PDA

View Full Version : “Nhà văn cần phải nói lên Sự Thật” - Nhật Tuấn



hienchanh
21-10-2015, 00:30
“Nhà văn cần phải nói lên Sự Thật”
Nhật Tuấn



C̣n nhớ măi hồi năm 2003, từ trên giường bệnh, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường phát biểu với báo giới một câu nghe rất “có lư”:

“Thời đại nào cũng cần sự thật. Nhà văn càng cần phải nói lên sự thật.“.

Nhưng “trăm năm ông Phủ…Ngọc Tường ơi”, sự thật đó là sự thật nào ? Sự thật của đời sống trong dạng nguyên sơ hay sự thật ghi nhận qua đôi mắt “cán bộ” của nhà văn và được xào xáo qua “bút Trường Sơn viết mực Cửu Long” một thời vốn là văn pḥng phẩm quốc doanh không thể thiếu cho bất kỳ ai muốn viết nên chữ nghĩa?

Về chuyện này, kịch tác gia Shakespeare đă phải thốt lên qua miệng một nhân vật :

” Sự thực luôn luôn giống như một con chó bị đuổi ra khỏi nhà ?” .

Bằng vào tập kư “Rất nhiều ánh lửa”, “tŕnh diện” sau ngày 30 tháng Tư năm 1975, sau đó được Giải thưởng Hội nhà văn VN, bằng vào hàng loạt những kư sự đăng trang nhất báo Văn Nghệ…thử hỏi đă có bao nhiêu “con chó” bị đuổi ra khỏi căn nhà của ông Phủ Ngọc Tường ?

Người Việt Nam ta có biệt tài “nói ngoa”, “ nói phóng “– chẳng hạn về người con gái, các cụ ta “tả” : “lỗ mũi th́…tám gánh lông”, c̣n “chỗ kín” th́…”rũ một cái ra cả rổ c…”. Phát huy truyền thống cha ông, các nhà văn ta cũng chẳng chịu kém “một tấc đến trời”.

C̣n nhớ thời Nhân văn Giai phẩm, nhà thơ Phùng Quán viết một câu nghe rất “h́nh sự” :

“ Yêu cứ bảo là yêu, ghét bảo là ghét
Dù ai cầm doạ doạ giết …
Cũng không nói ghét thành yêu…”
(Lời mẹ dặn)

Thề thốt vậy, những tưởng trong "căn nhà” của Phùng Quán sẽ nuôi toàn những con chó ngao thôi, ngờ đâu “Vượt Côn đảo”,” Tuổi thơ dữ dội”….lại cũng vẫn là một thứ văn chương “phải đạo” cả.

Vậy c̣n các cụ “tiên chỉ” chễm chệ trên chiếu làng văn th́ sao ? Đi thực tế thâm nhập cải cách ruộng đất, chẳng hiểu “ba cùng” với cán bộ hay với nông dân, nhà văn Nguyễn Huy Tưởng viết “ Truyện anh Lục”, nhà văn Nguyễn Đ́nh Thi viết “ Mẹ con đồng chí Chanh”, Nguyễn Tuân viết “Làng hoa” …. đọc lại cứ thấy như các cụ lấy “sự thật” từ… phim “ Bạch Mao nữ” , trong đó nông dân đều là các cô gái bị đàn áp, ức hiếp đến trắng cả tóc, c̣n địa chủ đều là tên Hoàng Chí Nhân khét tiếng độc ác chứ chẳng phải cái “sự thật” tàn khốc, nghiệt ngă của một thời cải cách ruộng đất tại các làng Vũ Đại. Ôi chao ôi, nếu hồi đó, mỗi cụ chỉ đón một “con chó nho nhỏ, xinh xinh” vào căn nhà của ḿnh thôi , th́ biết đâu, bao nhiêu người đă khỏi bị chết oan, bao nhiêu gia đ́nh đă tránh được ly tán ?

Sang thời “xây dựng chủ nghĩa xă hội ở miền Bắc”, các nhà văn ta viết lách lại càng hăng hái lắm. “Xuống” nông thôn th́ có Nguyễn thị Ngọc Tú với “Đất làng”, Đào Vũ với “Vụ lúa chiếm”. “Cái sân gạch”, Nguyễn Khải với “ Mùa lạc”, “Hăy đi xa hơn nữa” , Nguyễn Kiên với “Anh Keng”…vân vân và vân vân… Tiếc thay, việc “thẩm định giá trị văn học” lại rơi vào tay mấy anh phê b́nh gia “tát nước theo mưa” cỡ như Vương Trí Nhàn, Phan Cự Đệ, Vũ Đức Phúc….chứ không tuốt luốt những “ tác phẩm viết về “đề tài nông thôn” hồi đó cứ giao hết cho cụ…Kim Ngọc, nguyên Bí thư tỉnh uỷ Vĩnh Phú, người đi đầu trong việc xoá bỏ “b́nh công chấm điểm”, đề xướng “khoán sản phẩm, trả ruộng cho dân” th́ các nhà văn ta sớm tỉnh ngộ ra nhiều lắm lắm.

Ở thành phố, văn học ta cũng sôi nổi chẳng kém ǵ . Lê Phương với “Tổ đá nhỏ ca A”,”Con chim đầu đàn”, Huy Phương với “ Khói trắng”…rồi th́ vô số khác viết về than Quảng Ninh, thép Thái Nguyên, ximăng Hải Pḥng…mà “sự thật” được “nói lên” trong đó chính là …”nguyên tắc quản lư xí nghiệp” với tinh thần cốt lơi của thời đại là “ Đảng lănh đạo, chính quyền quản lư, công đoàn động viên, thanh niên ṇng cốt” thông qua các phong trào thi đua “năng suất tăng, giá thành hạ, tiết kiệm nhiều”…

Ngày nay đọc lại những “thành tựu văn học này” , ta thật sự lấy làm tiếc rằng giá như hồi đó, Hội nhà văn thay v́ đưa “các cây bút trẻ” đi học “trường viết văn Nguyễn Du “th́ nên cho “bổ túc” tại “Hội phổ biến kiến thức khoa học kỹ thuật” chắc chắn viết lách sẽ khá hơn nhiều.

May mắn cho các nhà văn viết về đề tài "chống Mỹ cứu nước", khỏi cần đi thực tế gặp gỡ công nhân với kỹ sư, khỏi cần biết “cờ lanh ke” là cái quỷ ǵ mà ở nhà máy xi măng người ta cần đến thế hoặc giả “phốt phát” là cái chi chi mà lại lấy đặt tên cho Nhà máy Lâm Thao ?

Cứ ngồi ở phố Đấu Xảo, rung đùi uống rượu tây , cụ Nguyễn Tuân cũng viết được “Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi”, cứ “con một bên, vợ một bên” ở băi Phúc Xá như Nguyễn Khải cũng viết được “ Họ sống và chiến đấu ở Cồn Cỏ”, “Đường trong mây”, cứ hết hội lại đến họp ở “đất thánh” Hà Nội, Nguyễn Đ́nh Thi cũng viết được “Mặt trận trên cao”…mà “sự thật” chẳng ở đâu xa, cứ sáng sáng vừa uống trà tàu vừa t́m trên … báo “Nhân Dân” là…thấy khối “sự thật”.

Bởi thế nh́n lại một giai đoạn cầm bút, nhà văn Nguyễn Khải đă có lần vỗ bụng thở dài : ”Tung toé mẹ nó hết rồi…”. Ôi thôi, giá như mấy anh thợ thổi bên Viện Văn Học, báo Văn Nghệ như Vương Trí Nhàn, Ngô Thảo…nghe được câu than này th́ “cảm hứng phê b́nh” chắc sẽ bớt đi nhiều lắm.

Hành tŕnh đi t́m “sự thật’ và “nói lên sự thật” của các nhà văn “vượt Trường Sơn đi cứu nước” quả có gian nan, vất vả hơn nhiều lắm. Ngoại trừ một vài anh như ông nguyên Bí thư chi bộ báo Văn Nghệ Xuân Vũ, mới qua một trận “trèo rừng, lội suối” đă la lối “Xương trắng Trường Sơn”, bỏ của chạy lấy người, c̣n đa số các nhà văn đều “đường đi đă đến”.

Nguyên Ngọc, Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng, Lê Khâm (Nguyễn Thi)…người th́ tạt ngang sang Khu 5 Trung bộ, người vào trung ương cục ở Nam bộ… và hầu hết đều toả đi sống và sáng tác tại các “an toàn khu”, ngày ngày học chính trị, trồng rau, nuôi gà và chờ đón … “tin chiến thắng” ở khắp các chiến trường bay về để…múa bút.

