Anamit
06-03-2017, 21:06
Lê Khánh
Mai viết truyện ngắn “Người học tṛ đạp xích lô” cách đây hơn 20 năm, khi đang
là cô giáo trẻ dạy Văn tại trường THPT Lư Tự Trọng, TP Nha Trang, trong bối cảnh
Giáo dục miền Nam sau ngày miền Nam Việt Nam rơi vào tay cộng sản.
Câu chuyện b́nh dị này có xuất xứ từ nguyên mẫu với 80 phần trăm sự thật. Nhân vật chính
của truyện giờ là một Bác sĩ giỏi, với tŕnh độ chuyên khoa cao, và đang giữ vị
trí lănh đạo trong ngành Y tế. Truyện đă in trong tập truyện ngắn NẾT của Lê Khánh Mai – NXB Đà Nẵng 2005.
Chào mừng Ngày Nhà giáo Việt Nam 20 -11, Lê Khánh Mai đưa lên Blog Truyện ngắn “Người học
tṛ đạp xích lô”, mong được chia sẻ với các đồng nghiệp và các thế hệ học sinh những tâm sự về nghề dạy học.
Trân trọng
cám ơn bạn đọc.
Kết thúc đợt công tác ở Hà Nội, tôi trở về trên chuyến tàu Thống Nhất, đến ga Nha Trang
lúc 12 giờ đêm. Chị phát thanh viên đón chào hành khách bằng cái giọng trầm khàn
vọng vào đêm sâu làm cho cả con tàu bừng tỉnh giấc. Niềm háo hức của người đi
xa, về với nơi thân thuộc gắn bó khiến bước chân tôi nhanh nhẹn lạ thường. Nhoáng một
cái tôi đă ở ngoài phố. Thật yên tĩnh: vườn hoa với những chiếc ghế đá trầm
ngâm; con đường thoáng đăng, mải miết chạy dài về phía biển. Tôi gọi xích lô để
được về thật nhanh với ngôi nhà ấm cúng, nơi có những đứa con kháu khỉnh, mà
những ngày xa ḷng tôi nôn nao nhớ. Một người đạp chiếc xích lô tiến lại. Dưới
ánh điện nhập nhoà, tôi thấy đó là một thanh niên dáng dong dỏng, mặc chiếc áo
sẫm màu vá nhiều miếng to, chiếc mũ lá rộng vành sụp xuống mặt. Cậu ta c̣n quá
trẻ – tôi đoán vậy-Về phố Cửu Long bao nhiêu em?Tôi hỏi
giá, v́ nghe nói giá xe ban đêm gấp đôi ban ngày, vả lại túi tôi đă cạn sau chuyến đi dài.
-Dạ mười ngàn .
Chàng trai đáp một cách từ tốn và rất nhỏ. Tôi nghĩ, không phải đi bộ quăng đường hai
cây số, mà chỉ mất chừng ấy tiền th́ không nên đắn đo. Nhưng tôi có quyền mặc cả cơ mà:
-Năm ngàn nhé!-Dạ.
Tiếng “dạ” có vẻ nhỏ hơn. Tôi lên xe, thầm nghĩ chàng trai này dễ chịu thật, loại
người chăm chỉ đây, chắc hoàn cảnh khó khăn nên mới phải làm lụng đêm hôm vất vả thế này.
Thành phố ngủ say. Không có tiếng động nào ngoài tiếng xích xe nhịp đều đều theo đôi
chân mải mốt của chàng trai. Những ṿm cây, những mái nhà tôi đă bao lần đi qua,
dừng lại, ngắm nh́n, vậy mà trong đêm, tất cả trở nên lạ lẫm. Tất cả đột ngột
hiện ra rồi lặng lẽ lùi vào vắng vẻ.Tôi yêu
sự yên tĩnh này bằng một cảm xúc mới mẻ như lần đầu tiên tôi nhận ra cái thơ
mộng của phố xá lúc đêm khuya. Tôi hít sâu vào lồng ngực, hưởng lấy chút không
khí trong lành ẩm ướt hơi sương. Chưa kịp nghĩ ngợi ǵ th́ xe đă dừng lại trước
cảnh cổng sắt sơn xanh ẩn giữa bờ hoa giấy. Tôi trả tiền, chàng trai không nhận,
chỉ vội vă quay xe, rồi nói, vẫn cái giọng rất nhỏ:-Cô về nghỉ ạ, em đi.
