Anamit
13-07-2018, 21:27
http://thoibao.com/wp-content/uploads/2018/07/2-1.png
Lời người dịch: William George Hardy (1895-1979) nhà văn Canada, giáo sư đại học Alberta (1920-1964). Tác giả nhiều tiểu thuyết lịch sử và gần 100 truyện ngắn. Con Chó Tiệp Khắc dịch từ nguyên bản The Czech Dog trong The Storyteller – Short Stories from around the World. Nelson Canada xuất bản 1992. The Czech Dog đă in trong tuyển tập Best American Short Stories (1945). Suốt chiều dài câu chuyện, người dịch không khỏi suy nghĩ đến cái ngày mà những người Việt Nam “phải co to và rụt rè như con vật theo cái cách mà bọn Tàu nghĩ một người Việt nên cư xử trên chính quê hương ḿnh.” Và “Người Việt Nam chúng tôi chỉ c̣n làm chủ được mỗi một thứ – đó là quyết tâm không bỏ cuộc.” Ngày đó rồi có xảy ra một cách đơn giản và dễ dàng như việc hoán đổi hai chữ “Quốc Xă” bằng chữ “Tàu” và hai chữ “Tiệp Khắc” bằng hai chữ “Việt Nam” hay không?
Bà phát hiện ông ta ngồi trong góc, nửa người khuất sau cây dương xỉ. Nghe nói ông ta là người Tiệp Khắc mới đến New York, và cũng v́ ông ta có vẻ lẻ loi, lạc lơng và có nét căng thẳng, bà tiến đến t́m cách gợi chuyện.
Căn pḥng ồn ào tiếng cười nói của đám người no cơm ấm áo, giàu ḷng từ thiện, đến tham dự buổi họp của hội Hồng Thập Tự, và khi đến gần ông, bà cảm thấy như từ ông tỏa ra thứ sức mạnh không thể dự đoán của sự phản kháng. Cố gắng quan sát bằng cái nh́n mà bà cho rằng ông đang có về buổi họp mặt – những ly cốc-tai, những mẫu chuyện tṛ vui nhộn, những lời than phiền v́ xăng nhớt bán theo số lượng quy định, và sự khan hiếm thịt ḅ – là những thứ bà nghĩ bà có thể hiểu được. Thành ra trong lúc bốc đồng, cố giữ giọng đều đều, bà nói:
“Này, tôi phải về nhà sớm. Ông có thể là một cái cớ cho tôi về sớm không nhỉ?”
Ông ta là người có tŕnh độ. Ông hiểu được ngụ ư của bà, và không lộ chút ngạc nhiên nào. Về tới cửa nhà ḿnh, bà ngần ngừ, và rồi, bị khuấy động bởi sự cảm thông, cùng lúc với sự ṭ ṃ muốn biết mối quan tâm về chuyện ǵ đă khiến người đàn ông căng thẳng và thu ḿnh lại, bà mời ông ta vào nhà.
Vào đến pḥng khách rồi, câu chuyện của họ cũng không dễ dàng hơn chút nào. Bà khai thác được từ ông ta rằng cách đây một tháng người ta đưa ông rời Tiệp Khắc bằng máy bay, sang Anh quốc, và ông có mặt ở Hoa Kỳ v́ công việc ǵ đó liên hệ tới chuyện tiếp tế cho quân kháng chiến trong nước ông ta. Tuy nhiên ông ta không nói ǵ thêm về cả hai điều ấy. V́ vậy bà gợi chuyện về cái điều hiển nhiên, hy vọng có thể gợi ư cho ông chuyện tṛ:
“Ở Tiệp Khắc chắc kinh khủng lắm.”
Ông ta gật đầu – và ngừng ở đó. Bà nh́n khuôn mặt thông minh đầy linh hoạt của ông ta, và nhận ra rằng khuôn mặt ấy khép kín trước mặt bà và bà tự hỏi v́ sao vậy. Ngay lúc đó con chó của bà đi vào pḥng. Đó là một con chó giống collie, một con vật xinh xắn. Bà cúi người ra trước nói chuyện với nó, mong nó sẽ đi lại phía bà. Nhưng sau khi nh́n quanh một cách dửng dưng nó lờ bà đi, rồi, hai tai rũ xuống và nửa như đang cười với cái miệng theo kiểu loài chó vẫn làm, nó lững thững bước về phía người đàn ông, tựa đầu lên đầu gối ông ta, rồi ngước nh́n ông ta. Ông ta đưa tay găi nhẹ phía sau hai cái tai mềm như lụa của nó.
Giọng nói bà thoáng chút bực bội, “Có vẻ như loài chó thích ông đấy nhỉ.”
Ông ta liếc bà thật nhanh, “Vâng,” ông nói. Lặng yên một lúc, rồi vỗ nhẹ đầu con chó, ông tiếp, “Tôi hiểu bà muốn xóa đi cái khoảng cách. Bà thật là tử tế. Nhưng cũng vô ích thôi. Đời sống của mỗi chúng ta là một cơi riêng mà không ai khác có thể bước vào được.”
