BigBoy
18-04-2021, 05:09
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/1-3-750x430.jpg (https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/1-3.jpg)
Một khu dân cư ở Sài G̣n năm 1872 theo tranh vẽ đương thời
(https://saigonnhonews.com/sai-gon-xua-sinh-hoat-va-an-choi-nhu-the-nao/#disqus_thread)
Trong tác phẩm Histoire de la conquête de Cochinchine en 1861 (Lịch sử cuộc chinh phục Nam kỳ năm 1861), Léopold Pallu de Barrière đă mô tả thành phố Sài G̣n năm 1859 như sau: “Du khách đến Sài G̣n thoáng thấy trên hữu ngạn của con sông một loại đường sá mà hai bên bị đứt đoạn từng quăng một bởi những khoảng không gian trống trải. Nhà cửa phần lớn bằng gỗ lợp lá dừa, một số khác, ít hơn, xây bằng đá. Hàng ngàn chiếc thuyền chen chúc nhau trên bờ sông, h́nh thành một ngôi làng nổi…” (LN tạm dịch).
Đầu thập niên 1860, nhiều con đường lớn bắt đầu xuất hiện và từ năm 1864, nhiều kiến trúc kiên cố mọc lên như dinh Đổng lư Nội vụ – c̣n gọi là Dinh thượng thơ (Direction de l’Intérieur -1864), Dinh Thống đốc (Palais du Gouvernement -1868), Nhà thờ lớn (1877)… Đến năm 1865, Sài G̣n đă có 15,350 km đường lộ, hai bên đường đều có trồng cây, thường là me, bàng hay tếch. Ban đêm, các con đường được thắp sáng bằng đèn dầu dừa.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/2-3.jpg
Đường Catinat, nơi sinh hoạt của phần lớn người Âu tại Sài G̣n
Vào những thập niên 1860-1870, phương tiện di chuyển chủ yếu của người dân miền Tây là ghe thuyền, đậu chật ních các bến sông. Chúng được dùng chuyên chở hàng hóa từ các vùng xa đến Sài G̣n mua bán, đưa rước khách sang sông hay di chuyển trên những quăng sông ngắn. Phần lớn cư dân Sài G̣n đi bộ, người giàu có th́ sử dụng xe kiếng (malabare), loại xe bốn bánh do một ngựa kéo, thùng xe bằng gỗ có cửa kính để khách ngồi trong xe có thể nh́n thấy quang cảnh trên đường đi; điều khiển xe thường là người Mă Lai, gọi là xà ích (sais, gốc tiếng Mă Lai).
Đến cuối thập niên 1880, Sài G̣n, Chợ Lớn bắt đầu có xe kéo, làm phát sinh thêm một thành phần mới trong xă hội thuộc địa là phu xe kéo. Người ta c̣n đọc thấy trong biên bản họp của Hội đồng thành phố vào ngày 20 tháng 1 năm 1888 một tờ tŕnh cho viên đốc lư Sài G̣n, đề nghị cho lưu hành xe kéo tại Sài G̣n v́ ở Chợ Lớn, chính quyền đă cho loại xe này hoạt động rồi.
NGƯỜI CHÂU ÂU Ở SÀI G̉N
Sau khi Pháp đánh chiếm toàn bộ Nam kỳ và chính thức thuộc địa hóa vùng này bằng ḥa ước Giáp Tuất 1874 kư với Triều đ́nh Huế, số người châu Âu, nhất là người Pháp đến Sài G̣n, ngày càng đông. Vào thập niên 1880, khách sạn nổi tiếng của Pháp ở Sài G̣n là Favre do một người Pháp tên Favre khai thác. Khách sạn nằm trên đại lộ chính Catinat (Tự do trước 1975, Đồng Khởi ngày nay) giới hạn bởi hai con đường Bonard và d’Espagne (Lê Lợi và Lê Thánh Tôn ngày nay). Đó là một trong những nơi náo nhiệt nhất Sài G̣n lúc bấy giờ.
