quân đă bị hai sĩ quan thuộc quyền lừa, rời Bộ Tư lệnh Hải quân đi Biên Ḥa mừng sinh nhật ông và sát hại ở Thủ Đức.
Trước đó, chiều 1-11-1963, Tổng thống Diệm đă ra lệnh cho “các đại đơn vị và các đơn vị quân đội, các lực lượng địa phương” về “giải phóng Thủ đô”. Hồ sơ lưu trữ của Quân đội Việt Nam Cộng ḥa ghi chú: “Trong số này có gọi đại tá Bùi Dzinh và thiếu tướng Cao đem 4 tiểu đoàn về giải phóng Thủ đô vào 4 giờ chiều ngày 1-11-1963”. (Thiếu tướng Cao không rơ ai, có lẽ là Huỳnh Văn Cao – tư lệnh Quân đoàn IV, một trong số ít tướng trung thành với ông Diệm).
Nhận lệnh, đại tá Bùi Dzinh đă lập tức điều động Trung đoàn 15 thuộc Sư đoàn 9 bộ binh và một pháo đội của Tiểu đoàn 9 pháo binh về Sài G̣n phản đảo chính. Đây là lần thứ hai ông tham gia phản đảo chính. Trước đó, khi là tư lệnh phó Sư đoàn 21, ông đă cùng đại tá tư lệnh Trần Thiện Khiêm đưa Sư đoàn 21 từ miền Tây về Sài G̣n ứng cứu Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm, phản đảo chính thành công trước nhóm sĩ quan do đại tá Nguyễn Chánh Thi (chỉ huy trưởng Lữ đoàn Nhảy dù) cầm đầu, tổ chức đảo chính ngày 11-11-1960.
Lần này, ông Khiêm lại thuộc phe đảo chính. Và đại tá Nguyễn Hữu Có thuộc phe đảo chính đă dàn lính Sư đoàn 7 bộ binh chặn ở ngă ba Trung Lương sau khi ra lệnh cho tỉnh trưởng Định Tường – trung tá Nguyễn Khắc B́nh rút hết phà tại bến bắc Rạch Miễu và Mỹ Thuận về bờ phía Mỹ Tho để ngăn Sư đoàn 9 vượt sông Tiền.
Trong lúc này, đến tối 1-11, dù cả chỉ huy trưởng (Lê Quang Tung) lẫn tư lệnh (Nguyễn Ngọc Khôi) bị bắt giữ, binh sĩ Liên đoàn Pḥng vệ Phủ Tổng thống với trang bị mạnh vẫn kháng cự lực lượng đảo chính rất quyết liệt bằng đại bác và đại liên, thậm chí c̣n đưa một đại đội tái chiếm (không thành công) Đài Phát thanh Sài G̣n gần đó, vốn đă bị lực lượng đảo chính do đại tá Phạm Ngọc Thảo tấn công, chiếm giữ.
Sự kháng cự này tạo điều kiện cho 20g30 tối 1-11, Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm, cố vấn Ngô Đ́nh Nhu và hai đại úy tùy viên lặng lẽ rời Dinh Gia Long vô Chợ Lớn…
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/55.jpeg
Hồ sơ lưu mệnh lệnh của Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm, nói rơ việc Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm “gọi (điện thoại) cho đại tá Bùi Dzinh và thiếu tướng Cao đem 4 tiểu đoàn về giải phóng Thủ đô”. Ảnh tư liệu
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/44.jpeg
Lệnh của Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm chiều 1-11-1963. Ảnh tư liệu
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/33.jpeg
Lệnh của Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm chiều 1-11-1963. Ảnh tư liệu
60 năm Đảo chính 1-11-1963 lật đổ nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm (Kỳ 3)
Cù Mai Công (https://www.facebook.com/he.via.54/posts/pfbid02S3xhPNbnn8zPWPPMTnhyGgG5VNXf72edeBbTKhGZk4R N5HDP7EdqC4ayjZdJcWoEl)
2-11-2023
Tiếp theo Kỳ 1 (https://baotiengdan.com/2023/11/01/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-1/) và Kỳ 2 (https://baotiengdan.com/2023/11/01/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-2/)
Kỳ 3: TỔNG THỐNG VÀ BÀO ĐỆ BỊ SÁT HẠI TRONG NGÀY LỄ CÁC LINH HỒN 2-11
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/2-1.jpeg
Tượng Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm trong thành Cộng Ḥa cũng trúng nhiều vết đạn. Ảnh: Douglas Pike Photograph Collection – Vietnam Center and Archive
Có nhiều đánh giá khác nhau, tranh căi về công, tội của nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm; đúng sai của cuộc đảo chính… Đó không phải là chủ đích của loạt bài này như đă nói từ đầu: “Tôi không viết sử mà chỉ ghi nhận thông tin từ góc người Ông Tạ”.
Nhưng có một thực tế khó ai phủ nhận: Đây là thời kỳ phát triển hoàng kim của miền Nam trước 1975, cả về kinh tế, văn hóa, giáo dục… lẫn nền nếp, trật tự xă hội. Những thành quả, h́nh ảnh, tư liệu… của miền Nam trước 1975 hay được nhắc tới hiện nay thường nằm trong thời kỳ này. Và nó kết thúc vào sáng 2-11-1963, ngày lễ Các linh hồn của Công giáo.
Sáng sớm ngày 2-11, Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm rời nơi ḿnh tạm lánh từ tối 1-11: Một ngôi nhà xây thời Pháp của ông Mă Tuyên (một bang trưởng người Hoa ở Chợ Lớn) ở số 36A Đốc Phủ Thoại (nay là Vũ Chí Hiếu) đi dự lễ ở nhà thờ Cha Tam cách đó vài trăm thước.
Cũng trong lúc này, binh sĩ Sư đoàn 5 Bộ binh do đại tá Nguyễn Văn Thiệu làm tư lệnh vẫn tiếp tục tấn công và chuẩn bị tiến vào Dinh Gia Long (nay là Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh trên đường Lư Tự Trọng) và thành Cộng Ḥa (nay ở góc ngă tư Lê Duẩn – Đinh Tiên Hoàng) do Lữ đoàn Liên binh Pḥng vệ phủ Tổng thống trấn đóng.
Điều ngẫu nhiên là nhà của ông Thiệu và ông Trần Thiện Khiêm ở gần đầu đường Thoại Ngọc Hầu (nay là Phạm Văn Hai) – trục đường chính, qua trung tâm vùng Ông Tạ, trong cư xá sĩ quan Trần Hưng Đạo. Lễ vu quy của con gái ông Thiệu ở nhà này và hai ông Thiệu, Khiêm di tản hồi 1975 cũng từ ngôi nhà này. Bà Thiệu và bà Khiêm hồi đầu thập kỷ 1960 thường đi chợ Ông Tạ chung bằng ngồi xe xích lô đạp. Em họ ông Thiệu là Hoàng Đức Nhă, sau này là bí thư, kiêm tham vụ báo chí (press secretary) cho Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, có nhà ở cư xá Việt Nam Thương Tín trên đường Thoại Ngọc Hầu, đối diện trường Ngô Sĩ Liên tôi học cho tới 1975. Nhà riêng của ông bà Khiêm ở sau nhà thờ Chí Ḥa.
Dự lễ Các thánh xong, từ nhà thờ Cha Tam, ông Diệm gọi điện thoại cho nhóm sĩ quan lực lượng đảo chính, đề nghị cử người đến nhà thờ Cha Tam gặp ông đang ở đó.