May mắn nhất là ông Anh Đức, chỉ dự Đại hội mừng công ở măi trên rú, cách “Ḥn Đất” cả trăm cây số, qua vài buổi hỏi han về gương hy sinh của chị Lê thị Ràng, đă bắt tay vào viết ngay được cuốn tiểu thuyết “Ḥn Đất” lẫy lừng cả nước. Mặc dù sau này khi hoà b́nh, vào tận nơi để nh́n “sự thật”, ông nhà văn té ngửa khi thấy cái hang Ḥn mà ông cho cả tiểu đội du kích vào “trốn Mỹ” ở trong đó chỉ to ngang cái …hốc đá, con suối Lươn thơ mộng chẳng qua cũng chỉ là cái lạch nước, ông vẫn cứ tự hào về đứa con tinh thần của ḿnh đă nói lên được “sự thật “ ở chiến trường. Cái “sự thật “ đó là “người đằng nguỵ” như Thiếu tá Sành th́ ác thiệt ác, “người đằng ḿnh” như chị Sứ th́ anh hùng thiệt là anh hùng. Cái căn bệnh “giản lược hoá” con người và cái sứ mạng “phục vụ chính trị” đă làm nhà văn ta đuổi cổ biết cao “con chó của sự thật” ra khỏi tác phẩm của ḿnh.

Rồi th́ “ Người mẹ cầm súng “ của Nguyễn Thi, “Quán rượu người câm” của Nguyễn Quang Sáng, vài chương mở đầu “Ở xă Trung Nghĩa” của Nguyễn Thi …Rồi th́ Lê Anh Xuân, Phan Tứ, Nguyễn văn Bổng, Hoài Vũ, Hoàng văn Bổn…Có ông bà nào dám “buông một tiếng thở dài” trước thảm cảnh máu chảy, đầu rơi , xương chất đống ? Không, không có một ai cả. Vậy th́ làm sao mở được đôi cánh cửa tâm hồn mà “đón nhận” và “nói lên” sự thật ở chiến trường ?

Nói như ông Lênin “cách mạng là ngày hội của quần chúng”, chiến tranh chống Mỹ là cách mạng, là ngày hội, vậy cớ sao buồn ? Bởi thế cái ‘cảm hứng chủ đạo” xuyên suốt các trang viết là “ Ôi Tổ quốc có bao giờ đẹp thế này chăng ?” (Xuân Sách), “Đánh Mỹ là niềm vui bất tận” (Chế Lan Viên) “ Mùa xuân này ta hát khắp Trường Sơn”….đă đẩy xa “sự thật” ra khỏi các trang viết chẳng khác nào những con chó bị đánh đuổi ra khỏi nhà.



Hội nhà văn Việt Nam thường nhắc nhở các nhà văn cố gắng có tác phẩm xứng đáng với tầm vóc của cuộc chiến tranh “chống Mỹ cứu nước”. Than ôi, cuộc chiến đă rơi vào lịch sử cả 30 năm nay, trung b́nh cứ tính đổ đồng mỗi năm Nhà nước chi cho các nhà văn khoảng 30 tỷ đồng, chưa kể nuôi một bộ máy “quản lư công tác văn học” trên trăm người th́ phải nói “tiền đặt cọc” móc từ túi dân khá là lớn. Tốn kém vậy mà tới nay vẫn chưa thấy xuất hiện tác phẩm văn học nào “xứng đáng với tầm vóc” của sự nghiệp “chiến tranh cách mạng vĩ đại “, mỗi khi hội họp “bàn về sáng tác “ các nhà văn vẫn ṿ đầu bứt tai :” chúng ta c̣n nợ lịch sử…”. Món nợ này xem ra khó đ̣i làm Bộ tài chính phải đặt vấn đề:

”Tại sao các nhà văn được Đảng và Nhà nước đầu tư bạc tỷ , khuyến khích ưu ái hết mức mà cả mấy chục năm nay vẫn cứ “mang thai” chưa thấy ông nhà văn nào “ sinh hạ “ được “quí tử” ?”

Nói cho ngay, cả một đội ngũ đông đảo các nhà văn viết về đề tài “chiến tranh chống Mỹ” cũng chịu khó “rặn đẻ” lắm chớ , mỗi tội con đàn con đống mà chẳng đứa nào vượt khỏi những “Dấu chân người lính “ của Nguyễn Minh Châu, “Ḥn đất” của Anh Đức, “Người mẹ cầm súng” của Nguyễn Thi…dẫu rằng những tác phẩm này cũng chỉ là “những giá trị ảo”, nhất thời được dùng đến và sẽ phôi pha theo thời gian.

Gần 40 năm nh́n lại, “ tắc đẻ” đang trở thành vấn nạn của của các nhà văn chuyên viết về đề tài chiến tranh. V́ sao vậy ? Phải chăng sự bề bộn của nền kinh tế thị trường đă làm phân tâm các nhà văn? Nào lo “chạy ghế, chạy nhà, chạy đất”, “chạy tiền đầu tư sáng tác, chạy đi nước ngoài “, ”chạy tiền cho con du học…” … Nào lo “giao lưu” với các quư vị “ngày xưa là kẻ thù , ngày nay là chiến hữu” trong William Joiner Center để may được một xuất đi Mỹ, dịch sách…? Phải chăng “vốn sống ở chiến trường” để quá lâu trong kư ức lâu ngày cũng phai mờ ?

Thế nhưng trong các cuộc toạ đàm “viết về đề tài chiến tranh”, các nhà văn lại thường đ̣i hỏi “cần có độ lùi” (recul) để ngắm nghía “bức tranh của cuộc chiến” cho toàn diện. Than ôi, cái “recul” nàykhông biết c̣n kéo dài cả mấy kilômét “thập kỷ” nữa đây ?

Thực ra nguyên nhân của sự “tắc đẻ” chẳng ở đâu xa mà ngay trong đầu mấy ông nhà văn. Ngay từ thủa ban đầu cầm bút, các đồng chí đó (90%là đảng viên cộng sản) đă “quán triệt” câu hỏi của bác Hồ :

"Viết để làm ǵ? Viết cho ai? Viết thế nào?" .

Tất nhiên câu trả lời bây giờ sẽ là:

”Viết để được "trên khen”,báo chí “tung hô”. Viết cho mấy ông đọc duyệt. Viết thế nào cho khỏi …”mất điểm” thi đua…”.

Khổ nỗi 40 năm qua, rất nhiều “sự thật ở chiến trường” đă được phơi bày trước mắt các nhà văn qua tiếp xúc với chính đồng bào miền Nam, qua sách báo trước 1975. Hoá ra “người đằng nguỵ” chẳng phải ai cũng “ác thiệt ác” như thiếu tá Sành của ông Anh Đức,“ người đằng ḿnh” không phải ai cũng “anh hùng thiệt anh hùng” như “Bà mẹ cầm súng “ của Nguyễn Thi. Hoá ra“sự thật ở chiến trường” phức tạp, phong phú, đa đoan hơn các nhà văn vẫn tưởng nhiều lắm. Lại thêm cái “cảm hứng chủ đạo” “đánh Mỹ là niềm vui bất tận“ đă không c̣n nữa, nó đă được thay thế bởi nỗi buồn thời thế, “cái đẹp, cái cao cả của lư tưởng đă bị d́m chết trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN”.

Các nhà văn muốn viết về đề tài chiến tranh sẽ xoay xở sao đây khi phải phân đôi con người “nghĩ một đằng, viết một nẻo” ? Cái công việc đầy trái khoáy đó làm sao tránh khỏi gây “tắc đẻ” ? Tất nhiên cũng có người dám viết tới cả một “trung đoàn trưởng chiêu hồi” như Nguyễn Trọng Oánh trong “Đất trắng”, hoặc những cảnh “bộ đội cũng giết chóc tàn ác” như một vài đoạntrong “Nỗi buồn chiến tranh “của Bảo Ninh, “ Đi t́m nhân vật” củaTạ Duy Anh, nhưng vẫn chỉ là những chấm phá chứ chưa hẳn là “những sự thật cốt lơi” của cuộc chiến. Ngoài sự trật đường rầy hiếm hoi đó ra, hàng núi truyện ngắn, tiểu thuyết viết về “đề tài chiến tranh” vẫn chỉ là nối dài con đường ṃn “ mùa xuân này ta hát khắpTrường Sơn” của các bậc đàn anh đi trước.

Tất nhiên các nhà văn rường cột của Nhà nước không bao giờ thừa nhận có chuyện “tắc đẻ”. Nhiều năm trước, nhà thơ Trần Đăng Khoa đă trấn an báo chí rằng :

”Văn học ta không hề bế tắc . Chúng ta chẳngviệc ǵ phải bi quan. Chng ta từng được mùa với tiểu thuyết của Nguyễn Khắc Trường, Bảo Ninh và truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Hiện nay, chúng ta vẫn có những cuốn sách hay, như truyện ngắn Ma Văn Kháng, tiểu thuyết lịch sử Nguyễn Xuân Khánh, gần đây nhất là cuốn Giàn thiêu của Vơ Thị Hảo…. Đó là những dấu hiệu tốt lành để chúng ta hy vọng. Văn học ta không hề bế tắc như một số người lầm tưởng.“.