Bà ngả người ra lưng ghế, “Tôi nghĩ điều đó không phải lúc nào cũng đúng.”
“Tôi cũng nghĩ vậy.” Ông xoay đầu nh́n quanh căn pḥng – ánh sáng dịu dàng, những bức tranh, tấm thảm dầy, những b́nh hoa xinh xắn. Nhận ra sự chú ư của người đàn ông đă lạc đi hướng khác, con chó nằm xuống một cách thảnh thơi dưới chân ông, và gác đầu lên hai chân trước, mắt nh́n ông ta.
“Nếu tôi nói với bà rằng tôi đă từng là bác sĩ – từng sống trong an toàn và giầu có, từng được kính trọng – mà cũng đă từng nằm co quắp tuyệt vọng trên nền nhà, bị đá và đánh, rồi bị vực cho tỉnh lại, để tiếp tục bị đánh, bị đá – giờ nọ qua giờ kia – th́ đó cũng chỉ là những lời nói đối với bà, bởi v́ bà sẽ không thể nào tưởng tượng được chúng có thể xảy cho em trai bà hay chồng bà, hay bất kỳ người nào bà quen biết. Hoặc nếu tôi nói với bà là em gái tôi, một người cũng có học, cũng trưởng thành một cách lịch thiệp như bà, bây giờ đang ở trong trại tập trung của Đức, bà sẽ thốt lên ‘Thật là kinh khủng!’ Điều ấy nghe cứ như chuyện kể – chứ không có thật – bởi v́ trong đời bà, bà chưa bao giờ bị hoặc sẽ không bao giờ bị hiểm nguy như thế.”
“Tôi nghĩ, chúng tôi ở nước Mỹ này kể ra th́ tương đối yên ổn,” bà th́ thầm, nghĩ đến cuộc họp họ đă bỏ về sớm và nhận ra rằng bây giờ nét mặt người đàn ông vô cùng sống động. “Cho dù là như thế th́ nhiều người trong chúng tôi cũng vẫn muốn t́m hiểu.”
Ông ta nhún vai. “Với bà, Tự Do vẫn chỉ là chiếc áo bất cẩn. Tha lỗi cho tôi nếu tôi có quá lời. Nếu có khi nào bà hiểu được phải rụt rè sợ hăi ngay trên chính quê hương ḿnh trước mặt người lạ, phải đói khát, vô vọng như thế nào. Như là…” Ông ta ngừng và lại nh́n quanh, như t́m kiếm. Ánh mắt ông ta buông xuống con chó đang nằm dưới chân ông. Con vật nhúc nhích và rên khẽ, như hỏi han trong cổ họng. Ông ta với tay chạm vào người nó, vỗ về nó. Rồi ông nh́n qua bà một cách ngần ngại, “Bà có một con chó, con vật mà bà thương yêu,” ông ta ngập ngừng. “Không biết tôi có thể kể cho bà nghe về một con chó khác, một con chó ở Tiệp Khắc không nhỉ?”
“Ông kể đi.”
“Một con chó không ra chó nữa,” ông ngồi thẳng dậy, giải thích. “Chỉ là một con chó bé tí, hầu như dở sống dở chết. Nhưng nó rất ngoan. Tôi chắc có một thời nó đă từng được ai đó nuôi, tṛn trĩnh, mập mạp, không chừng c̣n phá phách nữa. Khi tôi gặp nó, lông nó xác xơ, tai nó rách nát, và xương sườn ḷi ra.
“Vào buổi sáng đầu tiên tôi t́m thấy nó. Bà phải biết là tôi đang mang tin cho quân kháng chiến, bản tin ấy bắt buộc phải đến đúng tay người nhận. Vừa mới bắt đầu hành tŕnh th́ tôi bị lính canh chặn lại. Tụi nó đánh đập tra khảo tôi liên hồi. Nhưng tôi hóa trang thành người nông dân tàn tật – và như bà thấy đó, cái đó cũng có lợi, bởi v́ tôi tật nguyền thực sự. Tôi, cái kẻ thường tản bộ trên đường phố, không nhường bước cho ai – cho dù người ấy là bà đây, ở nước Mỹ này – đă không quên rằng phải co ro và rụt rè như con vật đúng theo cái cách mà bọn Quốc Xă nghĩ một người Tiệp Khắc nên cư xử trên chính quê hương ḿnh. Tôi quỳ gối van xin. Tôi khóc. Tôi thèm chảy răi, ḅ theo miếng bánh ḿ vụn của ḿnh khi bọn chúng quăng xuống bùn. Một đứa trong bọn đạp đế giầy đinh lên tay tôi – bàn tay này đây – khi tôi cầm được miếng bánh ḿ, nó cười, và cả bọn chúng nó cười vang rồi cho tôi đi. Tôi cũng cười, thầm trong ḷng. Lần ấy tôi thắng cuộc.