Bây giờ tôi mới ngẩn nh́n chàng trai:-Phương!
Tôi thốt lên ngạc nhiên, ngỡ ngàng nhận ra cậu học tṛ lớp 12A mà tôi đang chủ
nhiệm. Không nói được ǵ thêm, tôi đứng trân trân giữa đường nh́n theo bóng
Phương lẫn vào phố vắng. Một cảm giác xấu hổ làm tôi đau nhói. Tôi trách ḿnh
sao vô t́nh đến thế? Sao tôi không nhận ra Phương. Phải v́ em mặc chiếc áo vá
nhiều miếng to? Tôi lại c̣n mặc cả tiền bạc nữa chứ.Điều
này có vẻ mâu thuẫn với những những ǵ hay ho mà tôi say sưa rao giảng trên lớp. Những ư
nghĩ xót xa dày ṿ khiến tôi đứng ngoài phố một lúc lâu mới gọi người nhà mở
cửa. Đêm ấy tôi trằn trọc cho đến khi đài phát thanh thành phố truyền đi bản nhạc quen thuộc đầu tiên trong ngày.
More…
*
Tôi đến lớp với tâm trạng buồn khó tả. Câu chuyện hôm qua giúp tôi hiểu rằng không thể đánh
giá học sinh một cách hời hợt, nông cạn. Năm mươi học sinh ngồi đây là năm mươi
thế giới bí ẩn. Tâm hồn các em như cầu vồng bảy sắc mà ta bất chợt nh́n thấy nhờ những tia sáng mặt trời.
Phương vẫn ngồi kia, góc cuối lớp, nét mặt không ǵ đổi khác, mà sao bây giờ tôi mới
nh́n kỹ, cái mũi cao thẳng trên khuôn mặt khôi ngô, đôi mắt luôn ngời lên ánh
nh́n thông minh và ngay thật. Bao giờ Phương cũng chỉnh tề với mái tóc gọn gàng,
áo sơ mi tém trong chiếc quần xanh ngay ngắn.Cái
dáng cao và nước da trắng làm nên vẻ thư sinh, khiến tôi không nhận ra em trong
“vai” chàng trai đạp xích lô đêm qua.
Tôi nhớ lại những cuộc họp hội đồng giáo dục, nhiều ư kiến phản ánh t́nh h́nh học sinh.
Để tiếp tục cắp sách đến trường đối với các em không đơn giản chút nào. Có em phải
bán trứng luộc trên tàu, bán hàng rong ngoài bờ biển, gánh nước thuê, đạp xích
lô… Tôi cho rằng đó là những thực tế không tránh khỏi của miền Nam sau giải phóng, nhưng lại
đinh ninh rằng lớp tôi không có những trường hợp như vậy, bởi v́ ánh mắt các em
b́nh thản, vô tư lắm. Hoá ra lâu nay tôi toàn nhận xét học sinh theo cảm tính.
Tôi có biết đâu, đằng sau tiếng cười hồn nhiên của các em là một cuộc sống đầy vất vả, lo toan.
Tôi không thể làm ngơ trước một học tṛ như Phương được. Tôi phải t́m hiểu hoàn
cảnh, tâm tư của em, ư nghĩ đó thúc bách tôi mạnh mẽ. Giờ nghỉ, tôi gọi Phương ra hành lang.
-Hôm qua cô có lỗi là không nhận ra em. Cám ơn em đă đưa cô về nhà, nhưng tại sao em lại có vẻ tránh cô thế nhỉ?
-Thưa cô, Em thực sự không muốn cô phải bận ḷng nhiều v́ chúng em…-Sao em phải đạp xích lô ban đêm?
-Dạ, em thuê chiếc xích lô này. Chủ xe đi ban ngày, ban đêm họ nghỉ, cho thuê.
-Đêm nào cũng vậy, c̣n thời gian nào mà nghỉ ngơi?