Thiết vận xa (xe bọc thép) M113 của phe đảo chính đă tới đây để đưa hai anh em ông Diệm và Nhu về Bộ Tổng tham mưu, trụ sở của Hội đồng Quân nhân Cách Mạng. Trên đường đi, vị Tổng thống của nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm và bào đệ là ông cố vấn Ngô Đ́nh Nhu bị sát hại man rợ trong một chiếc M113. Một ngày sau khi hai anh em ông Tung – ông Triệu bị thảm sát ngày 1-11 trước đó.
H́nh chụp thi thể cho thấy cả hai ông đă bị trói ngoặt tay ra sau. Khám nghiệm tử thi, trên người hai ông Diệm và Nhu đầy vết bầm dập, vết đâm và những phát đạn. Ai là thủ phạm trực tiếp, tới giờ cũng chưa rơ, dù đa số dư luận cho đó là đại úy Nhung nổi tiếng hiếu sát – cận vệ của tướng Dương Văn Minh theo mật lệnh “hai ngón tay” của ông Minh. Đại úy Nhung cũng là nghi can số một trong vụ giết hai anh em ông Tung và ông Triệu trước đó một ngày.
Sau những ngày lịch sử đó cho tới giờ những sĩ quan trong Hội đồng Quân nhân Cách Mạng đều không ai nhận ḿnh là chủ mưu hai cuộc thảm sát này, dù sách giáo khoa miền Nam sau đó viết cuộc đảo chính 1-11 là “lật đổ chế độ độc tài”. Ông Minh đến cuối đời cũng không nhận ḿnh chủ mưu hai cuộc thảm sát dù nhiều ư kiến ám chỉ, nói thẳng ông.
Nhưng thôi, đó là lịch sử mà tôi không có ư định viết và xin không tranh luận về sự thật lịch sử. Cái tôi biết đó là thân xác của hai anh em ông Tung và ông Triệu bị vùi đâu đó ở khu vực nghĩa trang Bắc Việt (nay là khu vực chùa Phổ Quang, Tân B́nh), bên hông Bộ Tổng tham mưu. Đây là nghĩa trang xưa có từ ít nhất đầu thập kỷ 1920, gần đầu đường Thoại Ngọc Hầu. Khi hay tin dữ, gia đ́nh ông Tung từ vùng Ông Tạ tất tả lên đây t́m kiếm nhưng không thấy.
Điều trùng hợp là thoạt đầu, thân nhân hai ông Diệm – Nhu do e ngại những người giận dữ hai ông quật mồ, xúc phạm thi thể nếu thời điểm nhạy cảm đó chôn ở nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi (nay là công viên Lê Văn Tám) nên đề nghị được an táng tạm trong khuôn viên trại Trần Hưng Đạo (Bộ Tổng tham mưu).
“Hồ sơ an táng hai ông Ngô Đ́nh Diệm và Ngô Đ́nh Nhu”, đóng dấu “mật” do trung tá Lê Soạn, ban Nghi lễ Bộ Tổng tham mưu thực hiện ghi: “Hai chiếc huyệt được đào tai khu đất sau chùa Hưng-Quốc-Tự, bên cạnh mồ của ông Lê-Văn-Phong (triều thần đời Nguyễn và là bào đệ của Đức Tả quân Lê-Văn-Duyệt). Đây là khu đất thuộc khu lăng mộ danh tướng Vơ Tánh (lăng Vơ Tánh vẫn c̣n trong hẻm 19 đường Hồ Văn Huê, nhưng khuôn viên lăng đă bị thu hẹp. nơi chôn cất hai anh em ông Diệm – Nhu ban đầu đă thành nhà cửa).
Mộ hai ông Diệm – Nhu rất gần nơi hai anh em ông Tung – Triệu bị giết một ngày trước đó. Nếu nghĩa trang Bắc Việt ở bên hông một cạnh trại Trần Hưng Đạo th́ cạnh đối diện, nhưng trong khuôn viên trại là mộ hai ông Diệm – Nhu.
Sáu tháng sau, ngày 22-4-1964, em trai Tổng thống Diệm là ông cố vấn miền Trung Ngô Đ́nh Cẩn bị Ṭa án Cách mạng tuyên án tử h́nh. Ông Cẩn đệ đơn lên Quốc trưởng Dương Văn Minh xin ân xá. Tổng giám mục Sài G̣n là Phaolô Nguyễn Văn B́nh cũng gửi một lá thư tới Dương Văn Minh xin ân xá với lư do ông Cẩn đang bị bệnh rất nặng, không c̣n sống được bao lâu cho nên không cần thiết phải hành quyết. Ông Minh bác đơn. Ngày 9-5-1964, ông Cẩn bị xử bắn, chôn cất cũng ở nghĩa trang Bắc Việt.
Đại úy Nhung sau đảo chính lên thiếu tá, sau đó vài tháng đă “lấy dây giày thắt cổ tự tử” khi bị tướng Nguyễn Khánh ra lệnh bắt giam, điều tra để “trả thù cho ông cụ” (cụm từ của tướng Nguyễn Khánh đă nói với bà Trần Trung Dung – cháu gọi ông Diệm bằng cậu). Thiếu tá Nhung khi bị giam ở đây đă viết tờ khai nhận chỉ có ḿnh giết hai ông Diệm – Nhu, không ai chỉ đạo. Sự thật như thế nào, chỉ ông Nhung xuống tay hay c̣n ai nữa? Ai chỉ đạo? Ông Nhung có bị bức cung, ép khai hay không? Tự tử hay bị tra tấn chết… Tới giờ vẫn c̣n những ư kiến khác nhau. Chỉ biết là vợ ông Nhung, theo bài viết “Người bắn hạ hai anh em ông Ngô Đ́nh Diệm nói ǵ trước khi chết?” trên báo Dân Trí ngày 18-8-2014, “bà Huỳnh Thị Nhi cho biết thêm khi khâm liệm ông Nhung bà thấy trên mặt trên đầu trên thân thể ông có hàng chục vết bầm tím, có vết c̣n in nguyên dấu đế giày bốt-đờ-xô”.
Sau cuộc đảo chính, đại lộ Ngô Đ́nh Khôi trước mặt Bộ Tổng tham mưu đổi thành Cách Mạng 1 Tháng 11 (nay là đường Nguyễn Văn Trỗi). Ngô Đ́nh Khôi là con đầu của quan đại thần nhà Nguyễn, Ngô Đ́nh Khả, anh các ông Ngô Đ́nh Thục, Ngô Đ́nh Diệm, Ngô Đ́nh Nhu, Ngô Đ́nh Cẩn, Ngô Đ́nh Luyện. Ông Khôi bị lực lượng Việt Minh ở Hiền Sĩ, Huế bắt, kết tội “nội ứng cho Pháp” và xử tử ngay sau Cách mạng Tháng Tám cùng với thượng thư nhà Nguyễn, nhà văn hóa Phạm Quỳnh – cùng tội danh.
Một trùng hợp ngẫu nhiên, trong chuyến đi Pháp năm 1922, ông Phạm Quỳnh cũng từng ghé nghĩa trang Bắc Việt sát bên đường Ngô Đ́nh Khôi sau này. Ông viết “Pháp du hành tŕnh nhật kư” mô tả: “5 giờ chiều (ngày 14/2/1922) cùng mấy ông ngoài ta (người Bắc) đi xem vườn Bắc kỳ nghĩa trang, cách thành phố 6 – 7 kilomet. Đó là nơi nghĩa địa của người Bắc ở Sài G̣n. (…) T́nh đồng quận, nghĩa tử sinh, thật là một việc đáng khen lắm”.