Trong những dẫn chứng của nhà thơ, chỉ thấy có “Nỗi buồn chiếntranh” của Bảo Ninh, dăm bảy truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp phần nào gói ghém được sự thực c̣n tươi của đời sống, nhưng đó là chuyện của cả chục năm trước, c̣n bây giờ cả hai quư vị xem ra cũng khó rặn được đứa con nào khôi ngô tuấn tú như đứa đầu ḷng.

Các nhà văn viết về đề tài chiến tranh đă vậy, thế c̣n các ông “dân sự” trong gần 700 hội viên Hội nhà văn trong mấy thập kỷ qua đă “nói lên sự thật “ như thế nào?

Trong vài năm ngắn ngủi Đảng “xả xú páp”, cởi trói cho văn nghệ, các ông bà nhà văn đẻ toé loe không khác ǵ các quư bà, quư cô mấy năm trước tranh nhau đẻ để sinh quư tử tuổi Quư Mùi, tuy nhiên “ c̣n lại với thời gian” cũng chỉ đếm được trên đầu các ngón tay: Một số truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp, “ Đi về nơi hoang dă” của Nhật Tuấn, “ Hồn Trương Ba da hàng thịt” (kịch) của Lưu Quang Vũ, “Thiên sứ” của Phạm Thị Hoài ( Hội viên chưa… kết nạp), “Thiên đường mù” của Dương Thu Hương ( Hội viên đă … khai trừ) và sang thời “ hậu cởi trói “ có thể kể thêm “ Nỗi buồn chiến tranh" của Bảo Ninh, Chuyện kể năm 2000” của Bùi Ngọc Tấn, “Mảnh đất lắm người nhiều ma” của Nguyễn Khắc Trường, “Những mảnh đời đen trắng” của Nguyễn Quang Lập, “ Bến không chồng” của Dương Hướng, “Thời xa vắng “ của Lê Lựu. Những tác phẩm này phần nào đáp ứng được một cách văn chương yêu cầu của ông nhà văn Phủ Ngọc Tường: ”Nhà văn cần phải nói lên sự thật…”.

Thế c̣n hằng hà sa số các tác phẩm khác từng được báo chí làm rùm beng, từng được các thứ giải thưởng văn học của Nhà nước th́ sao ? Nào “ Gặp gỡ cuối năm”,” Cơi nhân gian bé tí”, “ Thượng đế th́ cười” của Nguyễn Khải (thật ra “độc giả th́ cười” th́ đúng hơn, v́ cuốn này bầy tỏ ḷng trung thành của tác giả với cách mạng, phân bua với văn hữu, nhưng chẳng may lại véo vào chỗ nhạy cảm nhất là “quốc hội” nên mới ăn đ̣n), nào “Cơ hội của chúa” của Nguyễn Việt Hà, nào “Những đứa trẻ không chịu chết già” của Nguyễn B́nh Phương, nào “Đêm thánh nhân” của NguyễnĐ́nh Chính, “ Ngược ḍng lũ” của Ma văn Kháng, tiểu thuyết lịch sử củaNguyễn Xuân Khánh, Hoàng Quốc Hải vân vân và vân vân ? Xin hăy “wait and see”, xin hăy chờ ISO 9000 của lịch sử kiểm định và cấp chứng chỉ.

Tuy nhiên chẳng phải ông nhà văn nào cũng muốn “bảng vàng bia đá”, “ ISO của lịch sử”, vẫn cónhiều người cho rằng “chuối chín cây là ngon nhất”, sách ra cứ bán ào ào là được. Đại biểu xứng đáng nhất cho thứ “ văn học cóc cần hậu thế” này là nhà văn nổi tiếng một thời với cuốn sách gây chấn động “ Cù lao tràm” và vẫn đang rất nổi tiếng với hàng loạt các kịch bản phim truyền h́nh nhiều tập .


Để hiểu được “công nghệ sáng tác” của các nhà văn chính thống, những người mà thời mồ ma trang nhà Talawas, ông Nguyễn Hữu Liêm đă xếp vào loại “văn chương tào lao”, ta chỉ cần đọc vài tác phẩm của Nguyễn Mạnh Tuấn, cho dù ông đă xin ra khỏi Hội nhà văn Việt Nam. “Cù lao Tràm” viết về sự rối ren trong phong trào hợp tác hoá nông thôn Nam bộ, “Đứng trước biển” mô tả sự lộn xộn của một nhà máy cuối thời bao cấp – tuy nhiên, dù có “rối ren”, lộn xộn” mấy chăng nữa, vẫn cứ phải có một chị Năm Trà, cơm nắm cơm đùm ra miền Bắc để …học kinh nghiệm làm hợp tác hoá, vẫn có một ông Giám đốc đứng vững trước mọi cám dỗ để cứu nhà máy…

Hầu hết các tác phẩm văn học chính thống đều phải theo một quy tắc chung : muốn viết ǵ viết, viết đến cả “Giám đốc công an hiếp dâm, giết người “ (Nhân danh công lư), “ nông dân biểu t́nh” ( Đất làng), xí nghiệp sắp sập tiệm ( Tôi và chúng ta)…nhưng dứt khoát phải có một nhân vật là “người của Đảng” đứng ra dẹp loạn, duy tŕ trật tự "xă hội xă hội chủ nghĩa". Cái “tính công dân” trong "tác phẩm văn học" đó, hoặc hoá thân vào nhân vật, hoặc nhà văn đứng ra thủ vai, là bắt buộc, là “chuẩn tắc”, đă hằn sâu trong tâm năo nhà phê b́nh và ngay cả độc giả, đến mức tác phẩm nào không có cái đó th́ lập tức, nếu không bị coi là bốc mùi “tà khí”, th́ cũng bị loại ra khỏi “tầm ngắm”.

Không một anh nhà văn nào dám đi đến cùng một sự kiện để làm bật ra cái sự thật lớn lao của đời sống là đă đến lúc một lần nữa…bác Hồ phải ra đi t́m đường cứu nước. Bởi thế yêu cầu của ông Phủ Ngọc Tường “nhà văn phải nói lên sự thật” là chuyện tào lao trong xă hội này.

“Một nửa cái bánh ḿ vẫn là bánh ḿ” nhưng sự thật dù đă được mô tả tới 90 phần trăm th́ cũng vẫn chưa phải là sự thật. Trong cái kho tàng văn học xếp chất ngất của Hội nhà văn VN, thử coi đă có cuốn sách nào “nói lên sự thật” như ông Tường yêu cầu ?

Hàng loạt những cây bút nổi danh một thời “chống Mỹ” – Nguyễn Minh Châu, Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng, Nguyễn Khải, Ma văn Kháng, Lê Lựu, Chu Lai, Nguyễn Mạnh Tuấn, Trần văn Tuấn….có ông nào dám tự hào rằng ta đă đưa ra “ một cái bánh ḿ của sự thật” chăng ?

Không, không có ai cả. Và sự thật vẫn luôn luôn là con chó bị đuổi ra khỏi nhà. Cái mà các quư vị vẫn “nói lên” trong tác phẩm chỉ là sự thật đă được nhào nặn để đảm bảo cho một trật tự xă hội : xă hội xă hội chủ nghĩa. Ngay cả cuốn truyện vừa “ Cha và con và…” ưng ư nhất của Nguyễn Khải th́ nhà phê b́nh Vương Trí Nhàn cũng dán ngay cho một cái nhăn là “triết luận về chủ nghĩa xă hội” tất nhiên là theo chiều hướng khẳng định nó. Nếu ngày xưa, văn học chính thống đ̣i hỏi “tính Đảng, tính giai cấp, tính nhân dân” th́ bây giờ tuy không nói rơ ra, nhưng cả ba tính đó đă hoà nhập vào một cái duy nhất : “tính công dân xă hội chủ nghĩa”.

Tất nhiên, yêu cầu đó không được đưa ra một cách thô thiển và trắng trợn như ngày xưa, nhưng những chuẩn tắc của nó đă được “quán triệt” từ khi người viết c̣n ngồi lớp mẫu giáo, phổ thông…cho tới khi cầm bút viết tác phẩm đầu tay. Tiếc thay, các nhà phê b́nh cũng vậy và cả bạn đọc cũng thế.

Văn học Sàig̣n sau 1975 là một ví dụ tiêu biểu cho sự “kính nhi viễn chi” sự thật của các cây bút trẻ mà tới ngày 30 tháng 4 mới đứng vào hàng ngũ cách mạng. Vốn không phải “con đẻ” như mấy anh Bắc kỳ mới dzô, lại “khiếp vía” những giai thoại về những :”áng văn bị trừng trị” trước đó ở miền Bắc xă hội chủ nghĩa, nên “mấy em” chọn ngay một vị thế cho ḿnh : tránh xa chuyện “thời thế” , cứ khoanh ng̣i bút vào chuyện “pḥng the”, chuyện gia đ́nh là…chắc ăn.