Sự hiện diện của một số người Âu sống trong khách sạn hoặc thuê nhà riêng làm phát sinh một số nghề mới trong cư dân bản xứ. Trước tiên là nghề giúp việc nhà và nghề làm bếp cho Tây. Giúp việc nhà thường là các thanh thiếu niên người Việt, tuổi khoảng 18-20, được chủ Tây gọi là “boy” (cậu con trai), nghe quen thành ra “bồi”. Công việc của người này là hầu bàn, lo nước tắm, dọn pḥng và cả kéo quạt nữa, với mức lương từ 6 đến 8 đồng mỗi tháng, chỉ bằng 1/5 đến 1/4 tiền ăn hàng tháng tại khách sạn của một người Âu.
Đầu bếp nấu ăn cho Tây thường là người gốc Hoa, lương từ 8 đến 10 đồng/tháng. Họ làm quen rất nhanh với cách nấu ăn của Tây và biết chiều theo sở thích của chủ. Thông thường người đầu bếp đến chủ nhà làm những công việc theo thỏa thuận, đến chiều họ trở về nhà, sau khi nhận từ tay chủ khoản tiền đi chợ sáng hôm sau, vào khoảng 0,60 đồng đến 1 đồng, cho hai người ăn. Nếu gia đ́nh người Âu có con nhỏ cần người giúp việc là phụ nữ, họ liên lạc với trường Sainte-Enfance để các “xơ” (soeur) ở đây cung ứng người của trường.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/3-2.jpg
Tháp nước xây dựng năm 1878, phá hủy năm 1921, nơi đây nay là Hồ con rùa
Những gia đ́nh đông đúc, cần di chuyển thường xuyên sẽ sắm một xe kiếng và thuê một xà ích lương từ 12 đến 20 đồng/tháng, không ăn cơm chủ. Khách ở khách sạn thường được chào mời bởi một đội ngũ những người bản xứ làm nghề giặt là, cắt may, đóng giày… Trong nghề may quần áo và đóng giày, người Tàu có nhiều ưu thế hơn người Việt. Một bộ complet thêm áo gilet, cả công lẫn vải khoảng 8 đồng, được đánh giá là khá rẻ.'
Sinh hoạt của những người Âu vào cuối thế kỷ 19 khá đơn điệu. Họ dậy lúc 6 giờ sáng, làm vệ sinh và đi làm cho đến 10 giờ. Bữa ăn trưa diễn ra lúc 10 giờ 30 phút, dưới những chiếc quạt kéo, v́ lúc đó trời đă bắt đầu nóng nực. Giữa trưa, họ lên pḥng và kéo dài giấc ngủ trưa đến 2-3 giờ chiều. Lúc này, Sài G̣n rất yên lặng, cửa hàng đóng cửa im ỉm, cửa nhà cũng không mở. Từ 2-3 giờ chiều, thành phố thức giấc, mỗi người quay lại công việc đang chờ cho đến 5 giờ chiều mới trở về nhà. Đó là lúc mà thành phố tỏ ra náo nhiệt nhất.'
Sài G̣n thập niên 1880 có vẻ thích hợp với câu nói mà người ta thường gán cho Paris. Đấy là “thiên đường của phụ nữ và địa ngục của loài ngựa”. Thực vậy, chỉ riêng Sài G̣n lúc đó đă có đến 400 chiếc xe ngựa cho thuê! Bữa cơm tối của người châu Âu tại Sài G̣n bắt đầu lúc 19 giờ 30 phút, khi màn đêm đă buông xuống hoàn toàn. Sau đó, phần lớn thanh niên và những người độc thân đến các câu lạc bộ hay vào các quán cà phê, ngồi uống bia ướp lạnh và có khi vui chơi đến sáng.