Năm ngày sau, 6-11-1963, đại tá Bùi Dzinh phải bàn giao Sư đoàn 9 cho tư lệnh phó là trung tá Đoàn Văn Quảng, về tŕnh diện Hội đồng Quân nhân Cách mạng tại Bộ Tổng tham mưu. Tại đây, ông đă có cuộc tranh luận dữ dội với thiếu tướng Tôn Thất Đính khiến ông Đính nổi nóng, móc súng đ̣i bắn. Tướng Lâm Văn Phát nhảy vào can thiệp và tướng Khiêm kéo ông Dzinh sang pḥng khác, rồi mời “về nhà nghỉ ngơi”.
Mấy ngày sau nữa, đại tá Bùi Dzinh có tên trong danh sách 31 sĩ quan cao cấp (thiếu tướng Huỳnh Văn Cao, đại tá Cao Văn Viên, đại tá Bùi Đ́nh Đạm, đại tá Nguyễn Văn Phước…) nhận quyết định “Nghỉ dài hạn không lương”.
(C̣n nữa)
60 năm Đảo chính 1-11-1963 lật đổ nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm (Kỳ 4)
Cù Mai Công (https://www.facebook.com/he.via.54/posts/pfbid02J9H6Aw5Fnao1jmJbdVZUghzm4ThLtGPAXuS2AuyvoBr HdkQzHDqDfcE3S6FP3CY4l)
4-11-2023
Tiếp theo Kỳ 1 (https://baotiengdan.com/2023/11/01/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-1/) — Kỳ 2 (https://baotiengdan.com/2023/11/01/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-2/) và Kỳ 3 (https://baotiengdan.com/2023/11/05/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-3/)
Kỳ 4: SAU ĐẢO CHÍNH, PHẢN ĐẢO CHÍNH LẠI LIÊN TIẾP ĐẢO CHÍNH VÀ PHẢN ĐẢO CHÍNH
Cái chết của Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm tạo ra hai luồng cảm xúc đối nghịch cả trong lẫn ngoài nước: Một, vui mừng khi lật đổ chế độ “gia đ́nh trị”; hai, bàng hoàng khi ông Diệm bị giết.
Người Mỹ đứng sau lưng, bật đèn xanh cho nhóm sĩ quan làm đảo chính lật đổ nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm th́ ai cũng rơ rồi. Nhưng khi nghe tin ông Diệm bị giết, Tổng thống Mỹ Kennedy cũng bần thần. Đa số người Bắc di cư vốn hàm ơn ông Diệm đưa ḿnh vào Nam th́ bàng hoàng.
Khi nghe ba tôi nói ông Diệm bị giết, mẹ tôi thốt lên “Giêsu Maria, lạy Chúa tôi” rồi vào ngồi trong góc nhà, đầm đ́a nước mắt, đấm ngực than: “Hết về Bắc lại rồi ông ạ”. Chả là nhiều người Bắc 54 đến lúc đó vẫn tin sẽ có ngày ông Diệm đưa ḿnh về lại quê hương.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/3-1.jpeg
Tiễn tướng Nguyễn Khánh (đội nón sĩ quan ở giữa) tại Bộ Tổng Tham Mưu lên đường làm đại sứ lưu động ngày 20-2-1965. Người mặc áo vest là thủ tướng Phan Huy Quát, anh nhà sử học Phan Huy Lê. Ảnh: Francois Sullyu
Phải chăng v́ vậy, không nói đâu xa, ngay chính vùng Ông Tạ là vùng Bắc 54 làm ăn phát triển nhất trong các khu Bắc 54 ở miền Nam trước 1975 nhưng nhà cửa cơ bản vẫn chỉ xây tạm bợ. Nhiều nhà vẫn nhà lá hoặc nhà gỗ, mái tôn… Tiền bạc làm ra dành dụm cho ngày về lại quê xưa. Ông Diệm không c̣n, nhiều nhà cửa vùng Ông Tạ bỗng vọt lên nhà đúc, nhà bê tông ba, bốn tầng. Năm 1964, nhà ảnh Á Đông ở ngă ba Ông Tạ là cả một “ṭa cao ốc” năm tầng. Có lẽ họ đă thôi nghĩ chuyện về Bắc mà ở lại miền Nam lâu dài…
Nhưng sự giận dữ phe đảo chính vẫn c̣n đó, có dịp là bùng lên. Một đêm đầu tháng 9-1964, hàng ngàn người dân các khu xóm trong vùng Ông Tạ và lân cận kéo nhau đến trụ sở Bộ Tổng tham mưu đầu đường Thoại Ngọc Hầu, cách ngă ba một cây số, phản đối tướng Nguyễn Khánh. Tướng Khánh không thuộc nhóm đảo chính 1-11-1963, nhưng ngay sau đó phát biểu ủng hộ Hội đồng Quân nhân Cách mạng và là người ủng hộ việc Mỹ đưa quân vào miền Nam.
Tuy nhiên vài tháng sau, có vẻ như tướng Khánh có cảm nhận ḿnh bị đối xử không tốt. Cạnh đó, tướng tham gia đảo chính là Trần Thiện Khiêm cũng cảm thấy ḿnh bị coi nhẹ nên hai người bắt tay nhau làm đảo chính Hội đồng Quân nhân Cách mạng sáng sớm 30-1-1964, truất phế các tướng lĩnh chủ chốt cuộc đảo chính ngày 1-11-1963 là Dương Văn Minh, Trần Văn Đôn và Mai Hữu Xuân. Nhóm này gọi đây là Chỉnh lư.
Không chỉ bắt thiếu tá Nhung – nghi can số một đă giết hai anh em đại tá Tung – thiếu tá Triệu, Tổng thống Diệm – cố vấn Nhu, tra tấn đến chết để “trả thù cho ông cụ” mà c̣n bắt hai tướng Trần Văn Đôn và Lê Văn Kim của Hội đồng Quân nhân Cách mạng. Trung tướng Khánh lên nắm chủ tịch Hội đồng Quân nhân Cách mạng thay trung tướng Dương Văn Minh.
Bộ chỉ huy cầm đầu cuộc Chỉnh lư đặt trong Ṭa hành chính tỉnh Gia Định (nay là trụ sở Ủy ban Nhân dân quận B́nh Thạnh). Khi đó, đại tá Huỳnh Văn Tồn làm tỉnh trưởng Gia Định. Nhà ông Tồn trong cư xá Thoại Ngọc Hầu (nay trong hẻm 15 Phạm Văn Hai), cách nhà tôi hơn hai trăm thước, tôi đi học qua lại hàng ngày.
Không hiểu sao, ba tuần sau, ngày 13-9-1964, đảng Đại Việt lại làm cuộc binh biến, cầm đầu là đại tá Huỳnh Văn Tồn, tư lệnh Sư đoàn 7 và trung tướng Dương Văn Đức, tư lệnh Quân đoàn IV. Tướng Nguyễn Văn Thiệu dù đang là tham mưu trưởng liên quân ở Bộ Tổng Tham mưu nhưng không có quân trong tay nên cầu cứu với thiếu tướng Nguyễn Chánh Thi, tư lệnh Sư đoàn 1 về Sài G̣n phản đảo chính thành công.