Vậy là đă ra đời một ḍng “văn chương xirô’ với những tên tuổi được Hội nhà văn TP Hồ Chí Minh “lăng xê “ hết mức “ : Mường Mán, Đoàn Thạch Biền, Lư Lan, Nguyễn thị Minh Ngọc, Lê thị Kim…một thời được coi như những “con gà” của thành uỷ TP Hồ Chí Minh. Trong khi đó mấy anh Bắc kỳ dẫu đă có hộ khẩu thành phố cả 30 năm nay vẫn bị coi là “ngụ cư” nên dầu có viết “thực” mấy chăng nữa, vẫn không được coi là gương mặt tiêu biểu của văn chương “Sàig̣n giải phóng”. Các “em út” đă nhát sợ như vậy lại thêm các bậc “cha chú” cứ khăng khăng giữ lại các quan niệm văn chương thời bao cấp, trách ǵ có năm , dù muốn lắm, Uỷ ban nhân dân thành phố cũng không trao được giải thưởng cho anh nhà văn nào mà giành hết cho mấy anh…anh cải lương.

Vậy sang thời “kinh tế thị trường” các cây bút vẫn tự nhận là “thế hệ thứ tư” liệu có làm được cái việc “nói lên sự thật” như ông Phủ Ngọc Tường yêu cầu chăng ? Trả lời câu hỏi này, ta cần đi ngược thời gian về với thời các quư vị Nhân văn giai phẩm khi c̣n đang bị “xử lư nội bộ”.

Ngày lĩnh giải Nobel, Andre Gide có nói một câu đại ư rằng :” Trong một thời đại càng bị ḱm kẹp, hiệu năng của đầu óc con người càng đạt tới mức cao nhất…”. Than ôi, ở nước ta th́ ngược lại. Ở vào thời đại nhà văn bị bủa vây tương tự như Liên xô, ta không có được những tác phẩm tràn đầy sự thật của đời sống như của Pasternack, Solgiênhítxưn…cũng không có được một ḍng văn học “phản kháng samizđát” (tự xuất bản).

Sợ đ̣n vọt, sợ cắt tem phiếu, sợ mất hộ khẩu, sợ đi chăn ḅ ở Mộc Châu, sợ đi đội than ở Cẩm Phả… phần lớn những nhà văn Nhân văn Giai phẩm c̣n cầm bút sau đó đều tự dâng tác phẩm lên “anh Năm “ đọc, tức “kính chuyển đồng chí Trường Chinh” để bày tỏ sự “an phận”, không chống đối. Khi “ cánh cửa mở vào sự thật của đời sống” đă đóng lại rồi, th́ các nhà văn, nhà thơ “phát huy truyền thống của nhóm “Xuân thu nhă tập “ ( Nhài đàn rót nguyệt vú đôi thơm), t́m tới “cuộc chơi với chữ” cho…an toàn. Những chủ soái của phong trào Nhân văn Giai phẩm như Trần Dần, Đặng Đ́nh Hưng, Hoàng Cầm, Lê Đạt… đều đắm ḿnh trong tṛ chơi lư thú này, cố tạo cho ḿnh một gương mặt mới bằng bẻ cong , lật ngửa, xáo trộn “những con chữ” , gây h́nh thái mới lạ, kích thích trí ṭ ṃ của người đọc và mỗi nhà thơ đều chui vào “pḥng thử nghiệm những con chữ “ của riêng ḿnh.

Nào :
“Sáng bảnh-bành-banh
mày vẫn ngủ-ngù-ngu.”
hoặc :
“em dài man dại
em dài quên che đậy
em dài tê tái
em dài quên cân đối
em dài bối rối”
hoặc :
“ Poème – roman à accompagnement
jờ
joạcx “

của chủ soái Trần Dần, rồi th́ “Ô mai” của Đặng Đ́nh Hưng, “U ǵ “ của Hoàng Cầm…mở đầu cho ḍng thơ “chơi với chữ”, (thơ ngó lời) khai sinh ra những Lê Huy Quang ( Em dài mua mùa may…Em dài hai bàn tay…Em dài đi vô lối), Dương Tường ( tôi thường jặt tôi như người đàn bà jặt trăng…ẓm zèm cửa sổ…) và sau này là Hoàng Hưng “vụt hiện” (Háp háp háp…con gà quay, con gà quay…). Ơ đây ta chưa bàn tới “cơ sở lư luận” về thể loại thơ “chơi với chữ”, cái đó xin giành cho các quư vị trên diễn đàn Talawas, đemthu, tiền vệ, Hợp Lưu, tạp chí Thơ….ta cũng khỏi nhắc tới chuyện “kư hợp đồng với những con chữ” của nhà văn Phạm Thị Hoài… Thôi th́ hàng thịt bán thịt, hàng cá bán cá, ở đây ta chỉ khoanh lại cái yêu cầu “ nói lên sự thật” của nhà văn Phủ Ngọc Tường .

Từ thủa khai sinh lập địa, Chúa đă dậy rằng :” Khởi thuỷ là lời”, và rồi cả ngàn năm sau đó , kịch tác gia William Shakepeare lại thêm rằng: “Lời mà không có tư tưởng th́ bay sao được lên thiên đàng”. Đảng ta th́ lại nói :” muốn bay đâu th́ bay, lên thiên đàng hay xuống địa ngục mặc kệ chúng mày, miễn là “lời” đừng có tư tưởng”. Ở đây, chính là tư tưởng “phản kháng”, “xét lại” hoặc “ chống Đảng”. Vậy th́ các nhà thơ “ngoài lời” cứ thoải mái mà “ chơi với chữ”, “thử nghiệm chữ ”, “bẻ cong, xáo trộn chữ”,cứ mạnh dạn kư hợp đồng với “con chữ” đi nhé, cứ “ ngó lời”, cứ “vụt hiện”…miễn sao không có “tư tưởng” hoặc nếu có th́ cất kỹ dưới đáy các “con chữ” để các anh Mít nhà ta có trợn mắt lên cũng không nhận ra là OK rồi.

(c̣n tiếp)

hienchanh
21-10-2015, 00:32
(tiếp theo)

“Tôi khóc những người bay không có chân trời
Lại khóc những chân trời không có người bay”
(Trần Dần)

Hai câu thơ bóng gió quá xa xôi như sao hôm sao mai về “những người mơ mộng không được phép mộng mơ” và “một xă hội đă chết hết cả những người mơ mộng ” của thi sĩ họ Trần đâu đă “thần Siêu thánh Quát” ǵ cho lắm mà rất nhiều “trang nhà văn học” trích dẫn và kéo lên tít tận chín tầng mây xanh .

Không phải vô cớ mà một dạo thơ văn Trần Dần được khá nhiều các web site đồng loạt bốc thơm như là một “hiện tượng bí ẩn “, “chủ soái viết tự động”,“con hùm, con hổ” trong thi ca Việt Nam.

V́ sao vậy ?

Tài năng nghệ thuật và tinh thần phản kháng của nhà thơ ?

Không hẳn vậy, chính v́ “công nghệ” của thơ ông rất phù hợp với “tạng” thơ lớp trẻ bây giờ. Né xa “chính trị” và “ thoải mái ngôn từ” – theo đúng tinh thần “ muốn làm ǵ th́ làm, miễn đừng động tới “ghế” của mấy ổng” – “công nghệ Trần Dần” đă giúp các nhà thơ trong nước rất dễ nổi tiếng mà thơ vẫn in dài dài, một số cây bút hải ngoại tha hồ đăng đàn khoát luận mà khỏi lo Nhà nước đóng trang web, và vẫn c̣n có cửa xin … visa về Việt Nam tiếp xúc văn nghệ sĩ, vui chơi , ăn uống “giá bèo”.

Ngày nay được hỗ trợ bởi “internet” và xả cảng “đùi vú”; “công nghệ Trần Dần” càng mở cho các cây bút thuộc “thế hệ thứ tư” một chân trời văn học rộng thênh thênh. Nếu như ngày xưa, truyện có hơi hướng phản kháng như “Ḥn đá lang thang” của Lê Bầu, “ Hoang tưởng trắng” của Xuân Khánh… thơ của vài “nhà thơ chân đất” như Lê Huy Quang, Hoàng Hưng, Phan Đan…chỉ dấm dúi truyền tay nhau đọc trong bạn bè thân thiết, th́ bây giờ các tác phẩm gọi là “phi chính thống” của các cây bút vẫn c̣n trong nước như Phan Đan, Nguyễn Quốc Chánh, Bùi Hoàng Vỵ, Trần thị Ngh., Nguyễn Thuỵ Long ….thả sức mà xuất hiện trên mạng internet hoặc in thành sách ở hải ngoại mà vẫn sống “phủ phê” khỏi lo bắt bớ. Các nhà thơ thuộc thế hệ thứ tư c̣n “sướng “ hơn nữa, vừa được in thả dàn trong nước, vừa được “tái bản” tức thời trên mạng với những lời “bốc thơm” mà ngay đến các đồng chí Tố Hữu, Sóng Hồng … lúc sinh thời cũng chẳng có được.