Từ khi t́nh trạng vệ sinh ở Sài G̣n được cải thiện, nhiều phụ nữ người Âu kéo sang Việt Nam sống cùng với gia đ́nh, v́ thế sinh hoạt ở các câu lạc bộ hay quán cà phê lắm lúc được chuyển về những gia đ́nh hiếu khách. Ở đó, họ nghe nhạc, nói chuyện, đánh bài và thường th́ buổi gặp gỡ kết thúc bằng một cuộc khiêu vũ kéo dài đến nửa đêm. Ngoài những buổi họp mặt thân mật như thế, hàng năm có một hoặc hai buổi khiêu vũ đông người, dành cho giới trẻ trong thành phố và một buổi khiêu vũ chính thức tổ chức tại dinh Thống đốc Nam kỳ.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/7-1.jpg
Sở hữu một cây dù là điều đáng hănh diện của người đàn ông Sài G̣n xưa
CUỘC SỐNG CỦA NGƯỜI VIỆT Ở SÀI G̉N XƯA
Cuộc sống của người Âu là cả một thiên đường so với những người dân bản xứ đang sống chen chúc cạnh các sông rạch hoặc dăi dầu trên ghe thương hồ rày đây mai đó. Đầu thế kỷ 20, bà Gabrielle M. Vassal, một phụ nữ Anh lấy chồng là bác sĩ thuộc địa người Pháp, chỉ sau đám cưới vài tuần lễ đă phải theo chồng sang công tác ở Viện Pasteur Nha Trang. Trong những ngày sống ở Sài G̣n chờ ra Nha Trang, bà Vassal có dịp quan sát sinh hoạt tại thành phố này và kể lại trong tập hồi kư Mes trois ans d’Annam (Ba năm ở An Nam của tôi – NXB Hachette, Paris, 1912).
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/4-2.jpg
Xe kiếng trên đường Adran, nay là đường Hồ Tùng Mậu
Khi mới đến thành phố, Vassal đă di chuyển bằng xuồng tam bản và một trong những bối rối đầu tiên của bà là không làm sao phân biệt được giới tính của những người chèo xuồng. Họ ăn mặc gần như nhau, chỉ có những khác biệt nhỏ mà phải sau một thời gian, Vassal mới phân biệt được.
Thời đó, người Sài G̣n, nam cũng như nữ, đều mặc quần dài và áo rộng, tóc cũng đều cuộn lại thành búi tó. Quan sát kỹ mới thấy ở phụ nữ, búi tó nằm ở vị trí cao hơn, phía trên đầu, chiếc áo rộng cũng dài hơn. Về vóc dáng người Sài G̣n đầu thế kỷ 20, đàn ông ít khi vượt quá 1,60 mét chiều cao, phụ nữ c̣n thấp bé hơn nữa. Mặc dù vậy, họ là những người chèo xuồng rất thiện nghệ. Các phu kéo xe cũng thế, họ có thể kéo dễ dàng một người Âu nặng gấp đôi trọng lượng cơ thể họ.
Với sự hiện diện của nhiều người Âu, cảnh chợ búa ở Sài G̣n cuối thế kỷ 19 diễn ra khá náo nhiệt. Phía ngoài chợ là cửa hàng của người Ấn Độ thường được gọi là Matabar. Họ bán đủ loại hàng hóa, nhất là vải vóc. Khách hàng của họ nhiều nhất là phụ nữ và cách buôn bán của họ không giống người Tàu.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/5-2.jpg
Cách ăn mặc của nam công nhân Sài G̣n xưa, thời đó gọi là cu-li (coolies)
Để làm sạch đường phố trong mùa khô, chính quyền thành phố Sài G̣n cho xe đi tưới nước trên đường mỗi ngày hai, ba, thậm chí bốn lần. Đến thập niên 1880, đường phố Sài G̣n đă có năm đại lộ, 39 đường và ba bến tàu, dài tổng cộng 36.635 km; so với năm 1865, đă tăng thêm hơn 20 km. Trước năm 1878, nước uống của cư dân thường lấy từ các giếng đào cạn hay sông, rạch nên không đảm bảo vệ sinh. Sau này, chính quyền Pháp cho lấy nước từ một con suối, đưa vào bể lọc và cung cấp cho dân thành phố mỗi ngày 16.000 mét khối nước. Năm 1878, một tháp nước khổng lồ được xây dựng ở đầu đường Catinat, tại vị trí nay là Hồ Con Rùa. Tháp nước này tồn tại được 48 năm, đến năm 1921 th́ bị phá hủy.