“Nhưng c̣n con chó. Tôi phải di chuyển hoàn toàn trong đêm, bà cũng hiểu mà. Vào buổi sáng sớm, ở trong rừng, nơi tôi ẩn trốn, con chó đă đánh hơi thấy tôi. Tôi chửi nó. Tôi ném cành cây về phía nó. Nhưng loài chó biết hết. Nó ḅ lết về phía tôi, cụp đuôi giữa hai chân, hai con mắt van nài. Tôi phải đuổi nó đi. Người Tiệp Khắc chúng tôi, bà phải hiểu, là chỉ c̣n làm chủ được mỗi một thứ – đó là quyết tâm không bỏ cuộc. Chúng tôi không thể cưu mang thêm thứ ǵ khác – ngoại trừ hận thù. Thành ra tôi đă phải đá nó, thật tàn bạo, để nó không trở lại theo tôi nữa. Nhưng nó đi lạc, không nhà và đói khát mà chẳng biết v́ sao. Nó có làm ǵ sai trái đâu. Tôi không thể đá nó. Tôi nói, với chính tôi: ‘Bộ một nông dân Tiệp Khắc không thể có một con chó hay sao?’
“Tôi cho nó mẩu bánh ḿ. Tôi để nó nằm cuộn bên tôi. Đêm hôm đó, và đêm sau nữa, tôi cho nó đi với tôi. Kiếm ra chút ǵ ăn được tôi cũng chia với nó. Nó là một con chó ngoan. Nó rất biết ơn đă lại được thuộc về ai đó. Thế rồi đến đêm thứ ba tôi ḅ dưới một khúc mương dài đầy nước và bùn. Tôi phải trốn dưới ấy, bà cũng hiểu mà, bởi v́ đó là vùng đất của Tiệp Khắc nơi bất kỳ người Tiệp nào bị phát hiện th́ sẽ bị bắn ngay. Nhưng tôi đă quá mệt mỏi với hầm hố với śnh lầy nước đọng. Tôi không thấy bóng tên lính Đức nào. Tôi không nghe tiếng tên Đức nào. Tôi tự nhủ ḿnh phải ḅ ra khỏi đường rănh. Ngay lúc đó, con chó gầm gừ trong cổ họng. Tôi chờ. Một tên lính tuần nện gót giầy đi qua.
“Khi mọi chuyện ổn thỏa, tôi xoa đầu con chó, khen ngợi nó, và nó vẫy đuôi và lắc cả người, rồi liếm tay tôi. Chính cái lúc con chó liếm tay tôi, tôi mới chợt nhận ra ḿnh đă cô đơn đến thế và cô đơn lâu như thế. Tôi đă bị đá, bị đánh. Tôi đă phải đón nhận bao nhiêu thứ cực h́nh – những thứ lấy đi của bà chút nhân phẩm cuối cùng. Tôi, một người đă từng sống yên ổn, tự do và giầu sang, đă bị cưỡng bức phải đứng vô vọng trong chính căn nhà của ḿnh, khi người ta làm cho xong cái chuyện người ta làm với vợ tôi. Điều ǵ đó đă chết đi trong tôi, bỗng dưng khuấy động trở lại. Tôi, một kẻ từ lâu không c̣n chỗ cho cảm xúc nào khác ngoài hận thù, cảm nhận được con chó đang liếm bàn tay tôi. Tôi ôm nó. Tôi ôm gọn nó vào người tôi.”
Ông ta ngừng lại, và bà có thể nhận ra được rằng tâm trí ông ta đang ở xa lơ lắc. Ngồi đây trong căn pḥng ấm cúng và yên ổn này, bà cố gắng h́nh dung ra cái mương đầy bóng tối và người đàn ông này, thật yên lặng, thật tự hào, với một phong cách không t́ vết, đầm dưới bùn lầy, ôm một con chó ốm gần chết đói. Vâng, bà có thể nh́n thấy con chó – con vật tội nghiệp. Bà liếc nh́n con chó collie của ḿnh. Nó vẫn tiếp tục nh́n người đàn ông, hoàn toàn không để tâm đến bà.
“Rồi sao nữa?” bà hỏi, gay gắt hơn bà nghĩ.
Người đàn ông bừng tỉnh. “Rồi sao hở? Ô, rồi chúng tôi tiếp tục đi. Hai đêm sau cùng chúng tôi đến rất gần cuối hành tŕnh, tới phần cực kỳ quan trọng, tới chỗ có một chốt tuần thám mà tôi phải vượt qua. Ở kiếp đời nào khác, tôi sẽ bảo là công tác ấy không thể nào thực hiện được. Nhưng bọn Đức ấy – nề nếp tới mức quân kháng chiến chúng tôi có thể biết chính xác giờ giấc mỗi tên lính tuần đi qua từng trạm gác! Tôi chờ tên lính tuần đi qua bởi tôi biết rằng sau đó tôi sẽ có chính xác bẩy phút rưỡi trước khi hắn trở lại, vậy là đủ thời gian cho tôi, nếu tôi nhanh chân.