Vậy th́ diện mạo thế hệ “ A c̣ng (@)“ trong văn chương có ǵ mới ?

Nếu ngày xưa cha anh viết xong tác phẩm chỉ âm thầm cất ngăn kéo hoặc gửi “lai cảo” tới báo Văn Nghệ th́ bây giờ các “A c̣ng” dứt khoát không chịu nằm chờ “mở số” vậy nữa. Người mở đầu “công nghệ lobby văn chương” phải ghi cho nữ sĩ Phạm thị Hoài. Những năm mới đặt chân vào chợ chữ, nàng đă phải đôn đáo “đặt quan hệ” với khá nhiều sếp , đặc biệt là đồng chí Tống Văn Công – nguyên Tổng biên tập báo Lao Động để “ưu tiên đăng bài em Hoài" và bài “viết về em Hoài””. Các nhà văn thơ trẻ bây giờ c̣n tiến xa hơn các bậc đàn chị. Ngoài lobby với các “hành lang” trong nước và ngoài nước, các “A c̣ng“ c̣n gây sự (vụ nhà thơ Vi Thuỳ Linh dai dẳng kiện nhạc sĩ Ngọc Đức đ̣i bản quyền thơ trong CD “Nhật thực” là một ví dụ tiêu biểu) , tạo scandale, đăng đàn , diễn thuyết, tranh thủ các báo cần ăn khách đưa tin và phỏng vấn… tới mức nhà thơ trẻ Nguyễn Hữu Hồng Minh cũng phải kêu lên với “Thi sĩ cùng thời” :

“Tự phong ḿnh là kẻ trứ danh
Thêu dệt những giai thoại nhiều hơn chăm chút vào tác phẩm”

và trên hết là “tự hoạ chân dung” mọi lúc, mọi nơi . Ta hăy nghe một “ A c̣ng” ”mác-két-tinh” ḿnh :

“ Tôi rất thích tên Linh của ḿnh, nó thật nhiều ư nghĩa. Thuỳ Linh tức là cánh tay thiêng. Mỗi câu thơ của tôi bay lên như sợi tầm gai, như cánh chim khắc khoải…Tôi thấy ḿnh rất ấn tượng, v́ là một người đàn bà trẻ, đầy thanh xuân và đích thực nồng nàn…Có người ví tôi như Hồ Xuân Hương, như Vệ Tuệ, cô gái Thượng Hải, hiện tượng văn học của Trung Quốc đương đại v́ sự bạo liệt và nổi loạn. Và Linh đă phóng những con chữ thoát khỏi vỏ bọc vào thế giới thi ca vô tận bằng sự mất cân bằng tột cùng, với tốc độ choáng váng...".

Tự “đánh bóng” đến vậy th́ các bậc đàn chị Xuân Quỳnh, Ư Nhi, Thảo Phương…đành chào thua. “Nhà thơ hiện tượng” Phan Huyền Thư c̣n cẩn tắc hơn, trước khi “tự bốc thơm” phải “tự bảo kê” với nhà cầm quyền cái đă. Bởi thế, thơ em th́ quẩn quanh thân xác, nhưng phát ngôn lại nhảy bổ vào chính trị :

Nào :

”Thế hệ viết trẻ chúng tôi thật tự hào thật may mắn v́ chúng tôi đă là công dân của một đất nước tự do”…

Nào :

“Tôi luôn h́nh dung ra nền văn chương của mỗi quốc gia như một con diều có ba đuôi. Cái đuôi dài nhất, đẹp nhất ở chính giữa giúp cho con diều bay lên được là văn chương chính thống. Bên cạnh đó, hai cái đuôi nhỏ hơn, ngắn hơn nhưng lại giữ vị trí cân bằng cho con diều là thứ văn chương lưu vong của những người xa tổ quốc ( h́ h́…). Cái đuôi c̣n lại là loại văn chương đi tù.(Có thể gộp chung cả văn chương mang tính chất chống đối). Chúng tôi đương nhiên là muốn đứng trong hàng ngũ của cái đuôi chính thống, nhưng biết làm ǵ nếu cứ măi không được tiếp nhận vào nền văn học chính thống của đất nước bằng cái biển đợi: "Có triển vọng" “.

Hi hi, yên tâm em nhé, thế nào cũng tới một ngày đẹp trời, Hội nhà văn Việt Nam sẽ đưa xe taxi tới rước em vào Hội và có khi c̣n trao tặng cả giải thưởng nữa ấy chớ. Nhưng làm ǵ th́ làm cần nhớ phải bớt bớt chê bai cha chú đi, bởi lẽ họ c̣n ngồi đầy cả Ban chấp hành đó :

"Nếu những người trẻ tuổi làm thơ hôm nay có thất bại, vẫn c̣n đáng trân trọng hơn nhiều so với cái việc tiếp nối một ḍng thơ của thế hệ đàn anh, cho dù là thành công".

Hoặc mỉa mai :

“ Chúng tôi hiểu về họ (các cụ nhà văn) cũng rất tỉ mỉ và cam đoan là không ai dám hiểu sai những ǵ họ viết; ít nhất chúng tôi cũng phân biệt được mỗi người trong số họ khác nhau thế nào, và tại sao lại có giọng điệu riêng như thế... Điều này vô cùng quan trọng bởi v́ chúng tôi không được phép giống họ, không được phép làm những ǵ họ đă làm. Thực tế cho thấy thất bại ê chề của một số những cây bút lao vào viết a dua theo các cụ, các chú đều chết yểu, không mấy ai nhớ đến.”

Vi Thuỳ Linh khôn khéo hơn, trấn an mấy bác tuyên huấn bằng lời tuyên bố :

“ Tôi tôn vinh thân thể và những ǵ thuộc về con người đẹp đẽ như một kẻ si t́nh và duy mỹ chung thân. “

Vậy là Đảng yên tâm nhé, các em là “chung thân duy mỹ”, dứt khoát là không có xía dzô việc Nhà nước, mới hay “công nghệ Trần Dần” đă được thế hệ “A c̣ng” tiếp thụ và nối dài một cách xuất sắc. Tuyên ngôn th́ vậy, c̣n thơ thẩn ra sao ? Không dám chơi bạo kiểu :

"Đêm Hà Nội phủ váy chùng
Anh con cu ngỏng ấm cùng đít em.“

như đàn anh Đỗ Khiêm , không dám “sờ Linda”, “buồn thiu dương vật”, coi “l…voi” … như đàn chị Phạm thị Hoài ở hải ngoại, nhưng mấy em “ A c̣ng” nội địa cũng không chịu thua “Tung hứng chiếc lưỡi …Véo von một giọng “ ( Nguyễn Hữu Hồng Minh- Gửi Phan Huyền Thư) :

“ đôi bầu vú thông minh
không cứu nổi cặp đùi dài ngu ngốc
chảy vào nhau
t́nh chảy vào sâu tràn trề lênh láng”
( Phan Huyền Thư)

Hoặc sau khi “bập bẹ” theo “công nghệ Trần Dần” :

“ vũ- trụ- sơ- sinh, có- phải- tôi- đấy- không, để- biết- ḿnh- đang- sống, triệt- tiêu- nỗi- khổ “.

thấy chưa “phê”, nhà thơ Vi Thuỳ Linh c̣n mở toang cửa pḥng the để cho bàn dân thiên hạ thấy nàng :

"Khoả thân trong chăn
Thèm chồng...
"Cứ để chăn trễ nải
Biết đâu
Một tối trở về
Chồng nằm trong đó".

Cầu được ước thấy, có chồng nằm ngay đó bằng da bằng thịt để nàng được:

"Cái lưỡi mềm của anh nơi gan bàn chân em
Làm thế giới hoá lỏng”

Và rồi cuống quưt :

"Em vén áo lên để cho anh tràn tinh khôi và mănh liệt"

Thơ “phóng tinh” thế cũng được chứ sao, chỉ ái ngại một điều “chàng” có đủ nội lực cho mấy em h́nh dung vậy được chăng, khi vẫn ca cẩm “thế gian này không có đàn ông “ ? Hay chàng lại giống như thơ của mấy em, chỉ nhểu ra thành śnh lầy chứ chưa trào vọt thành ḍng, thành suối thơ lai láng ?