Trở lại cuộc biểu t́nh của dân Ông Tạ. Đoàn biểu t́nh phá rào, tràn vào cổng. Mười năm sau di cư, dân Ông Tạ mới có một đêm náo động như vậy. Đi suốt đêm, đến sáng th́ hung tin báo về: Sáu người biểu t́nh bị bắn chết.
Lại biểu t́nh tiếp, diễu hành tới Ṭa Đô chánh (nay là trụ sở Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh). Dân di cư các xóm đạo cũng kéo tới tiếp viện. Chính quyền Sài G̣n lúc ấy phải xoa dịu bằng cách cho chôn sáu nạn nhân ở nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi – chủ yếu dành cho sĩ quan cấp cao và người nổi tiếng thời Pháp, thời Việt Nam Cộng ḥa. Linh mục Trần Ngũ Nhạc, chánh xứ An Lạc lên tới nghĩa trang làm lễ tang.
Như đă nói, tư dinh của ông Thiệu, ông Khiêm ở cư xá sĩ quan cao cấp Trần Hưng Đạo – Bộ Tổng tham mưu. Con gái ông Thiệu làm lễ vu quy ở nhà này và ông cũng di tản cùng ông Khiêm hồi 1975 từ đây. Bà Thiệu và bà Khiêm hồi hai ông chưa làm tổng thống, thủ tướng thường ngày đi chợ Ông Tạ chung.
Ông Thiệu trước đảo chính 1-11-1963 cũng lân la tính mua khu đất của bà con người Nam cố cựu xă Tân Sơn Ḥa, cạnh khu đất của trung tá Dư Quốc Đống, tư lệnh phó Lữ đoàn Nhảy dù (sau lên trung tướng). Sau đảo chính, thấy ông Đống bán đất cho trung tá Huệ, xây rạp Đại Lợi (nay là trung tâm hội nghị tiệc cưới trước chợ Phạm Văn Hai), ông Thiệu bỏ ư định này. Miếng đất đó ông Huệ mua luôn xây building Đại Lợi cho Mỹ thuê. Sau 1975 là trại giam Đại Lợi của quận Tân B́nh, hiện là chung cư.
C̣n ông Khiêm có nhà riêng sau nhà thờ Chí Ḥa, sát tường rào phía sau trại dù Phạm Công Quân (năm 1971, bà Thiệu tổ chức quyên góp, làm hội chợ xây bệnh viện V́ Dân, nay là bệnh viện Thống Nhất). Ba má bà Khiêm có một khu đất khá rộng sát bên vùng Ông Tạ xây cho thuê trên đường Huỳnh Quang Tiên (nay là Đặng Văn Ngữ), gần cơm tấm Ba Ghiền hiện nay. Khu đất này sau 1975 một thời gian là Công an quận Phú Nhuận, hiện là cao ốc 40 Đặng Văn Ngữ. Chị bà Khiêm là giám thị trường Ngô Sĩ Liên vùng Ông Tạ tôi học.
Đối diện trường Ngô Sĩ Liên là cư xá Việt Nam Thương Tín, trong đó có nhà em họ ông Thiệu là Hoàng Đức Nhă, bí thư kiêm tham vụ báo chí (press secretary) của Tổng thống Thiệu; sau đó làm tổng trưởng Dân vận và Chiêu hồi. Gia đ́nh ông Nhă ở đây từ đầu thập niên 1960 đến 1975.
Trong khi đó, sau khi phản đảo chính thất bại và bị Hội đồng Quân nhân Cách mạng của tướng Dương Văn Minh tước binh quyền, đại tá Bùi Dzinh – viên sĩ quan trung thành tuyệt đối với nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm, nhà cửa cho tới nay vẫn ở vùng Ông Tạ đă lên kế hoạch “trả thù cho ông cụ” bằng việc âm thầm chuẩn bị cho cuộc đảo chính của chính ḿnh, cùng với tướng Lâm Văn Phát và đại tá Phạm Ngọc Thảo (sau 1975 mới biết là đại tá Thảo là t́nh báo của phía bên kia).
(C̣n nữa)
60 năm Đảo chính 1-11-1963 lật đổ nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm (Kỳ 5)
Cù Mai Công (https://www.facebook.com/he.via.54/posts/pfbid02VY1BvfFrf7zoU1v5eHm2LhrLHPKv4B9knjp2uSwaDLS ThrUmWmDbq2wYpZBaNxCZl)
6-11-2023
Tiếp theo: Kỳ 1 (https://baotiengdan.com/2023/11/01/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-1/) — Kỳ 2 (https://baotiengdan.com/2023/11/01/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-2/) — Kỳ 3 (https://baotiengdan.com/2023/11/05/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-3/) và Kỳ 4 (https://baotiengdan.com/2023/11/05/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-4/)
Kỳ 5: CUỘC ĐẢO CHÍNH 20 TIẾNG VÀ “HẬU CỨ CHÍNH TRỊ” ÔNG TẠ
Sau khi phản đảo chính 1-11-1963 thất bại và bị Hội đồng Quân nhân Cách mạng của tướng Dương Văn Minh tước binh quyền, ông Dzinh đă từ dinh tư lệnh Sư đoàn ở Sa Đéc về ở cư xá Lữ Gia, Phú Thọ, cạnh nhà nữ tài tử Kiều Chinh.
Đây không phải là lần đầu tiên ông Dzinh phản đảo chính cứu Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm, người đồng hương huyện Lệ Thủy, Quảng B́nh của ḿnh. Ba năm trước, ngày 11-11-1960, ông Dzinh, lúc ấy là trung tá, tư lệnh phó kiêm tham mưu trưởng của Sư đoàn 21 bộ binh cũng từ miền Tây mang một pháo đội 105 cùng đại úy Lưu Yểm, tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 1/33 của Sư đoàn 21 bộ binh, kéo về Sài G̣n nhổ chốt Phú Lâm do Tiểu đoàn 8 nhảy dù trấn giữ; thẳng đường về Dinh Độc Lập dẹp tan cuộc đảo chính do đại tá Nguyễn Chánh Thi cầm đầu.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-75-240x300.jpg
Đại tá Bùi Dzinh khi là tư lệnh Sư đoàn 9 năm 1962. Ảnh: Trần Đức Cầu – trên đường Gia Long, Qui Nhơn. Ông Cầu là anh ruột của cô Trà Giang, nữ diễn viên điện ảnh khi đó ở miền Bắc.
Ở cư xá Lữ Gia, năm học 1963-1964, các con ông như Bùi Dzũng, học nội trú lớp đệ ngũ – nay là lớp 8, cùng hai em trai: Cường, lớp đệ thất (lớp 6) và B́nh, lớp nh́ (lớp 4) trường Đắc Lộ (nay là Trường trung học cơ sở Ngô Quyền, Tân B́nh) ở gần ngă tư Bảy Hiền. Anh trai tôi cùng tuổi, cùng khối học, cùng nội trú với Bùi Thanh B́nh, con ông Bùi Dzinh ở đây. Anh B́nh là con trai thứ tư của ông Dzinh, sau này học khoá 31 Trường Vơ bị Sĩ quan Đà Lạt.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-80-300x231.jpg
Anh Bùi Thanh B́nh, sinh viên khóa 31 Trường Vơ bị Quốc gia Đà Lạt, con trai thứ tư của đại tá Bùi Dzinh, xưa học cùng lớp ở trường Đắc Lộ (nay là Trường trung học cơ sở Ngô Quyền, Tân B́nh) với anh tôi. Ảnh gia đ́nh cung cấp
Năm 1964, ông Dzinh mướn nhà thầu Vũ Thịnh xây ngôi nhà đầu tiên ở Khu chỉnh trang/ vườn cao su Phú Thọ trên đường Nguyễn Văn Thoại (nay là đường Lư Thường Kiệt) nh́n xéo sang khu đất nay là chợ Tân B́nh. Đối diện bên kia đường là nhà của đại tá Quỳnh, chỉ huy trưởng Trường sĩ quan Chiến tranh chính trị Đà Lạt.