“Tôi ngồi co ro dưới cái hơm đầy bóng tối, chờ đợi. Thắng lợi nắm chắc trong tay. Bởi lúc này tôi cảm thấy rằng tôi sẽ chuyển được tin và rồi bọn Quốc Xă, những kẻ thỏa măn dục vọng và sự tàn ác của chúng trên những con người vô vọng, những kẻ đă cười và nghĩ rằng chẳng việc ǵ phải so đo tính toán, chợt khám phá ra rằng chúng đă lầm.
“Tôi đă cảm thấy như thế. Tôi ṿng tay ôm lấy con chó và ép thân ḿnh ấm áp của nó vào người tôi, và chúng tôi chờ đợi.
“Nhưng rồi con chó gầm gừ.
“Nghĩa là tên lính tuần tra đang trở lại. Tôi sợ hắn sẽ nghe được. Tôi không thể để mặc cho may rủi. Ở nơi ấy, bọn tuần thám được lệnh là khi có bất kỳ chút khả nghi nào th́ không cần t́m hiểu, mà phải báo cho bọn lính gác ngay. Và khi có lệnh lục soát, tôi sẽ bị lộ và tin mật của tôi sẽ không chuyển đi được. Tôi vội vă th́ thầm với con chó, năn nỉ nó im lặng.
“Nhưng nó tiếp tục gầm gừ.
“Bà phải hiểu rằng tôi bắt buộc phải chuyển được mật lệnh ấy. Nhưng tôi lại thương con chó ấy mất rồi. Vợ tôi không c̣n nữa, không nhà, không em gái. Tôi chỉ c̣n có con chó ấy. Và con chó có tôi. Dường như tất cả những ǵ hai chúng tôi c̣n lại là được c̣n có nhau. Thành ra tôi đánh liều. Tôi lại th́ thầm với nó, năn nỉ nó hiểu tôi mà im lặng. Làm sao nó hiểu được? Một trong những kẻ thù đang đi tới – con chó mới được tôi khen đây mà. Nó gầm gừ lớn hơn, sâu trong cuống họng.
“Bây giờ tôi đă có thể nghe tiếng tên lính tuần tra. Mật lệnh của tôi phải đến tay người nhận. Tôi chồm lên con chó nhỏ giở sống giở chết ấy, kẹp nó giữa hai đầu gối tôi để nó không giẫy giụa được. Tôi siết lấy cổ nó bằng ngón tay tôi – những ngón tay này đây. Chúng thật mạnh mẽ, chính những ngón tay này. Chúng bắt buộc phải mạnh, bởi v́ lỡ chúng tôi không có vũ khí mà phải xuống tay giết người th́… Thành ra tôi siết – một cách tàn bạo.
“Phải chi tên lính tuần đi qua ngay lúc đó. Tôi cầu nguyện cho hắn đi qua ngay lúc đó. Nhưng hắn lại thong thả. Hắn dừng bước. Hắn mồi điếu thuốc, hút một hay hai hơi rồi nh́n quanh. Rồi hắn dập điếu thuốc và tiếp tục bước đi. Tôi nới lỏng những ngón tay. Phải như con chó được ăn uống no đủ, mạnh khỏe – như con chó này đây. Nó không được vậy. Và tôi – tôi đâu có thời gian. Tôi bỏ nó đó. Tôi tiếp tục đi.”
Ông ta ngưng nói. Bà vặn vẹo người trên ghế. Bà hiểu điều người đàn ông muốn nói. Nhưng bà tiếp tục trông thấy con chó ấy, con chó đă một ḷng tin tưởng người đàn ông. Con chó của bà, khuấy động bởi cảm nhận về những điều liên hệ đến người đàn ông, ngúc ngoắc cái đầu và lại phát ra tiếng rên rỉ, như hỏi han. Người đàn ông mỉm cười, cúi xuống nhẹ nhàng vuốt những ngón tay lên đầu con vật. Bà nh́n những ngón tay kia. Trong cuộc chiến đấu của người đàn ông này cho đất nước của ông ta, ông ta phải hy sinh mọi thứ – kể cả ḷng thương hại th́ đó cũng chẳng phải lỗi của ông ta. Nhưng – những ngón tay kia…
“Này, Drake,” bà đứng bật dậy, nói với con chó. “Lại đây!”
Người đàn ông đứng dậy, ngó quanh t́m cái mũ và cây gậy, rồi bước ra cửa.
“Dĩ nhiên, nó là một con chó Tiệp Khắc,” ông ta nói, như thể nói với chính ḿnh.