-Thường lệ cứ 7 giờ tối, em đi các phố đón khách, sau đó lên ga chờ khách xuống tàu. Em
về nhà lúc 2 giờ sáng ngủ đến 5 giờ dậy, đi học-Ngủ ít vậy mà cô không thấy em ngủ gật?
-Dạ, em quen rồi.
-Cô c̣n mắc nợ em đấy, chủ nhật cô đến nhà thăm em được chứ?
Phương “dạ” một tiếng rồi đi vào lớp, hoà trong đám học sinh đang gơ bàn hát ầm ĩ.
Tôi nghĩ, em không thể sống vô tư.
Phương ở trong hẻm một khu phố lao động. Căn nhà chật chội, với những đồ vật sơ sài sắp
đặt không được hợp lư lắm. Tất cả muốn nói rằng cái “hậu phương” của em chẳng có
ǵ là vững chắc. Phương kéo ghế, mời tôi ngồi, cử chỉ chững chạc, lễ độ và tự
nhiên, không có sự khúm núm mà tôi thường gặp ở một số học sinh. Vừa rót nước ra những chiếc ly thủy tinh
em vừa kể:
“Bố em là lính ngụy, mất tích trước giải phóng. Mẹ em cũng mới mất cách đây hai năm. Bệnh hen
suyễn đă hành hạ bà suốt cuộc đời. Cho đến giờ em vẫn không thể nào quên h́nh
ảnh mẹ khô gầy, hố mắt trũng sâu, đêm đêm không ngủ được, mẹ phải dựa lưng vào
vách, há miệng ra thở những hơi thở kḥ khè, nặng nhọc. Căn bệnh hiểm nghèo, nên
mọi sự chữa chạy đều vô hiệu. Mỗi lần lên cơn khó thở, mẹ co rúm người, vật vă
khổ sở. Mẹ bảo chỉ mong chết. Em ước ḿnh là bác sĩ để cứu mẹ. Mẹ mất, cuộc sống
chúng em càng khó khăn. Hai đứa em nhỏ cũng đang tuổi ăn học. Mấy
lần em tính bỏ học, đi làm kiếm tiền nuôi các em, nhưng xa lớp, xa các bạn, nhớ
quá, không chịu nổi. Mới lại em ước mơ trở thành bác sĩ nên phải cố gắng cô ạ…”
Bây giờ th́ tôi hiểu v́ sao Phương học giỏi. Mỗi sự vươn lên để chiến thắng hoàn cảnh,
đều có một động lực bên trong. Từ đó, mỗi khi giảng bài, tôi thường nh́n vào mắt
em, ở đó niềm hy vọng đang cháy lên và tôi như được tiếp thêm sức mạnh.
*
Bẵng đi một thời gian dài, dễ đến bảy, tám năm, tôi đă là bà giáo thâm niên trong
nghề.Bao nhiêu lớp học sinh đi qua cuộc đời, bao nhiêu gương mặt lưu lại
trong tâm trí, có những điều bị xoá nhoà, lăng quên, có những niềm vui, nỗi buồn
khắc sâu thành kỷ niệm. Tôi bắt đầu ngấm mệt, bắt đầu cảm nhận những bất cập và
cả nỗi buồn của nghề dạy học.
Một buổi sáng, sau khi dạy xong bốn tiết văn, tôi bước ra khỏi lớp bỗng thấy đầu
choáng váng mắt nhoà đi, cổ họng đau cứng như có vật ǵ to lắm chẹn lại, ngực
tức tựa hồ ai đem đặt vào đó một tảng đá. Tôi ho rũ và khạc ra một cục máu đỏ
bầm to bằng đầu ngón tay. Không tin ở mắt ḿnh, tôi nh́n kỹ lại, th́ đúng là một
cục máu. Tôi bàng hoàng kinh sợ, nghĩ đó là dấu hiệu của bệnh “lao” và rùng ḿnh
nhớ đến những đồng nghiệp của tôi đă chết v́ lao phổi. Hai mươi năm cầm phấn,
viết và nói, tôi đă hít không biết bao nhiêu vi trùng. Những hạt bụi trắng, li
ti mà những người làm thơ, làm nhạc đă tha thiết ngợi ca. Tuổi trẻ vốn tin vào
những ǵ đẹp đẽ. Tôi cũng một thời thi vị hoá bụi phấn. Cứ để mặc cho phấn
nhuộm trắng bàn tay như một bông hoa huệ; Cứ để phấn bám đầy quần áo, rắc mịn
màng lên tóc, bay vào mũi, vào miệng, đó mới thật sự yêu nghề, xả thân v́ đạo.