Ở Sài G̣n đầu thế kỷ 20, mỗi chiều người ta thấy từng tốp công nhân bản xứ trên đường đi làm về. Nổi bật trong số họ là các “thầy thông ngôn”, không búi tó như hầu hết dân bản xứ. Họ đă húi tóc ngắn (như phong trào cúp tóc năm 1907), mặc quần dài trắng, mang giày tất ngắn, đầu đội khăn nhiều nếp. Các nông dân mặc quần dài trắng, áo rộng màu xanh sẫm, đôi khi vá chằng vá đụp. Họ đi hàng một bên đường, người này bước sau người kia, chân không mang giày dép ǵ cả.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/6-1.jpg
Một phụ nữ Sài g̣n năm 1908, đầu bới cao
Một vài người cầm trên tay một đôi giày păng-túp (pantoufle) kiểu Tàu, chỉ cầm mà không mang, cố để dành cho những dịp trọng đại, tay kia cầm một chiếc dù che trên đầu. Đối với người nông dân ở Sài G̣n thời đó, có một chiếc dù, loại dành cho các quan lại khi xưa là một điều hănh diện lớn. C̣n công nhân làm ở các hăng xưởng th́ thay cho chiếc khăn quấn quanh đầu như các thầy thông ngôn là một chiếc khăn mùi soa (mouchoir) hoặc một mảnh vải nhỏ quấn vụng về trên búi tó.
Phụ nữ Sài G̣n xưa cũng như đàn ông, không bao giờ đi sóng đôi trên đường. Từ chợ về, họ gánh hai chiếc giỏ cân bằng nhau nên bước chân vẫn nhẹ nhàng. Để đổi chiếc đ̣n gánh qua vai khác, họ chậm bước chân lại, cúi đầu xuống và đưa chiếc đ̣n qua cổ, ít khi chịu đặt quang gánh xuống đất. Những phụ nữ bản xứ có mức sống cao th́ ngồi xe kéo, đầu đội một chiếc khăn bằng lụa màu nhạt hoặc dùng một chiếc trâm bằng vàng cài lên chiếc búi tó đen nhánh.
Khi mặt trời đă ngả về Tây, các gia đ́nh người Việt ở Sài G̣n tụ họp trước túp lều, bên cạnh mâm cơm. Nếu bữa cơm đạm bạc chưa được người nội trợ lo xong th́ người cha hay người đàn ông trong gia đ́nh lo việc bồng ẵm đám trẻ nhỏ. Lúc trời đă tối mịt, người ta đốt đèn dầu trên các bàn thờ và thắp hương. Tất cả vào nhà đóng cửa lại. Sự im lặng của khu xóm thỉnh thoảng bị phá vỡ bởi tiếng khóc của một đứa trẻ và lời ru nhè nhẹ của người mẹ.
Một khu dân cư ở Sài G̣n năm 1872 theo tranh vẽ đương thời
(https://saigonnhonews.com/sai-gon-xua-sinh-hoat-va-an-choi-nhu-the-nao/#disqus_thread)
Trong tác phẩm Histoire de la conquête de Cochinchine en 1861 (Lịch sử cuộc chinh phục Nam kỳ năm 1861), Léopold Pallu de Barrière đă mô tả thành phố Sài G̣n năm 1859 như sau: “Du khách đến Sài G̣n thoáng thấy trên hữu ngạn của con sông một loại đường sá mà hai bên bị đứt đoạn từng quăng một bởi những khoảng không gian trống trải. Nhà cửa phần lớn bằng gỗ lợp lá dừa, một số khác, ít hơn, xây bằng đá. Hàng ngàn chiếc thuyền chen chúc nhau trên bờ sông, h́nh thành một ngôi làng nổi…” (LN tạm dịch).
Đầu thập niên 1860, nhiều con đường lớn bắt đầu xuất hiện và từ năm 1864, nhiều kiến trúc kiên cố mọc lên như dinh Đổng lư Nội vụ – c̣n gọi là Dinh thượng thơ (Direction de l’Intérieur -1864), Dinh Thống đốc (Palais du Gouvernement -1868), Nhà thờ lớn (1877)… Đến năm 1865, Sài G̣n đă có 15,350 km đường lộ, hai bên đường đều có trồng cây, thường là me, bàng hay tếch. Ban đêm, các con đường được thắp sáng bằng đèn dầu dừa.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/2-3.jpg
Đường Catinat, nơi sinh hoạt của phần lớn người Âu tại Sài G̣n
Vào những thập niên 1860-1870, phương tiện di chuyển chủ yếu của người dân miền Tây là ghe thuyền, đậu chật ních các bến sông. Chúng được dùng chuyên chở hàng hóa từ các vùng xa đến Sài G̣n mua bán, đưa rước khách sang sông hay di chuyển trên những quăng sông ngắn. Phần lớn cư dân Sài G̣n đi bộ, người giàu có th́ sử dụng xe kiếng (malabare), loại xe bốn bánh do một ngựa kéo, thùng xe bằng gỗ có cửa kính để khách ngồi trong xe có thể nh́n thấy quang cảnh trên đường đi; điều khiển xe thường là người Mă Lai, gọi là xà ích (sais, gốc tiếng Mă Lai).