Xây nhà cho ḿnh nhưng ông Dzinh cũng xây dựng một kế hoạch cho đại sư. Nỗi tiếc thương “ông cụ” (Tổng thống Diệm) trong ông vẫn cháy bỏng. Và ngày 19-2-1965, ông ra tay: Cùng đại tá Phạm Ngọc Thảo tham gia cuộc đảo chính nhằm lật đổ tướng Nguyễn Khánh. Cuộc đảo chính do thiếu tướng Lâm Văn Phát chỉ huy. Cụ thể, ông đă cùng trung tá Lê Hoàng Thao mang quân từ Long An chiếm trại Lê Văn Duyệt (Bộ Tư lệnh Biệt khu thủ đô, nay là Bộ Tư lệnh Thành phố Hồ Chí Minh). Trung tướng Trần Văn Minh, tư lệnh Biệt khu Thủ đô bị quản thúc tại đây gần một ngày đêm.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-74-251x300.jpg
Đại tá Phạm Ngọc Thảo (ngồi) trong cuộc đảo chính lật đổ tướng Nguyễn Khánh 19-2-1965. Nguồn ảnh: Robert W. Kelley – LIFE
Theo một tài liệu mà đại tá Thảo nắm được, Mỹ và Nguyễn Khánh đă thỏa thuận sẽ ném bom xuống miền Bắc vào 20-2-1965, v́ vậy cuộc đảo chính sẽ tiến hành ngày 19-2-1965.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-76-300x199.jpg
Ảnh: Quân đảo chính ngày 19-2-1965 chiếm Nha Vô tuyến truyền thanh. Nguồn: LIFE
Trong cuộc đảo chính này, quân đảo chính mang 45 xe tăng, thiết giáp cùng, các đơn vị địa phương quân, lực lượng Trường bộ binh Thủ Đức và chủ lực là Trung đoàn 46 thuộc Sư đoàn 25, chiếm trại Lê Văn Duyệt, Đài phát thanh Sài G̣n, bến Bạch Đằng và phi trường – Căn cứ Không quân Tân Sơn Nhứt.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-77-300x200.jpg
Ảnh: Xe tăng, xe thiết giáp của quân đảo chính ngày 19-2-1965 đi qua ngă tư Phú Nhuận. Đường giữa ảnh là Vơ Di Nguy (nay là Phan Đ́nh Phùng), hướng về cầu Kiệu. Nguồn: LIFE
Tướng không quân Nguyễn Cao Kỳ đưa máy bay cứu Nguyễn Khánh, bay ra Vũng Tàu. Không rơ chuyện ǵ trong nội bộ phe đảo chính mà trên tờ tin Việt Tiến (in ronéo, phát bí mật), đại tá Phạm Ngọc Thảo, bút hiệu Lê Minh, viết: “Chúng tôi v́ không muốn đổ máu mà hơn nữa ngay từ phút đầu đă thấy có sự chia rẽ và tranh giành nhau, nên tôi đă cho lệnh chấm dứt cuộc chính biến vào lúc 20 giờ ngày 19-2 và coi như 20 giờ làm chủ thủ đô đă chấm dứt”.
Cuộc đảo chính thất bại. Tuy nhiên, cùng với nhiều cuộc biểu t́nh phản đối, ông tướng có cḥm râu dê rất vui Nguyễn Khánh buộc phải lưu vong với chức danh “đại sứ lưu động”. Ông tướng này rất “tếu”. Theo anh Lê Văn Nuôi, trong bài viết “Xé hiến chương Vũng Tàu và buộc Nguyễn Khánh từ chức” trên báo Tuổi Trẻ ngày 20-4-2005, khi bị sinh viên biểu t́nh, hô “Đả đảo độc tài quân phiệt!”, tướng Nguyễn Khánh “cũng một tay vung lên, một tay cầm micro: “Đả đảo” (!).
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-78-300x199.jpg
Ảnh: Ngày 25-2-1965, tiễn tướng Nguyễn Khánh (đội nón sĩ quan nhạt màu giữa ảnh) đi làm đại sứ lưu động thực chất là lưu vong. Tướng Nguyễn Văn Thiệu độị nón sĩ quan nhạt màu bên trái tướng Khánh. Viên sĩ quan tùy viên chín đời thủ tướng VNCH Nhan Hữu Hậu (chấm xanh) là sui gia một gia đ́nh bên giáo xứ Lộc Hưng – Ông Tạ. Nguồn: LIFE
Một hội đồng tướng lĩnh lập ra, do Nguyễn Văn Thiệu, Nguyễn Cao Kỳ cầm đầu, ra lệnh tướng Lâm Văn Phát và hai đại tá Bùi Dzinh, Phạm Ngọc Thảo và 12 sĩ quan khác ra tŕnh diện trong 24 tiếng.
Hầu hết đào thoát (bỏ trốn). Ngày 26-4-1965, Ṭa án Quân sự tuyên bố “tử h́nh khiếm diện” (vắng mặt) bốn sĩ quan chủ chốt của cuộc đảo chính: tướng Lâm Văn Phát, hai đại tá Bùi Dzinh, Phạm Ngọc Thảo và trung tá Lê Hoàng Thao.
Đại tá Bùi Dzinh bị kết án tử h́nh với tội danh “chuyên viên đảo chính và sử dụng quân đội bất hợp pháp”. Ông Dzinh chạy về vùng Ông Tạ, ẩn náu ở ḷ bánh ḿ nhà ông Dần trên một con hẻm nhỏ cùng bên, gần trường Mai Khôi tôi học. Sau đó, ông sang Nhà hưu dưỡng các linh mục trong khuôn viên nhà thờ Chí Ḥa cách đó vài chục mét.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-81-300x200.jpg
Đường Chử Đồng Tử xưa có ḷ bánh ḿ ông Dần, nơi trú ẩn của đại tá Bùi Dzinh sau đảo chính thất bại. Bên phải xưa là trường Mai Khôi tôi học từ 1971 – 1973 (nay là Trường tiểu học Bành Văn Trân). Nguồn ảnh: Cù Mai Công
Bị lùng sục ráo riết, ông chạy về nhà một ông trùm giáo xứ Lạng Sơn ở Xóm Mới (G̣ Vấp) một thời gian. Ông bị bắt ở đây, đưa về tạm giam ở Tổng nha Cảnh sát Quốc gia – Sài G̣n trước khi bị giải sang khám Chí Ḥa tháng 5-1965.