Cứ gào lên mà giảng, chẳng hề băn khoăn về hai lá phổi. Mấy lần thấy đau cuống
họng, ngậm vài viên ômai ng̣n ngọt, d́u dịu lại nói rất say sưa. Có lúc mệt lử
tự dặn ḿnh đừng hăng quá, phí sức, nói nhỏ lại, ít đi, chậm răi hơn, nhưng gặp
chỗ tâm đắc, hứng lên, lại thao thao bất tuyệt. Chợt nhớ ḿnh quá đà th́ cổ họng
đă sưng tấy lên rồi.
Lần này không thể xem thường, tôi phải đến bệnh viện. Pḥng khám khá đông. Tôi lấy cuốn
sách “Giáo dục con người chân chính” của Xu-khôm-lin-xki ra đọc, chờ đến phiên ḿnh.
-Chào cô ạ – Một người mặc áo bơ – lu trắng, mang kính cận, nh́n tôi, cười:
-Thưa cô, cô khám bệnh ạ, cô có nhận ra em không?
Trong giây lát, những gương mặt học tṛ lần lượt hiện lên trong trí nhớ.
-A, Phương! – Tôi khẽ reo lên – Thế ra bây giờ em không tránh cô như dạo trước nữa.
– Dạ. Sau khi tốt nghiệp đại học Y khoa, em về làm việc bệnh viện này. Thưa cô, mời cô vào pḥng khám.
Hôm ấy, chính Phương đă khám bệnh cho tôi, đôi mắt em nheo lại, đăm chiêu dơi theo từng
nhịp thở của tôi qua chiếc ống nghe. Sự b́nh tĩnh và thành thạo của Phương làm
cho tôi hoàn toàn tin cậy. Tôi đâu c̣n là cô giáo của em như ngày nào trang
nghiêm trên bục giảng. Tôi là bệnh nhân, c̣n em là thầy thuốc. Phương đưa tôi
đến pḥng khám tai mũi họng, khoa X quang chụp phổi. Cử chỉ của Phương khẩn
trương, dứt khoát, tôi chỉ biết phục tùng như một cái máy. Sau đó, tôi đến ghế
đá vườn hoa giữa bệnh viện ngồi chờ kết quả xét nghiệm. Một chiếc lá xanh non
khẽ chạm vào tay tôi như một cử chỉ dịu dàng. Chẳng có cơn gió nào giật đi chiếc
lá như trong truyện của O. Henry. Vây quanh tôi là muôn ngh́n con mắt lá, tràn
trề hy vọng. Ngồi ở vườn hoa tôi có thể nh́n toàn cảnh bệnh viện. Một chiếc cáng
đưa một bệnh nhân vừa chết xuống Nhà vĩnh biệt, những tiếng khóc dữ dội đi theo.
Một anh thanh niên ngồi ở ghế đá bên cạnh nở một nụ cười sung sướng khi có người
đến báo tin vợ anh vừa sinh con trai đầu ḷng. Ở
đây sự sống và cái chết diễn ra trong khoảnh khắc. Nếu có khi nào ta đứng trong
khoảnh khắc ấy sẽ cảm nhận sâu sắc hơn hạnh phúc và khổ đau. Những
người thầy thuốc là những chiến sĩ gan góc, họ đang chiến đấu âm thầm, giành lại
sự sống, niềm hạnh phúc cho con người, mà sao bây giờ tôi mới thấm thía điều
này. Phải chăng, chỉ lúc nào ta là bệnh nhân, bị nỗi đau thể xác dày ṿ, ta mới
suy nghĩ về công lao của người thầy thuốc?