Bản tiếng Việt
– Hoàng Chính
(http://thoibao.com/con-cho-tiep-khac/#)
Lời người dịch: William George Hardy (1895-1979) nhà văn Canada, giáo sư đại học Alberta (1920-1964). Tác giả nhiều tiểu thuyết lịch sử và gần 100 truyện ngắn. Con Chó Tiệp Khắc dịch từ nguyên bản The Czech Dog trong The Storyteller – Short Stories from around the World. Nelson Canada xuất bản 1992. The Czech Dog đă in trong tuyển tập Best American Short Stories (1945). Suốt chiều dài câu chuyện, người dịch không khỏi suy nghĩ đến cái ngày mà những người Việt Nam “phải co to và rụt rè như con vật theo cái cách mà bọn Tàu nghĩ một người Việt nên cư xử trên chính quê hương ḿnh.” Và “Người Việt Nam chúng tôi chỉ c̣n làm chủ được mỗi một thứ – đó là quyết tâm không bỏ cuộc.” Ngày đó rồi có xảy ra một cách đơn giản và dễ dàng như việc hoán đổi hai chữ “Quốc Xă” bằng chữ “Tàu” và hai chữ “Tiệp Khắc” bằng hai chữ “Việt Nam” hay không?
Bà phát hiện ông ta ngồi trong góc, nửa người khuất sau cây dương xỉ. Nghe nói ông ta là người Tiệp Khắc mới đến New York, và cũng v́ ông ta có vẻ lẻ loi, lạc lơng và có nét căng thẳng, bà tiến đến t́m cách gợi chuyện.
Căn pḥng ồn ào tiếng cười nói của đám người no cơm ấm áo, giàu ḷng từ thiện, đến tham dự buổi họp của hội Hồng Thập Tự, và khi đến gần ông, bà cảm thấy như từ ông tỏa ra thứ sức mạnh không thể dự đoán của sự phản kháng. Cố gắng quan sát bằng cái nh́n mà bà cho rằng ông đang có về buổi họp mặt – những ly cốc-tai, những mẫu chuyện tṛ vui nhộn, những lời than phiền v́ xăng nhớt bán theo số lượng quy định, và sự khan hiếm thịt ḅ – là những thứ bà nghĩ bà có thể hiểu được. Thành ra trong lúc bốc đồng, cố giữ giọng đều đều, bà nói:
“Này, tôi phải về nhà sớm. Ông có thể là một cái cớ cho tôi về sớm không nhỉ?”
Ông ta là người có tŕnh độ. Ông hiểu được ngụ ư của bà, và không lộ chút ngạc nhiên nào. Về tới cửa nhà ḿnh, bà ngần ngừ, và rồi, bị khuấy động bởi sự cảm thông, cùng lúc với sự ṭ ṃ muốn biết mối quan tâm về chuyện ǵ đă khiến người đàn ông căng thẳng và thu ḿnh lại, bà mời ông ta vào nhà.
Vào đến pḥng khách rồi, câu chuyện của họ cũng không dễ dàng hơn chút nào. Bà khai thác được từ ông ta rằng cách đây một tháng người ta đưa ông rời Tiệp Khắc bằng máy bay, sang Anh quốc, và ông có mặt ở Hoa Kỳ v́ công việc ǵ đó liên hệ tới chuyện tiếp tế cho quân kháng chiến trong nước ông ta. Tuy nhiên ông ta không nói ǵ thêm về cả hai điều ấy. V́ vậy bà gợi chuyện về cái điều hiển nhiên, hy vọng có thể gợi ư cho ông chuyện tṛ:
“Ở Tiệp Khắc chắc kinh khủng lắm.”
Ông ta gật đầu – và ngừng ở đó. Bà nh́n khuôn mặt thông minh đầy linh hoạt của ông ta, và nhận ra rằng khuôn mặt ấy khép kín trước mặt bà và bà tự hỏi v́ sao vậy. Ngay lúc đó con chó của bà đi vào pḥng. Đó là một con chó giống collie, một con vật xinh xắn. Bà cúi người ra trước nói chuyện với nó, mong nó sẽ đi lại phía bà. Nhưng sau khi nh́n quanh một cách dửng dưng nó lờ bà đi, rồi, hai tai rũ xuống và nửa như đang cười với cái miệng theo kiểu loài chó vẫn làm, nó lững thững bước về phía người đàn ông, tựa đầu lên đầu gối ông ta, rồi ngước nh́n ông ta. Ông ta đưa tay găi nhẹ phía sau hai cái tai mềm như lụa của nó.
Giọng nói bà thoáng chút bực bội, “Có vẻ như loài chó thích ông đấy nhỉ.”
Ông ta liếc bà thật nhanh, “Vâng,” ông nói. Lặng yên một lúc, rồi vỗ nhẹ đầu con chó, ông tiếp, “Tôi hiểu bà muốn xóa đi cái khoảng cách. Bà thật là tử tế. Nhưng cũng vô ích thôi. Đời sống của mỗi chúng ta là một cơi riêng mà không ai khác có thể bước vào được.”