Thôi cũng được đi, “làm ǵ th́ làm miễn sao đừng đụng tới “ghế” của mấy ổng” là OK rồi. Bởi thế mấy anh thợ “thổi” vốn thất bại trong sáng tác, quay sang viết vặt, “ăn theo” kiếm sống đă “nống” các “A c̣ng” lên thành “sao”.
Nhà thơ , nhà nhạc Nguyễn Trọng Tạo coi “"hiện tượng" Vi Thuỳ Linh, nữ tác giả tập "Linh" vừa ra mắt gây xôn xao làng thơ VN là tín hiệu mạnh mẽ của sự khẳng định. Sự đóng góp đó không chỉ trong văn học nghệ thuật mà c̣n tác động đến chính sự phát triển xă hội mà họ đang sống".

C̣n nhà văn, nhà nghiên cứu Nguyễn Thuỵ Kha th́ phát hiện :

"Thơ Linh giàu tính giao hưởng"(!).

để rồi lại “xui trẻ ăn cứt gà” :

"Linh cứ tiếp tục đanh đá, tiếp tục lắm lời. Đừng sợ, đừng ngán ǵ hết trọi. Độc mă...Cứ xổ hết ra đi!"

Oi giời ôi, quả này chẳng biết mấy em phải “bo” cho hai chàng “ thợ thổi” cái ǵ đây cho xứng với công của chàng ?

Các nhà “tạo mẫu” ở Paris , các fan và các tờ báo “câu khách” trong nước đă thắng “quả đậm” đưa được “người mẫu” Vi Thuỳ Linh tới Pháp dự Liên hoan thơ Quốc tế Val-de-Marne 7 – lần đầu tiên Việt Nam “vinh dự” có mặt.

Đại diện thơ Việt Nam, em Linh sẽ đọc một tham luận nảy lửa với tựa đề vĩ đại :

”Sức sống và tín hiệu Việt Nam trong thơ tôi”.

Ai chà, quả thực khó chọn ai ngoài nữ thi sĩ họ Vi mang được sứ mạng nặng nề thế ? Bởi lẽ cái “khí lực” hừng hực giường chiếu của nàng chẳng đă “nói lên ” sức sống của cán bộ ta vùng đứng dậy từ 12 mét vuông/ đầu người trong các khu tập thể tới nay nào nhà mặt phố, nào đất ngoại thành, nào vợ nhỏ bồ nhí … đó sao ?

Bởi lẽ sự mở toang từ “thơ nên có thép” tới thơ “ vén áo lên cho anh phóng …” chẳng phải là một “tín hiệu đổi mới vĩ đại” của Việt Nam rồi sao ?

Từ cô bé thắt khăn đỏ, “sống , học tập theo gương bác Hồ vĩ đại” nhảy một phát sang “con người mới” với “nỗi ham muốn tột bậc” là…tụt quần, Việt Nam chẳng đă đánh đi toàn thế giới một tín hiệu mở rộng “tự do ngôn ngữ“, “tự do thân thể” hết cỡ đó sao ?

Thế mà mấy ông nghị Huê Kỳ với nghị châu Âu c̣n rách việc phản đối ầm ĩ mất nhân quyền ở VN. Cái “sức sống ” và cái “ tín hiệu ” Vi Thuỳ Linh phóng ra từ diễn đàn các nhà thơ do mấy chú Phú Lăng Sa bỏ tiền bầy tṛ, chắc chắn sẽ là những cái vả vào miệng mấy ông bà nghị thích chơi tṛ “ra nghị quyết”.

Bởi thế , các nhà lănh đạo tư tưởng trong nước làm ǵ chẳng ngó lơ cho người ta trọng vọng tiếp rước Vi Thuỳ Linh, cho bà Thuỵ Khuê ở đài RFI tôn vinh nàng như đại biểu xuất sắc của nền thơ ca trẻ trung, hừng hực sức sống Việt Nam.

Ở Trung Quốc, chính sách ngoại giao bằng bóng bàn đă chuyển sang bằng “triển lăm nghệ thuật hiện đại”, người Việt Nam ta chơi sang hơn, “ ngoại giao bằng thi ca, tiếng nói của tâm hồn” chẳng hiệu quả gấp mấy lần anh Tàu đó sao? Rồi th́ nhạc trẻ tóc mắt bôi xanh đỏ, vừa nhảy vừa la như động dại những điệu nhạc “luộc lại của nước ngoài”, rồi th́ cũng “xếp đặt” (installation), cũng “ngẫu diễn” (performance) “ngồi đồng” giữa ngổn ngang mâm với đũa hoặc khoả thân trên bục trong tiếng đàn piano… với những tên tuổi trẻ như Đào Anh Khánh, Hoàng Ly, Vũ Nhật Tân … dẫu chưa “chơi bạo” bằng mấy anh tàu đưa cả “thịt sống” vào sáng tác ( mới đây, “tác phẩm” Mật của Tôn Nguyên chiếm nguyên một căn pḥng hoang phế với một giường sắt uốn, trên giường là cái đầu bị cắt ĺa của một ông lăo và cạnh đó là thi thể một bé sơ sinh đặt trên một phiến băng ), nhưng cũng đủ mùi vị “hậu hiện đại” để mang chuông đi đấm xứ người.

Việt Nam tự do thế c̣n ca cẩm cái nỗi ǵ ?

Tuy nhiên , cần nhớ, muốn “siêu” muốn “hậu” ǵ cũng được, cần phải né cho xa ba “chuyện thời thế”. Lịch sử mỹ thuật Việt Nam sau này, sẽ phải ghi công cho hai sinh viên trường Đại học mỹ thuật Hà Nội năm 2000 dám cả gan mở đầu “installation Việt Nam” bằng tự bịt miệng, trói ḿnh xung quanh lượn sóng những băng tang ở ngay Văn Miếu, đền thờ văn hoá Việt Nam.

“Ngụ ư” ǵ đây, bóng gió nhà cầm quyền bịt miệng, bắt người hả ? Sở văn hoá thông tin lập tức được lệnh dẹp bỏ. Từ đó tới nay, giới hoạ sĩ trẻ “hậu hiện đại” tởn tới già , tránh xa cái “chiêu” biểu tượng hai mặt ấy ra, hiểm nguy đang chờ các chú.

Không phải ngẫu nhiên những năm gần đây, “tôn vinh lớp trẻ” đă trở thành quốc sách của Nhà nước. Nào “Hội nghị những người viết trẻ”, nào thơ trẻ, nhạc trẻ, hoạ sĩ trẻ…cả doanh nghiệp trẻ cũng có luôn. Không biết có phải Đảng học theo mẹo dùng tiểu tướng Hồng Vệ binh của Mao Chủ tịch ngày xưa không, mà ở xứ ta lực lượng trẻ đang được cổ vũ tối đa theo con đường kinh tế thị trường định hướng xă hội chủ nghĩa.

Đây đó, lời lẽ của lớp trẻ đă nhuốm mầu “con cưng” xách mé, hung hăng muốn chọi lại lớp già:

“Chúng tôi khác thế hệ trước v́ chúng tôi Trẻ. Chúng tôi Trẻ trong ham muốn t́m ṭi, khám phá ngôn ngữ h́nh ảnh, ư tưởng biểu đạt về thế giới và con người, khi tất cả những ǵ đă tạo thành ở mọi lĩnh vực KHKT đă khiến nhiều người nghĩ rằng thế giới không c̣n ǵ để viết”.
( Vi Thuỳ Linh),

“Suốt cả một đoạn dài vừa qua, phải chăng, thơ quá bảo thủ và tŕ trệ? Nó đă đứng hẳn lại như một chiếc xe bị hỏng máy. Các nhà thơ liên tục hát giống nhau bằng một giọng chuông rè hay tiếng khàn khàn ghê sợ như của chiếc máy nổ. Sự xuất hiện của thơ trẻ là sự nổ tung của oi ngạt, của cao trào hỏng máy đó….”
( Nguyễn Hữu Hồng Minh) .

Ghê chưa , “mấy anh già” đă không “c̣n ǵ để viết”, đă “ hỏng máy”, đă “liên tục hát một giọng khàn khàn” th́ xê ra chỗ khác chơi, cho LỚP TRẺ người ta làm. Trong lịch sử văn học Việt Nam, chưa thời nào con cái ngạo mạn, coi rẻ cha anh công khai trên các báo chính thống như thời này. Nếu không có sự “dung dưỡng” của nhà cầm quyền, bố thằng báo nào dám đăng công khai những ư kiến “hỗn xược” thế?

Nhân Hội nghị những người viết trẻ TP Hồ Chí Minh tháng 11-2003, ông Hội trưởng Hội văn nghệ Hà Nội, nhà văn Hồ Anh Thái cũng tranh thủ “cấp chứng chỉ” cho Vi Thuỳ Linh, Phan Huyền Thư :

” Những ǵ tưởng như là quẩn quanh, đơn giản, b́nh thường của họ hàm chứa không khí một thời đại, tâm thế tâm trạng một thời đại. Thời đại họ đang sống. Biết đâu nửa thế kỷ nữa người ta sẽ đọc họ và h́nh dung ra thời đại ta đang sống hôm nay?”.