Chị bạn tôi là bác sĩ phàn nàn rằng “nghề Y khổ sở lắm. Mổ bụng người, cắt cả khúc ruột
thừa, mà tiền bồi dưỡng không bằng tiền trả cho anh thợ ngồi ở đầu đường vá cái
ruột xe”. Ồ, thế th́ nghề dạy học của tôi có hơn ǵ? Tiền bồi dưỡng cho một giờ
dạy học ngoài tiêu chuẩn, gọi là giờ phụ trội, chỉ mua được một quả chanh. những
chuyện như thế thật vô cùng, làm sao có thể ghi hết bằng vài trang truyện? Có
điều là tôi, chị và tất cả mọi người vẫn sống, vẫn làm việc. Chúng ta là những
trí thức không thể lạc quan theo kiểu A-Q nhưng chắc chắn c̣n có một sức mạnh vô
h́nh nào quyết định sự sống của ta.
Bát cơm, manh áo, chẳng đơn giản chút nào, nó làm ta chóng mặt. Nhưng đáng sợ hơn
khi trái tim ngủ yên, bộ óc ngủ yên…
Có những lúc tôi tưởng ḿnh sắp ngă xuống giữa bục gíảng cao và vững chăi như cái
điểm tựa kia. Nhưng rồi ḷng tự trọng đă buộc tôi phải đứng lên với một tư thế
đàng hoàng. Mỗi giờ dạy thất bại khiến tôi đau đớn hơn cả nỗi đau thể xác. Mỗi
một giờ dạy thành công th́ niềm hạnh phúc ùa đến ngập tràn, như được hồi sinh.
có khác ǵ niềm vui của người thầy thuốc giành lại sự sống cho người bệnh từ tay thần chết…
Có lẽ tôi sẽ c̣n nghĩ ngợi miên man nếu Phương chưa trở lại. Em cầm trong tay tấm phim
to bằng trang giấy học sinh. Lần đầu tiên tôi nh́n thấy một phần cơ thể của ḿnh
trên h́nh ảnh, hồi hộp, lo âu. Chỉ một lời nói của Phương lúc này là quyết định
phần đời c̣n lại của tôi. Nếu tôi bị lao phổi có nghĩa là tôi phải vĩnh viễn rời xa bục giảng.
Phương giơ tấm phim lên, chỉ vào từng vùng sáng tối giải thích:
– Thưa cô, kết quả xét nghiệm cho thấy t́nh trạng sức khỏe của cô hiện thời không đáng lo
ngại. Không có dấu hiệu bệnh nguy hiểm. Cô chỉ bị yếu phổi. Hiện tượng ho ra máu
là do viêm họng, xung huyết. Cô cần được nghỉ ngơi ít ngày và sử dụng thuốc theo
chỉ dẫn, nếu thấy trong người c̣n mệt cô trở lại đây.
Tôi run run đón lấy tấm phim từ tay Phương, khẽ nói “cám ơn em” mà nỗi xúc động như muốn vỡ ̣a.
Phương tiễn tôi ra cổng bệnh viện. Quăng đường ngắn không cho phép cô tṛ nhắc nhiều về
kỷ niệm, nhưng h́nh ảnh cậu học tṛ mặc chiếc áo vá nhiều miếng to, đạp xích lô
và căn nhà chật chội trong hẻm hiển hiện trong tâm trí tôi. Sực nhớ điều ǵ tôi hỏi:
– Hai em của Phương thế nào?
– Dạ, tốt nghiệp đại học hết cả rồi cô ạ. Một đứa Bách khoa, một đứa kinh tế.
– Ôi trời ! Giỏi quá. Làm thế nào mà nuôi nhau ăn học?
– Dạ, cũng tự lao động kiếm sống thôi ạ. Chật vật, gian nan lắm, nhưng rồi cũng qua.
– Em làm cô bất ngờ quá đấy Phương ạ. Sự thành đạt của các em là bài học làm người.
– Em vẫn nhớ, khi giảng bài, cô thường nói: Hạnh phúc chỉ có thể đạt được bằng nghị lực vươn lên không ngừng.