Chính quyền tịch thu nhà của ông ở đường Nguyễn Văn Thoại. Vợ con ông nhờ người cậu ruột là trung tá Lư Trọng Lễ (sau này là dân biểu tỉnh B́nh Long rồi làm tỉnh trưởng Khánh Ḥa thời Đệ nhị Cộng ḥa Nguyễn Văn Thiệu) ở dăy nhà lầu đối diện hồ tắm Cộng Ḥa mua căn nhà số 203B đường Lê Văn Duyệt nối dài (sau năm 1967 đổi số 207 rồi cuối cùng là số 211 đường Phạm Hồng Thái, Gia Định – nay là Cách Mạng Tháng Tám); nhờ người d́ đứng tên và ở đó từ tháng 9-1965 cho tới giờ.
Căn nhà ở đầu đường Sở Mỹ (nay là đường Lê Minh Xuân) và Nguyễn Văn Thoại, xéo chợ Tân B́nh, được chính quyền Sài G̣n trả lại năm 1967 sau khi miễn án tử h́nh, trả tự do cho ông – nhân dịp Tổng thống Thiệu ban hành hiến pháp nền Đệ nhị Cộng ḥa.
Gia đ́nh ông ở chính là ngôi nhà đối diện hồ tắm Cộng Ḥa cho đến khi đi nước ngoài cuối năm 1980. Căn nhà luôn đóng kín cửa phía đường Cách Mạng Tháng Tám. Khách ra vào bằng cửa sau. Bà cựu đại tá Bùi Dzinh tướng to cao, phúc hậu. Cùng số phận đau buồn, trước khi định cư ở Pháp, hai bà cựu phu nhân hai đại tá Lê Quang Tung (nhà cách đó hơn trăm thước, trong hẻm An Tôn – nay là hẻm 947 Cách Mạng Tháng Tám) và Bùi Dzinh thường qua lại thăm viếng nhau…
Đại tá Phạm Ngọc Thảo thoạt đầu cũng trốn về vùng Ông Tạ, với che chở của linh mục Nguyễn Quang Lăm, chủ bút báo Xây Dựng và sau này là chánh xứ tiên khởi giáo xứ Xây Dựng trên đường Thánh Mẫu (nay là Bành Văn Trân). Đại tá Thảo vốn gốc Công giáo. Cha Lăm cho biết: “Tôi biết chắc những người có dụng ư loại trừ Thảo không muốn chuyện bắt bớ kéo dài, kéo theo nhiều chuyện lôi thôi. Bởi họ không thể không biết đại tá Phạm Ngọc Thảo rất được cảm t́nh và sự che chở của nhiều chức sắc cao cấp Công giáo”.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-79-198x300.jpg
Ảnh: Linh mục Nguyễn Quang Lăm, chủ bút báo Xây Dựng. Nguồn: LIFE
Và thế là đại tá Phạm Ngọc Thảo bị bắt nhanh chóng và sát hại dă man. Lúc đó, linh mục Nguyễn Quang Lăm với bút danh Thiên Hổ đă đăng loạt bài điều tra 40 kỳ về cái chết của đại tá Thảo. Mười năm sau, năm 1974, nhà báo linh mục Thiên Hổ c̣n viết một loạt bài nhiều kỳ trên báo Ḥa B́nh, lại nêu nghi can đă giết đại tá Thảo.
Tướng Sáu “lèo” Nguyễn Ngọc Loan trước sau không nhận ḿnh là thủ phạm. Ngày 20-12-2012, trong bài viết “Cái chết bi thảm và sứ mệnh hoàn hảo”của anh Hoàng Hải Vân trên báo Thanh Niên, linh mục Nguyễn Quang Lăm kể, đă từng hỏi Nguyễn Cao Kỳ: “Hồi đó mọi người đều nói tướng Nguyễn Ngọc Loan tự tay giết chết Phạm Ngọc Thảo. Mà tướng Loan từng là người thân cận của ông?”. Nguyễn Cao Kỳ đă trả lời: “Tôi không biết ông Loan có giết ông Thảo hay không, nhưng mọi quyết định đều do ông Thiệu”.
Có lẽ cha Lăm và nhiều vị chức sắc Công giáo không nghĩ đại tá Thảo là sĩ quan t́nh báo bên kia. Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm có thể cũng vậy, dù trước đó, ông Dương Văn Hiếu, chỉ huy Đoàn Công tác Đặc biệt Miền Trung (cơ quan t́nh báo, phản gián của Ngô Đ́nh Cẩn do Dương Văn Hiếu và Nguyễn Tư Thái phụ trách) đă bí mật theo dơi đại tá Phạm Ngọc Thảo, đề nghị Tổng thống Diệm lưu ư.
Đoàn Công tác Đặc biệt Miền Trung từng bắt một loạt sĩ quan t́nh báo chủ chốt phía bên kia: Các ông Trần Quốc Hương (tức Mười Hương – chỉ huy chỉ huy mạng lưới t́nh báo), Vũ Ngọc Nhạ, Lê Hữu Thúy, Nguyễn Vĩnh Nghiệp, đại tá Lê Câu (chỉ huy Quân báo miền Nam)…
Nhà ông Hiếu ở đầu một con hẻm nhánh bên trái của hẻm vô nhà thờ An Lạc (nay là 686 Cách Mạng Tháng Tám) vùng Ông Tạ, cách nhà linh mục – nhạc sư Kim Long một căn. Con trai đầu của ông tên Thuận. Mấy bố con đều vui vẻ, ḥa nhă với bà con lối xóm.
Sau đảo chính 1-11-1963, do là chỉ huy một đơn vị của cố vấn miền Trung Ngô Đ́nh Cẩn, ông Hiếu Dương Văn Hiếu bị bắt, tù khổ sai chung thân ở Côn Đảo. Nhưng một năm sau, ông được thả, về buôn bán thuốc tây mưu sinh. Tối 28-4-1975, ông Hiếu và Thuận, con trai lớn di tản cùng trung tướng Nguyễn Văn Là, cựu tổng giám đốc Cảnh sát Quốc gia. Hơn chục năm sau, ông bảo lănh vợ và tám con c̣n lại, định cư ở San Jose, California, Mỹ.
Riêng tướng Phát ra tŕnh diện, bị Hội đồng Kỷ luật Quân đội tước cấp bậc, buộc ra khỏi Quân đội vào tháng 10-1965. Trung tá Lê Hoàng Thao sau cũng được tha bổng và rời quân ngũ.