Úi chao ôi, nửa thế kỷ nữa, muốn “h́nh dung thời đại ta đang sống hôm nay” th́ phải nh́n vào cái đám con gái bị bán đi Đài Loan, bị bóc lột đến xương tuỷ trong các xí nghiệp may 100% vốn nước ngoài, đám con trai thất nghiệp ngồi đầy các quán cóc vỉa hè, bán xương máu trong các hầm đào vàng…chiếm tuyệt đại đa số dân Việt chứ đâu phải đám con ông cháu cha, con anh Sáu cháu anh Ba, đám Yuppie - young (trẻ), urban (sống ở thành phố), professional (có chuyên môn) và hippie (có một chút ǵ đó nổi loạn) - đang manh nha h́nh thành trong xă hội tư sản đỏ ở Việt Nam.


V́ sao Nhà nước cưng chiều lớp trẻ đến vậy, ít ra là trong văn học ? Trước hết là v́ “mấy anh già” vốn cũng đă xơi nhiều của đắng, biết quá rơ chân tướng của mấy bác cầm quyền, nên miệng th́ nói “hết ḷng theo Đảng” nhưng thỉnh thoảng tay lại tḥ sang “véo” một cái.

Nào “ Cát bụi chân ai” của Tô Hoài, “ Thượng đế th́ cười” của Nguyễn Khải, “ Nhớ lại” của Đào Xuân Quư…..
Mấy anh “sồn sồn ” xem ra cũng chẳng ngoan ngoăn ǵ , nào “ Đi t́m nhân vật “ của Tạ Duy Anh, “ Chuyện kể năm 2000” của Bùi Ngọc Tấn”,“ Đêm thánh nhân” của Nguyễn Đ́nh Chính…

Bởi thế mỗi năm cứ lót tay cho các bác già ít tiền gọi là “tài trợ sáng tác” để “chơi với nhau” trong mái nhà chung là Hội nhà văn Việt Nam là êm rồi. C̣n thế hệ A c̣ng, trẻ nhất cũng “đầu 2”* mà già nhất cũng chỉ “ đầu 3, đít bao la” **, chẳng hề biết “ tem phiếu, sơ tán” với “ba lô con cóc, anh đeo em khóc” là cái quỷ ǵ, sinh ra và lớn lên đă bú sữa Diehlac, xài băng Kotex, cưỡi xe máy đi học, làm dăm ba bài thơ đầu đời, bám vào một “ông bầu” để được lobby, marketing tới tấp, nhảy một phát lên nhà văn, nhà thơ, nhà hoạ, nhà nhạc trẻ…rồi từ đó chớp ngay một cái ghế biên tập viên, phóng viên cho “chắc ăn là người Nhà nước” để tiếp tục hành nghề sáng tác.

Phan thị Vàng Anh, Nguyễn thị Thu Huệ, Nguyễn thị Châu Giang…cho tới đàn em mới ra ràng Ly Hoàng Ly, Vi Thuỳ Linh, Phan Huyền Thư…đều chung một “con đường sáng tạo” như vậy. Đời sống sung túc, viết lách thoải mái, báo chí lăng xê hết cỡ, viết bài nào đăng bài đó, thỉnh thoảng lại c̣n được đi “ giao lưu văn hoá nước ngoài", chẳng hề bị ḍm ngó, bị quản lư qua ID của PC, thẻ “bảo hiểm sáng tác” luôn đeo sau đít…Bởi thế chưa một thế hệ nào “gắn bó” với sự “ổn định chính trị, trật tự xă hội” bằng mấy em A c̣ng bây giờ .

Vừa được cổ xuư bởi mấy anh trường phái “công nghệ Trần Dần”, sự dung dưỡng của Nhà nước, sự “tôn vinh" của báo chí trong nước và một số đài, web site hải ngoại…mấy em sốt ruột làm thiên tài như lửa đốt đít, chen lấn nhau vào chiếm lĩnh chỗ ngồi trong văn thi đàn.

Mới đây, hoạ sĩ Lê Thành Đức (tác giả của bức tranh nổi tiếng Phố hàng Thiếc - bột mầu 1954) đă lên tiếng trên báo Văn hoá-Nghệ thuật:”nhiều đại diện "lớp trẻ" xông lên sát phạt, lao theo vẫy gọi của thị trường hoặc của các "mốt" tạo h́nh thời thượng. Mấy năm gần đây, sáng tác xô nhau hướng vào bản năng, lấy trực cảm làm cứu cánh?”

Các em A c̣ng trong văn thơ cũng “hướng vào bản năng, lấy trực cảm làm cứu cánh” ,vứt bỏ vai tṛ “lương tri dân tộc”, “kỹ sư tâm hồn”, “thư kư thời đại”, ngồi lên chuẩn mực “chân, thiện, mỹ” cha ông để lại, được giao cờ “tiên phong”, “tiền vệ”, quẩn quanh tra vấn “Talawas ? Ta là ai ?” ( chứ không phải “Mít ta là ai ?”), các A c̣ng rồi sẽ đưa nền văn học nghệ thuật Việt Nam vào những xó xỉnh nào, khiến ta nhớ tới câu hát của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn : ”Đi về đâu hỡi em ?”

Biết đi về đâu khi “ Nhà văn bây giờ quá nhát” .

Vâng, nhà văn bây giờ quá…nhát” , chẳng phải anh Mít ngố nào nói câu này trong lúc say xỉn mà chính ông Chủ tịch Hội nhà văn TP Hồ Chí Minh, nhà văn Lê văn Thảo trả lời phóng viên báo Lao Động “đă nói như thế” và ông c̣n nói thêm:
”cả tôi cũng nhát…”.

Và dường như để chữa ngượng,“cả làng toét mắt, riêng ḿnh em đâu ?”, ông bầy tỏ: ”Thế hệ nhà văn như tôi có thể khó mà khắc phục những nhược điểm của ḿnh, khó mà nói thực được nên chỉ hy vọng vào lớp trẻ. Bởi viết nhát tay đă thành thói quen."

Vậy là theo ông Chủ tịch Hội nhà văn TP HCM, thế hệ già chết nhát đă thành máu thịt , coi như …bỏ, chỉ chờ đợi sự “dũng cảm và nói thực“ ở …thế hệ trẻ mà thôi . Vậy là ông đă đá trái banh sứ mệnh “lương tri dân tộc”, “ thư kư thời đại” sang mấy em A c̣ng.

Trong thế hệ này, không phải em nào cũng chơi được “công nghệ Trần Dần” như Phan Huyền Thư, Vi Thuỳ Linh… Đáng tiếc là tác phẩm các cây bút avant-garde này (c̣n xa mới nối gót được các bậc đàn anh như Hoàng Hưng, Phan Đan, Lê Huy Quang, Chu Hoạch …) dường như chẳng tới được với mấy anh Mít nội địa bởi “món ăn tinh thần“ của mấy em khó mà chui vô dạ dầy vốn quen khoái khẩu “canh chua cá lóc”, “canh cua rau đay” của tuyệt đại đa số “phó thường dân“, đành t́m “đầu ra” tại các trang văn học trên internet, ở đó phần lớn người vào coi cũng đều là các nhà văn nhà thơ hải ngoại. Bởi thế sự nổi tiếng của thế hệ A c̣ng trước hết là do lobby, marketing…tạo tiếng ồn do scandale và “khẩu khí nặc nô” của mấy em gây nên chứ thơ văn chẳng mấy người đọc nhớ tới. Buồn thay, trong khi đó những câu thơ “ngô, khoai, sắn” kiểu như :

“ Đưa người ta không đưa qua sông
Sao có tiếng sóng ở trong ḷng …”
( Thâm Tâm)

“ Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng Kiều thơm…”
( Quang Dũng)

“ Hôm qua c̣n theo anh
đi ra đường quốc lộ
Hôm nay đă chặt cành
Đắp cho người dưới mộ…”
( Hoàng Lộc)

“ Đó là một cuộc chia ly mầu đỏ
tươi như cánh nhạn lai hồng…”
( Nguyễn Mỹ)

“ Trời th́ xanh như rút ruột mà xanh
Cây th́ biếc như vặn ḿnh mà biếc…”
( Thi Hoàng)

... c̣n rất nhiều, rất nhiều những câu thơ của “phiên gác trước" như vậy, vẫn cứ được khắc ghi vào trong tâm tưởng của hàng triệu người đọc cho dù các nhà “tiên phong chủ nghĩa” có dè bỉu là “nôm na”, “cổ lỗ sĩ”, và tới tận bây giờ, độc giả dường như vẫn chưa nhớ nổi một câu thơ nào của các quư vị.

Tại sao vậy ?