Đến cuối thập niên 1880, Sài G̣n, Chợ Lớn bắt đầu có xe kéo, làm phát sinh thêm một thành phần mới trong xă hội thuộc địa là phu xe kéo. Người ta c̣n đọc thấy trong biên bản họp của Hội đồng thành phố vào ngày 20 tháng 1 năm 1888 một tờ tŕnh cho viên đốc lư Sài G̣n, đề nghị cho lưu hành xe kéo tại Sài G̣n v́ ở Chợ Lớn, chính quyền đă cho loại xe này hoạt động rồi.
NGƯỜI CHÂU ÂU Ở SÀI G̉N
Sau khi Pháp đánh chiếm toàn bộ Nam kỳ và chính thức thuộc địa hóa vùng này bằng ḥa ước Giáp Tuất 1874 kư với Triều đ́nh Huế, số người châu Âu, nhất là người Pháp đến Sài G̣n, ngày càng đông. Vào thập niên 1880, khách sạn nổi tiếng của Pháp ở Sài G̣n là Favre do một người Pháp tên Favre khai thác. Khách sạn nằm trên đại lộ chính Catinat (Tự do trước 1975, Đồng Khởi ngày nay) giới hạn bởi hai con đường Bonard và d’Espagne (Lê Lợi và Lê Thánh Tôn ngày nay). Đó là một trong những nơi náo nhiệt nhất Sài G̣n lúc bấy giờ.
Sự hiện diện của một số người Âu sống trong khách sạn hoặc thuê nhà riêng làm phát sinh một số nghề mới trong cư dân bản xứ. Trước tiên là nghề giúp việc nhà và nghề làm bếp cho Tây. Giúp việc nhà thường là các thanh thiếu niên người Việt, tuổi khoảng 18-20, được chủ Tây gọi là “boy” (cậu con trai), nghe quen thành ra “bồi”. Công việc của người này là hầu bàn, lo nước tắm, dọn pḥng và cả kéo quạt nữa, với mức lương từ 6 đến 8 đồng mỗi tháng, chỉ bằng 1/5 đến 1/4 tiền ăn hàng tháng tại khách sạn của một người Âu.
Đầu bếp nấu ăn cho Tây thường là người gốc Hoa, lương từ 8 đến 10 đồng/tháng. Họ làm quen rất nhanh với cách nấu ăn của Tây và biết chiều theo sở thích của chủ. Thông thường người đầu bếp đến chủ nhà làm những công việc theo thỏa thuận, đến chiều họ trở về nhà, sau khi nhận từ tay chủ khoản tiền đi chợ sáng hôm sau, vào khoảng 0,60 đồng đến 1 đồng, cho hai người ăn. Nếu gia đ́nh người Âu có con nhỏ cần người giúp việc là phụ nữ, họ liên lạc với trường Sainte-Enfance để các “xơ” (soeur) ở đây cung ứng người của trường.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/3-2.jpg
Tháp nước xây dựng năm 1878, phá hủy năm 1921, nơi đây nay là Hồ con rùa
Những gia đ́nh đông đúc, cần di chuyển thường xuyên sẽ sắm một xe kiếng và thuê một xà ích lương từ 12 đến 20 đồng/tháng, không ăn cơm chủ. Khách ở khách sạn thường được chào mời bởi một đội ngũ những người bản xứ làm nghề giặt là, cắt may, đóng giày… Trong nghề may quần áo và đóng giày, người Tàu có nhiều ưu thế hơn người Việt. Một bộ complet thêm áo gilet, cả công lẫn vải khoảng 8 đồng, được đánh giá là khá rẻ.'