Bà ngả người ra lưng ghế, “Tôi nghĩ điều đó không phải lúc nào cũng đúng.”
“Tôi cũng nghĩ vậy.” Ông xoay đầu nh́n quanh căn pḥng – ánh sáng dịu dàng, những bức tranh, tấm thảm dầy, những b́nh hoa xinh xắn. Nhận ra sự chú ư của người đàn ông đă lạc đi hướng khác, con chó nằm xuống một cách thảnh thơi dưới chân ông, và gác đầu lên hai chân trước, mắt nh́n ông ta.
“Nếu tôi nói với bà rằng tôi đă từng là bác sĩ – từng sống trong an toàn và giầu có, từng được kính trọng – mà cũng đă từng nằm co quắp tuyệt vọng trên nền nhà, bị đá và đánh, rồi bị vực cho tỉnh lại, để tiếp tục bị đánh, bị đá – giờ nọ qua giờ kia – th́ đó cũng chỉ là những lời nói đối với bà, bởi v́ bà sẽ không thể nào tưởng tượng được chúng có thể xảy cho em trai bà hay chồng bà, hay bất kỳ người nào bà quen biết. Hoặc nếu tôi nói với bà là em gái tôi, một người cũng có học, cũng trưởng thành một cách lịch thiệp như bà, bây giờ đang ở trong trại tập trung của Đức, bà sẽ thốt lên ‘Thật là kinh khủng!’ Điều ấy nghe cứ như chuyện kể – chứ không có thật – bởi v́ trong đời bà, bà chưa bao giờ bị hoặc sẽ không bao giờ bị hiểm nguy như thế.”
“Tôi nghĩ, chúng tôi ở nước Mỹ này kể ra th́ tương đối yên ổn,” bà th́ thầm, nghĩ đến cuộc họp họ đă bỏ về sớm và nhận ra rằng bây giờ nét mặt người đàn ông vô cùng sống động. “Cho dù là như thế th́ nhiều người trong chúng tôi cũng vẫn muốn t́m hiểu.”
Ông ta nhún vai. “Với bà, Tự Do vẫn chỉ là chiếc áo bất cẩn. Tha lỗi cho tôi nếu tôi có quá lời. Nếu có khi nào bà hiểu được phải rụt rè sợ hăi ngay trên chính quê hương ḿnh trước mặt người lạ, phải đói khát, vô vọng như thế nào. Như là…” Ông ta ngừng và lại nh́n quanh, như t́m kiếm. Ánh mắt ông ta buông xuống con chó đang nằm dưới chân ông. Con vật nhúc nhích và rên khẽ, như hỏi han trong cổ họng. Ông ta với tay chạm vào người nó, vỗ về nó. Rồi ông nh́n qua bà một cách ngần ngại, “Bà có một con chó, con vật mà bà thương yêu,” ông ta ngập ngừng. “Không biết tôi có thể kể cho bà nghe về một con chó khác, một con chó ở Tiệp Khắc không nhỉ?”
“Ông kể đi.”
“Một con chó không ra chó nữa,” ông ngồi thẳng dậy, giải thích. “Chỉ là một con chó bé tí, hầu như dở sống dở chết. Nhưng nó rất ngoan. Tôi chắc có một thời nó đă từng được ai đó nuôi, tṛn trĩnh, mập mạp, không chừng c̣n phá phách nữa. Khi tôi gặp nó, lông nó xác xơ, tai nó rách nát, và xương sườn ḷi ra.
“Vào buổi sáng đầu tiên tôi t́m thấy nó. Bà phải biết là tôi đang mang tin cho quân kháng chiến, bản tin ấy bắt buộc phải đến đúng tay người nhận. Vừa mới bắt đầu hành tŕnh th́ tôi bị lính canh chặn lại. Tụi nó đánh đập tra khảo tôi liên hồi. Nhưng tôi hóa trang thành người nông dân tàn tật – và như bà thấy đó, cái đó cũng có lợi, bởi v́ tôi tật nguyền thực sự. Tôi, cái kẻ thường tản bộ trên đường phố, không nhường bước cho ai – cho dù người ấy là bà đây, ở nước Mỹ này – đă không quên rằng phải co ro và rụt rè như con vật đúng theo cái cách mà bọn Quốc Xă nghĩ một người Tiệp Khắc nên cư xử trên chính quê hương ḿnh. Tôi quỳ gối van xin. Tôi khóc. Tôi thèm chảy răi, ḅ theo miếng bánh ḿ vụn của ḿnh khi bọn chúng quăng xuống bùn. Một đứa trong bọn đạp đế giầy đinh lên tay tôi – bàn tay này đây – khi tôi cầm được miếng bánh ḿ, nó cười, và cả bọn chúng nó cười vang rồi cho tôi đi. Tôi cũng cười, thầm trong ḷng. Lần ấy tôi thắng cuộc.