60 năm Đảo chính 1-11-1963 lật đổ nền Đệ nhất Cộng ḥa Ngô Đ́nh Diệm (Kỳ 6)
Cù Mai Công (https://www.facebook.com/he.via.54/posts/pfbid0xtieAShaNbgvz7BaWdrERRcqpipHpM5ZaYdSvWi5y9xt Ahq8izP8rteUoCVVmf44l)
10-11-2023
Tiếp theo: Kỳ 1 (https://baotiengdan.com/2023/11/01/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-1/) — Kỳ 2 (https://baotiengdan.com/2023/11/01/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-2/) — Kỳ 3 (https://baotiengdan.com/2023/11/05/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-3/) — Kỳ 4 (https://baotiengdan.com/2023/11/05/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-4/) và Kỳ 5 (https://baotiengdan.com/2023/11/13/60-nam-dao-chinh-1-11-1963-lat-do-nen-de-nhat-cong-hoa-ngo-dinh-diem-ky-5/)
Kỳ 6 (tạm gọi kỳ cuối): SAU ĐẢO CHÍNH 1-11-1963
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-84-241x300.jpg
Chiều 24-10-1955, ở Dinh Độc Lập, thủ tướng Ngô Đ́nh Diệm đón đại tá Dương Văn Minh -chỉ huy trưởng chiến dịch Hoàng Diệu tiễu trừ B́nh Xuyên trở về. Ảnh tư liệu
Sau cuộc đảo chính 1-11-1963, ai cũng biết là liên tục hơn một chục cuộc đảo chính, phản đảo chính khác của nhiều nhóm sĩ quan. Đó là những ngày Sài G̣n không yên ổn, cho tới khi nền Đệ nhị Cộng ḥa Nguyễn Văn Thiệu ngày 1-11-1967 được ra mắt – đúng bốn năm sau đảo chính 1-11-1963.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-85-240x300.jpg
Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm (h́nh giữa, hàng trên) và các sĩ quan liên quan (đảo chính lẫn phản đảo chính) ngày 1-11-1963 trên báo nước ngoài thời điểm đó. Cầm đầu là tướng Dương Văn Minh (hàng trên, bên trái). Danh sách này thiếu nhiều. Ví dụ: Đại tá Bùi Dzinh, đại tá Lê Quang Tung… Và cũng dư, vd: thống tướng Lê Văn Tỵ đang bịnh nặng, không dính líu ǵ. Ảnh tư liệu
Nhưng dù thể chế nào, ai lănh đạo, thông tin về cuộc đảo chính vẫn úp mở, không rơ khi các lănh đạo miền Nam lúc ấy ít nhiều liên quan với đảo chính 1-11, và cả sự ràng buộc, kỵ húy của đề tài này khi các sĩ quan đảo chính vẫn cầm quyền.
Sau đó là 30-4-1975, đây cũng vẫn là đề tài “nhạy cảm” với đủ mọi thông tin khác nhau, nhất là từ những quan chức, tướng lĩnh Việt Nam Cộng ḥa ở nước ngoài chỏi nhau chan chát cho tới giờ. Thực hư khó xác định. Đó là chưa kể có thông tin không rơ ràng từ chính những “người trong cuộc”, có khi để bào chữa cho ḿnh.
Chẳng hạn, cái chết của anh em đại tá Lê Quang Tung – thiếu tá Lê Quang Triệu, thông tin chủ yếu từ các tác giả Việt ở nước ngoài, người nói bị đâm, kẻ nói bị bắn; thủ phạm có người nói đại úy Nguyễn Văn Nhung đâm, có vị dẫn lời tướng Lê Văn Nghiêm nói, do một Quân cảnh gác pḥng họp bắn… Ai cũng khăng khăng ḿnh đúng.
Những thông tin thật có thể vẫn c̣n đó trong hồ sơ “mật” của nhà nước lẫn cá nhân. Vậy nên chỉ có thể nói những ǵ đă được ghi nhận chính thức. Chẳng hạn như tại sao ông cố vấn Ngô Đ́nh Cẩn là dân Công giáo nhiệt thành sau khi bị xử tử, lại chôn ở nghĩa trang Bắc Việt của Phật giáo (nay là khu vực chùa Phổ Quang trên đường Phổ Quang; sát bên khu vực Bộ Tổng tham mưu Việt Nam Cộng ḥa – nay là Bộ tư lệnh Quân khu 7)?
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-82-300x200.jpg
Nghĩa trang Bắc Việt bên hông Bộ Tổng tham mưu (nay là Bộ Tư lệnh Quân khu 7) năm 1969, là nơi chôn cất ông Ngô Đ́nh Cẩn, cách nhà tôi hơn nửa cây số, nay là khu vực chùa Phổ Quang trên đường Phổ Quang. Nguồn Ảnh: George Lane
Gần đây, có một tập sách viết về bà Ngô Đ́nh Thị Hiệp (chị gái ông Cẩn, mẹ của hồng y Nguyễn Văn Thuận), tác giả là Nguyễn Văn Châu ghi lại từ lời kể của bà Hiệp.
Xin trích đăng:
“Trong một lần đến thăm ông Cẩn trong tù, ông Cẩn đă nói với bà Hiệp: “Chắc chắn họ sẽ kết án tử h́nh em. Khi em chết, em muốn được chôn trong một đất chùa Phật”.
Bà Hiệp đă thốt lên: “Em sẽ không chết, chính Đức Giáo hoàng đă can thiệp cho em. Đại sứ Cabot Lodge đă hứa với Đức Giáo hoàng rằng mạng sống của em sẽ được tha”.
Ông Cẩn nh́n bà với ánh mắt dịu dàng và nói: “Đừng tin lời đại sứ Lodge, giống như chị đă từng tin lời anh Diệm về sự an toàn của gia đ́nh. Đức Giáo hoàng ở rất xa. Em cần những lời cầu nguyện và phước lành của Ngài nhiều hơn là sự can thiệp của Ngài. Dù sao th́ em cũng sẽ chết, trong tù hoặc phải đối mặt với đội xử bắn. Nhưng hăy hứa với em rằng chị sẽ chôn em trong khuôn viên một chùa Phật giáo.”
(…) Bà Hiệp bật khóc nức nở không ḱm được. Bà hỏi Cẩn: “Em đă nói chuyện với cha giải tội, cha Thịnh về quyết định này?” Ông Cẩn mỉm cười: “Cha bị sốc lúc đầu, nhưng sau đó ông ấy đă hiểu”. Bà Hiệp hỏi: “Chùa nào sẵn sàng đón tiếp xác em? Chẳng phải tất cả Phật tử đều chống lại em?”
Ông Cẩn nh́n bà Hiệp một lúc lâu mới trả lời: “Có nhiều Phật tử hơn chị tưởng, những người hiểu được anh Diệm. Giờ đây họ im lặng trước sự hận thù xung quanh. Nhưng chúng ta sẽ t́m thấy trong số đó có những con người dũng cảm. Họ cũng muốn làm ǵ đó để chuộc lỗi v́ sự căm ghét khủng khiếp này. Chị sẽ t́m thấy nhiều tu sĩ Phật giáo ở Sài G̣n, những người sẽ vui ḷng chôn cất hài cốt của em một cách đàng hoàng sau khi em chết”.
Ngày 8 tháng 5 năm 1964, ông Cẩn bị bắn ngay trước một nhóm nhỏ người, trong đó có một vị trụ tŕ Phật giáo và một linh mục người Việt. Vị linh mục này là con đỡ đầu của ông Cẩn.
(… Sau khi xử tử xong) bà Hiệp quay sang hỏi vị trụ tŕ Phật giáo: “Thưa thầy, thầy đă làm tất cả những sự chuẩn bị cần thiết chưa?”. Vị trụ tŕ gật đầu: “Thưa bà, chúng tôi rất vinh dự được làm một lễ chôn cất đàng hoàng nhất cho ông Cố Vấn. Ông sẽ t́m thấy sự b́nh yên trên khuôn viên chùa của chúng tôi, theo mong muốn của ông ấy”. V́ vậy, cùng ngày hôm đó, ḥa thượng đă mang di thể ông Cẩn trở về chùa trong một quan tài đơn sơ và chôn cất ông trong khuôn viên của chùa Mutuality pagoda”.
Mutuality pagoda tức chùa Phổ Quang trong nghĩa trang Bắc Việt. Nghĩa trang này có từ ít nhất đầu thập niên 1920. Từ nhà tôi trên đường Thoại Ngọc Hầu (nay là Phạm Văn Hai), đi thẳng lên đầu đường, băng qua khu đất hoang nay là công viên Hoàng Văn Thụ hơn trăm thước là tới khu nghĩa trang này. Thi thể ông Cẩn nằm đây. Cho tới giữa thập niên 1980, khi nhiều nghĩa địa, nghĩa trang ở Sài G̣n phải giải tỏa th́ cải táng, chuyển sang nghĩa trang Lái Thiêu cùng với di cốt hai anh Diệm – Nhu của ḿnh cũng cải táng từ nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi (nay là công viên Lê Văn Tám).