Sinh hoạt của những người Âu vào cuối thế kỷ 19 khá đơn điệu. Họ dậy lúc 6 giờ sáng, làm vệ sinh và đi làm cho đến 10 giờ. Bữa ăn trưa diễn ra lúc 10 giờ 30 phút, dưới những chiếc quạt kéo, v́ lúc đó trời đă bắt đầu nóng nực. Giữa trưa, họ lên pḥng và kéo dài giấc ngủ trưa đến 2-3 giờ chiều. Lúc này, Sài G̣n rất yên lặng, cửa hàng đóng cửa im ỉm, cửa nhà cũng không mở. Từ 2-3 giờ chiều, thành phố thức giấc, mỗi người quay lại công việc đang chờ cho đến 5 giờ chiều mới trở về nhà. Đó là lúc mà thành phố tỏ ra náo nhiệt nhất.'
Sài G̣n thập niên 1880 có vẻ thích hợp với câu nói mà người ta thường gán cho Paris. Đấy là “thiên đường của phụ nữ và địa ngục của loài ngựa”. Thực vậy, chỉ riêng Sài G̣n lúc đó đă có đến 400 chiếc xe ngựa cho thuê! Bữa cơm tối của người châu Âu tại Sài G̣n bắt đầu lúc 19 giờ 30 phút, khi màn đêm đă buông xuống hoàn toàn. Sau đó, phần lớn thanh niên và những người độc thân đến các câu lạc bộ hay vào các quán cà phê, ngồi uống bia ướp lạnh và có khi vui chơi đến sáng.
Từ khi t́nh trạng vệ sinh ở Sài G̣n được cải thiện, nhiều phụ nữ người Âu kéo sang Việt Nam sống cùng với gia đ́nh, v́ thế sinh hoạt ở các câu lạc bộ hay quán cà phê lắm lúc được chuyển về những gia đ́nh hiếu khách. Ở đó, họ nghe nhạc, nói chuyện, đánh bài và thường th́ buổi gặp gỡ kết thúc bằng một cuộc khiêu vũ kéo dài đến nửa đêm. Ngoài những buổi họp mặt thân mật như thế, hàng năm có một hoặc hai buổi khiêu vũ đông người, dành cho giới trẻ trong thành phố và một buổi khiêu vũ chính thức tổ chức tại dinh Thống đốc Nam kỳ.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/7-1.jpg
Sở hữu một cây dù là điều đáng hănh diện của người đàn ông Sài G̣n xưa
CUỘC SỐNG CỦA NGƯỜI VIỆT Ở SÀI G̉N XƯA
Cuộc sống của người Âu là cả một thiên đường so với những người dân bản xứ đang sống chen chúc cạnh các sông rạch hoặc dăi dầu trên ghe thương hồ rày đây mai đó. Đầu thế kỷ 20, bà Gabrielle M. Vassal, một phụ nữ Anh lấy chồng là bác sĩ thuộc địa người Pháp, chỉ sau đám cưới vài tuần lễ đă phải theo chồng sang công tác ở Viện Pasteur Nha Trang. Trong những ngày sống ở Sài G̣n chờ ra Nha Trang, bà Vassal có dịp quan sát sinh hoạt tại thành phố này và kể lại trong tập hồi kư Mes trois ans d’Annam (Ba năm ở An Nam của tôi – NXB Hachette, Paris, 1912).
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/4-2.jpg
Xe kiếng trên đường Adran, nay là đường Hồ Tùng Mậu
Khi mới đến thành phố, Vassal đă di chuyển bằng xuồng tam bản và một trong những bối rối đầu tiên của bà là không làm sao phân biệt được giới tính của những người chèo xuồng. Họ ăn mặc gần như nhau, chỉ có những khác biệt nhỏ mà phải sau một thời gian, Vassal mới phân biệt được.
Thời đó, người Sài G̣n, nam cũng như nữ, đều mặc quần dài và áo rộng, tóc cũng đều cuộn lại thành búi tó. Quan sát kỹ mới thấy ở phụ nữ, búi tó nằm ở vị trí cao hơn, phía trên đầu, chiếc áo rộng cũng dài hơn. Về vóc dáng người Sài G̣n đầu thế kỷ 20, đàn ông ít khi vượt quá 1,60 mét chiều cao, phụ nữ c̣n thấp bé hơn nữa. Mặc dù vậy, họ là những người chèo xuồng rất thiện nghệ. Các phu kéo xe cũng thế, họ có thể kéo dễ dàng một người Âu nặng gấp đôi trọng lượng cơ thể họ.