Đă có hàng tấn giấy mực đổ ra tranh căi nhưng “thơ hay” vẫn cứ đi vào ḷng người đọc và ngược lại, “thơ ép người ta coi là hay” vẫn cứ “trôi theo ḍng đời” hoặc c̣n lại trong kư ức “các quư vị đọc lẫn nhau và khen lẫn nhau”.

Lẽ tất nhiên, thời đại internet toàn cầu th́ thơ cũng phải nhảy dù vào kỹ thuật số, khổ nỗi cái đặc trưng bản thể, cái làm nên giá trị của thơ lại là cái “âm điệu” của nó. Những câu thơ hay, ngân nga măi trong ḷng người đọc, trước hết chẳng phải do âm điệu của thơ đó chăng ? Các nhà thơ theo trường phái “công nghệ Trần Dần”, đặc biệt là thế hệ A c̣ng cho dù hao tâm tổn sức “mổ xẻ chữ”,”lật chữ”,”ngó chữ”, “đập nát chữ”…buồn thay, vẫn chưa quư vị nào t́m ra được “một âm điệu mới cho thơ” để đưa thơ ra khỏi những “pḥng thí nghiệm của chữ” đến với hàng triệu độc giả đang …khát thơ hay.

C̣n như bây giờ, “thơ A c̣ng” cũng giống như nhạc trẻ, hội hoạ trẻ, kịch trẻ… đang mọc ra như các quán karaoke trên đường Cao Thắng (Sàig̣n), c̣n lâu mới tiếp gót được các bậc cha anh về mặt nghệ thuật , nói ǵ đến chuyện “ đi theo các chú là chết ngóm” như Phan Huyền Thư từng lớn lối.

Vậy rồi liệu sẽ xuất hiện “âm điệu thơ” kỹ thuật số đi được vào ḷng người chăng ? Chuyện đó chỉ có “Dieu seul le sait”, trời mới biết và khi đó mới thực sự bắt đầu “phiên đổi gác” trong thơ như thi sĩ Hoàng Hưng từng hô hoán.

Thế c̣n những cây bút thế hệ trẻ khác ngoài mấy em A c̣ng, những người mà nhà văn Lê văn Thảo hy vọng sẽ “can đảm viết thực“ liệu có đáp ứng ḷng mong mỏi của ông Tổng thư kư Hội nhà văn TP Hồ Chí Minh ? Kỳ vọng vậy nhưng cũng chính ông Thảo mới đây lại phàn nàn rằng: "Mấy năm gần đây, không thấy xuất hiện một tác phẩm tiểu thuyết nào của các cây bút trẻ, chỉ thơ và truyện ngắn thôi”.

Thôi th́ hăy để “chúng tôi nói về thế hệ ḿnh”, trong “Hội nghị những người viết trẻ “ tháng 11-2003 tại Sàig̣n, các nhà văn trẻ tham luận phần lớn “đề tài mưu sinh” tức những chuyện xoay quanh cái dạ dầy chẳng hơn ǵ “ kêu đói, kêu nghèo” như cụ Nam Cao ngày xưa.

Khi phóng viên VietnamNet hỏi rằng :

” Những tác phẩm văn học hôm nay không dài hơi, có nhiều tác giả viết một hai cuốn rồi lặn mất tăm. Là những người tương lai sẽ đại diện cho bộ mặt văn học của thành phố, chị có suy nghĩ như thế nào?”, nữ văn sĩ Thu Phương, rất nổi tiếng tại…Hội nhà văn TP HCM than rằng :

”Đời sống kinh tế bấp bênh, người ta tạm gác niềm đam mê sáng tác qua một bên để mưu sinh. Tuy nhiên, đến khi thoải mái thong thả rồi, muốn viết lách trở lại chưa chắc c̣n đủ tâm huyết, chưa chắc tài năng không mai một. Cũng như nhiều người trẻ đang c̣n lập thân, tôi thấy cần phải ổn định đời sống kinh tế trước, rồi mới yên tâm sáng tác. Thật khó làm tốt cả hai cùng lúc."

C̣n cây bút trẻ Nguyễn Ngọc Thuần, tác giả của “Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ”, “Giăng giăng tơ nhện” - người có duyên với nhiều giải thưởng văn học gần đây cũng phụ hoạ:

”Nếu tôi có 24 giờ nguyên vẹn, th́ e rằng 3/4 tôi đă dành cho kiếm sống, 1/4 cho những hoài băo. Nhưng hoài băo không phải lúc nào cũng thực hiện đúng khoảng thời gian ấy, có lúc mệt phờ v́ mưu sinh, v́ giận hờn ai đó, v́ muốn uống cà phê một cách thư thả,… và thế là xén mất cái phần hoài băo ấy đi. C̣n văn chương giống như một cái ǵ le lói sau một ngày….”

Than ôi, nếu văn chương chỉ là cái ǵ đó “le lói sau một ngày” th́ thấy rơ rằng lớp trẻ khó mà “can đảm viết thực” và những con chó vẫn bị đuổi đài dài ra khỏi nhà .

Vậy th́ những ai sẽ đáp ứng ḷng mong mỏi của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường “ Thời đại nào cũng cần sự thật, nhà văn lại càng phải nói lên sự thực …”.

Các ông nhà văn ăn lương, ăn bổng lộc Nhà nước vẫn tụ tập quanh các cơ quan Hội nhà văn, báo chí, xuất bản …chăng ?

Khi “vết trói đă lằn trong tâm hồn”, khi đă “tự cung” thành các công công quẩn quanh triều đ́nh th́ việc “nói lên sự thực” là việc “bất khả”, xin hăy cứ để yên cho họ tiếp tục sản xuất ra thứ “văn chương tào lao” như ông Nguyễn Hữu Liêm đă viết trên trang nhà TALAWAS, xin hăy cứ để yên cho họ phản ánh một thứ “nguỵ hiện thực” mà bây giờ đến con nít cũng chẳng tin.

Thôi th́ trông cậy vào các ông ngày trước đă có đôi chút “nói thật” như Nguyễn Huy Thiệp, Bảo Ninh, Ma văn Kháng, Nguyễn Khắc Trường…Tiếc thay trừ một vài người, phần lớn các ông đó đă tự ràng buộc vào “cái ghế” trong các cơ quan Hội nhà văn Việt Nam khiến những tác phẩm thời ‘cởi trói” chỉ c̣n là…những kỷ niệm một thời.

Thế c̣n Nguyễn Huy Thiệp, ngọn cờ đầu, cụ tiên chỉ trong làng văn Việt Nam một thời liệu có dám đón “những con chó ngao” vào ngôi nhà văn chương của ḿnh?

Mấy năm trước, nhà văn số 1 này đă viện dẫn cả bác Hồ ra trong bài viết của ḿnh để “ lấy điểm với chính quyền”:

” Bác Hồ khi đặt ra câu hỏi "Viết để làm ǵ?" là muốn lái cái dục vọng thấp hèn ở nhiều người viết sang một động cơ cao cả thiêng liêng tức là làm cách mạng, thay đổi chế độ xă hội thực dân phong kiến." ,

... rồi trên Tạp chí Ngày Nay số ra tháng 10-2003, ông c̣n lớn tiếng :

”Tôi cứ nghĩ rằng thời của tiểu thuyết sẽ là thời của dân chủ, thời của những tư tưởng tự do, thời của sự ổn định chính trị và kinh tế: đấy cũng là thời mà chúng ta đang sống bây giờ.“

Ối trời ôi, thời của chúng ta đang sống bây giờ mà lại là “thời của dân chủ, của tư tưởng tự do” th́ “cụ tiên chỉ” c̣n đợi ǵ nữa mà không viết ngay một cuốn tiểu thuyết ca ngợi công ơn của Đảng và chính phủ.

Bằng vào khẩu khí của nhà văn nổi tiếng nhất nước, bằng vào thế hệ A c̣ng, ta có thể thấy rằng yêu cầu của nhà văn họ Hoàng “nhà văn phải nói lên sự thực” vẫn là chuyện “trạch đẻ ngọn đa” và văn học Việt Nam vẫn c̣n “tắc đẻ” dài dài…

Nhật Tuấn
5 - 2014

Quada09
21-10-2015, 00:48
C̣n nhớ măi hồi năm 2003, từ trên giường bệnh, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường phát biểu với báo giới một câu nghe rất “có lư”:

“Thời đại nào cũng cần sự thật. Nhà văn càng cần phải nói lên sự thật.“.

Sự thật nè :

Tên đại đồ tể Ngọc Tường đă tàn sát bao nhiêu nạn nhân trong Tết Mậu Thân ở Huế ????

Quada09
21-10-2015, 01:40
Trời, một khám phá thú vị về Nhật Tuấn.... sống trong ḷng CS mà dám viết ngang tàng như vầy th́ xin..... bái phục ngườ́ quá cố !!