“Nhưng c̣n con chó. Tôi phải di chuyển hoàn toàn trong đêm, bà cũng hiểu mà. Vào buổi sáng sớm, ở trong rừng, nơi tôi ẩn trốn, con chó đă đánh hơi thấy tôi. Tôi chửi nó. Tôi ném cành cây về phía nó. Nhưng loài chó biết hết. Nó ḅ lết về phía tôi, cụp đuôi giữa hai chân, hai con mắt van nài. Tôi phải đuổi nó đi. Người Tiệp Khắc chúng tôi, bà phải hiểu, là chỉ c̣n làm chủ được mỗi một thứ – đó là quyết tâm không bỏ cuộc. Chúng tôi không thể cưu mang thêm thứ ǵ khác – ngoại trừ hận thù. Thành ra tôi đă phải đá nó, thật tàn bạo, để nó không trở lại theo tôi nữa. Nhưng nó đi lạc, không nhà và đói khát mà chẳng biết v́ sao. Nó có làm ǵ sai trái đâu. Tôi không thể đá nó. Tôi nói, với chính tôi: ‘Bộ một nông dân Tiệp Khắc không thể có một con chó hay sao?’
“Tôi cho nó mẩu bánh ḿ. Tôi để nó nằm cuộn bên tôi. Đêm hôm đó, và đêm sau nữa, tôi cho nó đi với tôi. Kiếm ra chút ǵ ăn được tôi cũng chia với nó. Nó là một con chó ngoan. Nó rất biết ơn đă lại được thuộc về ai đó. Thế rồi đến đêm thứ ba tôi ḅ dưới một khúc mương dài đầy nước và bùn. Tôi phải trốn dưới ấy, bà cũng hiểu mà, bởi v́ đó là vùng đất của Tiệp Khắc nơi bất kỳ người Tiệp nào bị phát hiện th́ sẽ bị bắn ngay. Nhưng tôi đă quá mệt mỏi với hầm hố với śnh lầy nước đọng. Tôi không thấy bóng tên lính Đức nào. Tôi không nghe tiếng tên Đức nào. Tôi tự nhủ ḿnh phải ḅ ra khỏi đường rănh. Ngay lúc đó, con chó gầm gừ trong cổ họng. Tôi chờ. Một tên lính tuần nện gót giầy đi qua.
“Khi mọi chuyện ổn thỏa, tôi xoa đầu con chó, khen ngợi nó, và nó vẫy đuôi và lắc cả người, rồi liếm tay tôi. Chính cái lúc con chó liếm tay tôi, tôi mới chợt nhận ra ḿnh đă cô đơn đến thế và cô đơn lâu như thế. Tôi đă bị đá, bị đánh. Tôi đă phải đón nhận bao nhiêu thứ cực h́nh – những thứ lấy đi của bà chút nhân phẩm cuối cùng. Tôi, một người đă từng sống yên ổn, tự do và giầu sang, đă bị cưỡng bức phải đứng vô vọng trong chính căn nhà của ḿnh, khi người ta làm cho xong cái chuyện người ta làm với vợ tôi. Điều ǵ đó đă chết đi trong tôi, bỗng dưng khuấy động trở lại. Tôi, một kẻ từ lâu không c̣n chỗ cho cảm xúc nào khác ngoài hận thù, cảm nhận được con chó đang liếm bàn tay tôi. Tôi ôm nó. Tôi ôm gọn nó vào người tôi.”
Ông ta ngừng lại, và bà có thể nhận ra được rằng tâm trí ông ta đang ở xa lơ lắc. Ngồi đây trong căn pḥng ấm cúng và yên ổn này, bà cố gắng h́nh dung ra cái mương đầy bóng tối và người đàn ông này, thật yên lặng, thật tự hào, với một phong cách không t́ vết, đầm dưới bùn lầy, ôm một con chó ốm gần chết đói. Vâng, bà có thể nh́n thấy con chó – con vật tội nghiệp. Bà liếc nh́n con chó collie của ḿnh. Nó vẫn tiếp tục nh́n người đàn ông, hoàn toàn không để tâm đến bà.
“Rồi sao nữa?” bà hỏi, gay gắt hơn bà nghĩ.
Người đàn ông bừng tỉnh. “Rồi sao hở? Ô, rồi chúng tôi tiếp tục đi. Hai đêm sau cùng chúng tôi đến rất gần cuối hành tŕnh, tới phần cực kỳ quan trọng, tới chỗ có một chốt tuần thám mà tôi phải vượt qua. Ở kiếp đời nào khác, tôi sẽ bảo là công tác ấy không thể nào thực hiện được. Nhưng bọn Đức ấy – nề nếp tới mức quân kháng chiến chúng tôi có thể biết chính xác giờ giấc mỗi tên lính tuần đi qua từng trạm gác! Tôi chờ tên lính tuần đi qua bởi tôi biết rằng sau đó tôi sẽ có chính xác bẩy phút rưỡi trước khi hắn trở lại, vậy là đủ thời gian cho tôi, nếu tôi nhanh chân.