Với sự hiện diện của nhiều người Âu, cảnh chợ búa ở Sài G̣n cuối thế kỷ 19 diễn ra khá náo nhiệt. Phía ngoài chợ là cửa hàng của người Ấn Độ thường được gọi là Matabar. Họ bán đủ loại hàng hóa, nhất là vải vóc. Khách hàng của họ nhiều nhất là phụ nữ và cách buôn bán của họ không giống người Tàu.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/5-2.jpg
Cách ăn mặc của nam công nhân Sài G̣n xưa, thời đó gọi là cu-li (coolies)
Để làm sạch đường phố trong mùa khô, chính quyền thành phố Sài G̣n cho xe đi tưới nước trên đường mỗi ngày hai, ba, thậm chí bốn lần. Đến thập niên 1880, đường phố Sài G̣n đă có năm đại lộ, 39 đường và ba bến tàu, dài tổng cộng 36.635 km; so với năm 1865, đă tăng thêm hơn 20 km. Trước năm 1878, nước uống của cư dân thường lấy từ các giếng đào cạn hay sông, rạch nên không đảm bảo vệ sinh. Sau này, chính quyền Pháp cho lấy nước từ một con suối, đưa vào bể lọc và cung cấp cho dân thành phố mỗi ngày 16.000 mét khối nước. Năm 1878, một tháp nước khổng lồ được xây dựng ở đầu đường Catinat, tại vị trí nay là Hồ Con Rùa. Tháp nước này tồn tại được 48 năm, đến năm 1921 th́ bị phá hủy.
Ở Sài G̣n đầu thế kỷ 20, mỗi chiều người ta thấy từng tốp công nhân bản xứ trên đường đi làm về. Nổi bật trong số họ là các “thầy thông ngôn”, không búi tó như hầu hết dân bản xứ. Họ đă húi tóc ngắn (như phong trào cúp tóc năm 1907), mặc quần dài trắng, mang giày tất ngắn, đầu đội khăn nhiều nếp. Các nông dân mặc quần dài trắng, áo rộng màu xanh sẫm, đôi khi vá chằng vá đụp. Họ đi hàng một bên đường, người này bước sau người kia, chân không mang giày dép ǵ cả.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/04/6-1.jpg
Một phụ nữ Sài g̣n năm 1908, đầu bới cao
Một vài người cầm trên tay một đôi giày păng-túp (pantoufle) kiểu Tàu, chỉ cầm mà không mang, cố để dành cho những dịp trọng đại, tay kia cầm một chiếc dù che trên đầu. Đối với người nông dân ở Sài G̣n thời đó, có một chiếc dù, loại dành cho các quan lại khi xưa là một điều hănh diện lớn. C̣n công nhân làm ở các hăng xưởng th́ thay cho chiếc khăn quấn quanh đầu như các thầy thông ngôn là một chiếc khăn mùi soa (mouchoir) hoặc một mảnh vải nhỏ quấn vụng về trên búi tó.
Phụ nữ Sài G̣n xưa cũng như đàn ông, không bao giờ đi sóng đôi trên đường. Từ chợ về, họ gánh hai chiếc giỏ cân bằng nhau nên bước chân vẫn nhẹ nhàng. Để đổi chiếc đ̣n gánh qua vai khác, họ chậm bước chân lại, cúi đầu xuống và đưa chiếc đ̣n qua cổ, ít khi chịu đặt quang gánh xuống đất. Những phụ nữ bản xứ có mức sống cao th́ ngồi xe kéo, đầu đội một chiếc khăn bằng lụa màu nhạt hoặc dùng một chiếc trâm bằng vàng cài lên chiếc búi tó đen nhánh.
Khi mặt trời đă ngả về Tây, các gia đ́nh người Việt ở Sài G̣n tụ họp trước túp lều, bên cạnh mâm cơm. Nếu bữa cơm đạm bạc chưa được người nội trợ lo xong th́ người cha hay người đàn ông trong gia đ́nh lo việc bồng ẵm đám trẻ nhỏ. Lúc trời đă tối mịt, người ta đốt đèn dầu trên các bàn thờ và thắp hương. Tất cả vào nhà đóng cửa lại. Sự im lặng của khu xóm thỉnh thoảng bị phá vỡ bởi tiếng khóc của một đứa trẻ và lời ru nhè nhẹ của người mẹ.