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-83-300x196.jpg
Ảnh: Bộ Tổng tham mưu VNCH năm 1969. Bên trái ṭa nhà ở giữa (Trung tâm Hành quân) là khu nghĩa trang Bắc Việt và chùa Phổ Quang. Nguồn: terrybair2012
Tập sách không ghi vị ḥa thượng là ai. Lúc đó, trụ tŕ chùa Phổ Quang là ḥa thượng Thích Trí Dũng. Từ năm 1959, hòa thượng đã nuôi dưỡng các cán bộ chiến sĩ Biệt động thành; năm 1960 bị chính quyền Ngô Đình Diệm giam giữ ba tháng tại bót Hàng Keo vì bị tình nghi hoạt động Cách mạng. Sau 1975, ḥa thượng được Nhà nước trao Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhì; được suy tôn thành viên Hội đồng Chứng minh Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-25-291x300.png
Biên lai nguyệt liễm của nghĩa trang Bắc Việt năm 1952. Ảnh tư liệu
Ngày 2-11-1971, sau tám năm lật đổ nền Đệ nhất Cộng ḥa, chính quyền Việt Nam Cộng ḥa lần đầu tiên cho phép tổ chức tưởng niệm, lễ giỗ Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm và bào đệ Ngô Đ́nh Nhu công khai tại nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi.
Sáng hôm ấy, đại tá Bùi Dzinh được cựu trung tá Trần Thanh Chiêu trong ban tổ chức tưởng niệm thông báo trước đă lái xe chở theo con trai là Bùi Dzũng đến dự buổi lễ này.
Trung tá Trần Thanh Chiêu, nhà A6 cư xá sĩ quan Chí Ḥa (nay là cư xá Bắc Hải) – vùng Ông Tạ; nguyên tư lệnh Sư đoàn 21 Bộ binh, năm 1960, Quân Giải phóng xâm nhập và lấy đi một số vũ khí tại căn cứ Trảng Sụp do một trung đoàn thuộc Sư đoàn 21, đóng ở đây. Ông bị Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm cách chức tư lệnh sư đoàn, thay bằng đại tá Trần Thiện Khiêm. Ông Chiêu dân Quảng Nam, tánh t́nh cương trực và khí phách, nhận lỗi, không phàn nàn, oán trách một lời. Sau được tổng thống Diệm tín nhiệm trở lại, giao làm chỉ huy trưởng Lực lượng Bảo an và Dân vệ – tiền thân binh chủng Địa phương quân và Nghĩa quân.
Thời Đệ nhị Cộng ḥa, sau khi giải ngũ, gia đ́nh trung tá Trần Thanh Chiêu dọn nhà về khu ngă tư Bảy Hiền, cạnh nghĩa địa Quân đội Pháp, gần trường Quốc gia nghĩa tử (nay là Trường cao đẳng Lư Tự Trọng), thuộc vùng phụ cận Ông Tạ.
Hai cha con ông Bùi Dzinh đậu xe gần salon ôtô Trường Can (chủ là thiếu tá Trương Định) trên đường Hiền Vương, đi bộ đến trước cổng chính nghĩa trang. Nơi đây, từ chín giờ sáng đă có hàng ngàn người tụ tập, phần lớn là bà con Bắc 54 các nơi: Ông Tạ, Trung Chánh (Hóc Môn), Gia Kiệm, Dốc Mơ, Hố Nai… đến bằng xe đ̣, xe Lam.
V́ số người quá đông nên lính gác và cảnh sát không cho phép vào bên trong nghĩa trang thăm viếng, cầu nguyện. Có lẽ đă tính trước, ban tổ chức đă cho dựng ngay một bàn thờ lộ thiên phía trong, sát cổng chính vào nghĩa trang. Thánh lễ cầu hồn được tổ chức theo nghi thức đọc kinh của đạo Công giáo do một linh mục chủ tế và mọi người thầm lặng cầu nguyện. Anh Bùi Dzũng cho biết, nh́n thấy có những ḍng nước mắt rơi.
Buổi lễ kết thúc xế trưa. Các ông đại tá Bùi Dzinh, Đỗ Văn Diễn, Trương Văn Chương… vốn là những chiến hữu cùng tham gia vụ chính biến (bất thành) ngày 19-2-1965 nhằm lật đổ tướng Nguyễn Khánh đă cùng ăn trưa ở nhà hàng L’Admiral, phía sau trụ sở Quốc Hội (nay là Nhà hát lớn).
Cùng lúc đó, trước mắt tôi, một thằng nhỏ chín tuổi, nhiều xe hoa diễu hành, phát loa dọc các con đường ở khu Ông Tạ như Thoại Ngọc Hầu (nay là Phạm Văn Hai), Phạm Hồng Thái (nay là Cách Mạng Tháng Tám)… suy tôn và đ̣i phục hồi sự thật, danh dự cho ông Diệm…
Năm 1973, mười năm sau đảo chính 1-11, một số sách viết về cuộc đảo chính hé mở một phần được xuất bản ở Sài G̣n: “Nhật kư Đỗ Thọ” (sĩ quan tùy viên của Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm), “Làm thế nào để giết một tổng thống”… Bán rất chạy. Hè 1973, bác ruột tôi năm đó từ Nouméa, Calédonie (thuộc địa Pháp) về Sài G̣n thăm em (tức ba tôi) và gia đ́nh em đă kêu tôi đi mua cho ông những tập sách này. Mua về, tôi cũng đọc ké.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-86-300x225.jpg
Nhà thờ Cha Tam, nơi Tổng thống Ngô Đ́nh Diệm dự thánh lễ cuối cùng của đời ḿnh. Nguồn: Trần Việt Đức
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-87-300x213.jpg
Ảnh: Cố Sự Quán
Khi vào học lớp Sáu P1 niên khóa 1973 – 1974 Trường trung học Tân B́nh/Nguyễn Thượng Hiền, ngồi cạnh tôi là Đặng Duy Đạo (https://www.facebook.com/profile.php?id=100048415640229&__cft__[0]=AZUukyeqnlHIMma8dIHbUH2UGT4XR4Pz6qB4I0CZijKisZWQy SEFA-J9oklLefpRJKB12WfUMKN_Kat1wfMIdR8ySsnFZcXIo9RUprON RGTNVSzPf6x_0yM3JYz4zsCgnD4&__tn__=-]K-R), nhà ở Tân Việt trên ngă tư Bảy Hiền. Trong không khí chính trị đ̣i phục hồi danh dự cho Tổng thống Diệm lúc ấy, Đạo rủ tôi lên nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi thăm mộ hai anh em ông Diệm – Nhu. Nếu tôi nhớ không lầm, mộ hai ông gần cuối một con đường trong nghĩa trang, bên phải. Hai ngôi mộ thấp, chỉ cao hơn mặt đất chừng hai, ba tấc; không bia mộ; chỉ ghi “ông Huynh”, “ông Đệ”.
Những ngày lễ của Tam nhật Các thánh ấy, trong mắt tôi, một thằng con nít vùng Ông Tạ, đầy oan khiên, máu và nước mắt.