“Tôi ngồi co ro dưới cái hơm đầy bóng tối, chờ đợi. Thắng lợi nắm chắc trong tay. Bởi lúc này tôi cảm thấy rằng tôi sẽ chuyển được tin và rồi bọn Quốc Xă, những kẻ thỏa măn dục vọng và sự tàn ác của chúng trên những con người vô vọng, những kẻ đă cười và nghĩ rằng chẳng việc ǵ phải so đo tính toán, chợt khám phá ra rằng chúng đă lầm.
“Tôi đă cảm thấy như thế. Tôi ṿng tay ôm lấy con chó và ép thân ḿnh ấm áp của nó vào người tôi, và chúng tôi chờ đợi.
“Nhưng rồi con chó gầm gừ.
“Nghĩa là tên lính tuần tra đang trở lại. Tôi sợ hắn sẽ nghe được. Tôi không thể để mặc cho may rủi. Ở nơi ấy, bọn tuần thám được lệnh là khi có bất kỳ chút khả nghi nào th́ không cần t́m hiểu, mà phải báo cho bọn lính gác ngay. Và khi có lệnh lục soát, tôi sẽ bị lộ và tin mật của tôi sẽ không chuyển đi được. Tôi vội vă th́ thầm với con chó, năn nỉ nó im lặng.
“Nhưng nó tiếp tục gầm gừ.
“Bà phải hiểu rằng tôi bắt buộc phải chuyển được mật lệnh ấy. Nhưng tôi lại thương con chó ấy mất rồi. Vợ tôi không c̣n nữa, không nhà, không em gái. Tôi chỉ c̣n có con chó ấy. Và con chó có tôi. Dường như tất cả những ǵ hai chúng tôi c̣n lại là được c̣n có nhau. Thành ra tôi đánh liều. Tôi lại th́ thầm với nó, năn nỉ nó hiểu tôi mà im lặng. Làm sao nó hiểu được? Một trong những kẻ thù đang đi tới – con chó mới được tôi khen đây mà. Nó gầm gừ lớn hơn, sâu trong cuống họng.
“Bây giờ tôi đă có thể nghe tiếng tên lính tuần tra. Mật lệnh của tôi phải đến tay người nhận. Tôi chồm lên con chó nhỏ giở sống giở chết ấy, kẹp nó giữa hai đầu gối tôi để nó không giẫy giụa được. Tôi siết lấy cổ nó bằng ngón tay tôi – những ngón tay này đây. Chúng thật mạnh mẽ, chính những ngón tay này. Chúng bắt buộc phải mạnh, bởi v́ lỡ chúng tôi không có vũ khí mà phải xuống tay giết người th́… Thành ra tôi siết – một cách tàn bạo.
“Phải chi tên lính tuần đi qua ngay lúc đó. Tôi cầu nguyện cho hắn đi qua ngay lúc đó. Nhưng hắn lại thong thả. Hắn dừng bước. Hắn mồi điếu thuốc, hút một hay hai hơi rồi nh́n quanh. Rồi hắn dập điếu thuốc và tiếp tục bước đi. Tôi nới lỏng những ngón tay. Phải như con chó được ăn uống no đủ, mạnh khỏe – như con chó này đây. Nó không được vậy. Và tôi – tôi đâu có thời gian. Tôi bỏ nó đó. Tôi tiếp tục đi.”
Ông ta ngưng nói. Bà vặn vẹo người trên ghế. Bà hiểu điều người đàn ông muốn nói. Nhưng bà tiếp tục trông thấy con chó ấy, con chó đă một ḷng tin tưởng người đàn ông. Con chó của bà, khuấy động bởi cảm nhận về những điều liên hệ đến người đàn ông, ngúc ngoắc cái đầu và lại phát ra tiếng rên rỉ, như hỏi han. Người đàn ông mỉm cười, cúi xuống nhẹ nhàng vuốt những ngón tay lên đầu con vật. Bà nh́n những ngón tay kia. Trong cuộc chiến đấu của người đàn ông này cho đất nước của ông ta, ông ta phải hy sinh mọi thứ – kể cả ḷng thương hại th́ đó cũng chẳng phải lỗi của ông ta. Nhưng – những ngón tay kia…
“Này, Drake,” bà đứng bật dậy, nói với con chó. “Lại đây!”
Người đàn ông đứng dậy, ngó quanh t́m cái mũ và cây gậy, rồi bước ra cửa.
“Dĩ nhiên, nó là một con chó Tiệp Khắc,” ông ta nói, như thể nói với chính ḿnh.
Bản tiếng Việt
– Hoàng Chính
(http://thoibao.com/con-cho-tiep-khac/#)