Tôi tin Phương thành thật, v́ em nói điều đó sau những trải nghiệm của chính cuộc đời ḿnh.
Chia tay Phương, tôi ra khỏi bệnh viện trong trạng thái nhẹ nhơm như chưa từng đau
ốm. Phần v́ Phương đă cho tôi biết tôi không bị lao phổi, nhưng lư do quan trọng
hơn khiến tôi trở nên khỏe khoắn là v́ tôi vừa được chứng kiến “thành quả” của ḿnh.Người
thầy giáo thường mang tâm sự buồn v́ nghề dạy học vất vả, âm thầm nhưng chẳng
bao giờ được nh́n thấy “sản phẩm”. Th́ đây, sản phẩm của nghề dạy học là những
con người, những thầy thuốc, kỹ sư, nghệ sĩ, nhà kinh tế, nhà lănh đạo…
Tôi sung sướng nhận ra, với tôi, không có chỗ đứng nào tốt đẹp hơn chỗ đứng trên bục giảng./.
Không một hành động nào cho dù nhỏ nhoi, che đậy, giấu kín tới đâu mà không tạo Nhân và
không có Nhân nào mà không gây Quả !! Hãy cẩn thận trước khi làm một điều gì
Tout acte (toute parole), aussi minime, discret ou dissimulé soit-il,
constitue toujours une cause karmique qui
va engendrer inévitablement un effet. Alors, réfléchissez bien avant d'agir.
Mai viết truyện ngắn “Người học tṛ đạp xích lô” cách đây hơn 20 năm, khi đang
là cô giáo trẻ dạy Văn tại trường THPT Lư Tự Trọng, TP Nha Trang, trong bối cảnh
Giáo dục miền Nam sau ngày miền Nam Việt Nam rơi vào tay cộng sản.
Câu chuyện b́nh dị này có xuất xứ từ nguyên mẫu với 80 phần trăm sự thật. Nhân vật chính
của truyện giờ là một Bác sĩ giỏi, với tŕnh độ chuyên khoa cao, và đang giữ vị
trí lănh đạo trong ngành Y tế. Truyện đă in trong tập truyện ngắn NẾT của Lê Khánh Mai – NXB Đà Nẵng 2005.
Chào mừng Ngày Nhà giáo Việt Nam 20 -11, Lê Khánh Mai đưa lên Blog Truyện ngắn “Người học
tṛ đạp xích lô”, mong được chia sẻ với các đồng nghiệp và các thế hệ học sinh những tâm sự về nghề dạy học.
Trân trọng
cám ơn bạn đọc.
Kết thúc đợt công tác ở Hà Nội, tôi trở về trên chuyến tàu Thống Nhất, đến ga Nha Trang
lúc 12 giờ đêm. Chị phát thanh viên đón chào hành khách bằng cái giọng trầm khàn
vọng vào đêm sâu làm cho cả con tàu bừng tỉnh giấc. Niềm háo hức của người đi
xa, về với nơi thân thuộc gắn bó khiến bước chân tôi nhanh nhẹn lạ thường. Nhoáng một
cái tôi đă ở ngoài phố. Thật yên tĩnh: vườn hoa với những chiếc ghế đá trầm
ngâm; con đường thoáng đăng, mải miết chạy dài về phía biển. Tôi gọi xích lô để
được về thật nhanh với ngôi nhà ấm cúng, nơi có những đứa con kháu khỉnh, mà
những ngày xa ḷng tôi nôn nao nhớ. Một người đạp chiếc xích lô tiến lại. Dưới
ánh điện nhập nhoà, tôi thấy đó là một thanh niên dáng dong dỏng, mặc chiếc áo
sẫm màu vá nhiều miếng to, chiếc mũ lá rộng vành sụp xuống mặt. Cậu ta c̣n quá
trẻ – tôi đoán vậy-Về phố Cửu Long bao nhiêu em?Tôi hỏi
giá, v́ nghe nói giá xe ban đêm gấp đôi ban ngày, vả lại túi tôi đă cạn sau chuyến đi dài.
-Dạ mười ngàn .
Chàng trai đáp một cách từ tốn và rất nhỏ. Tôi nghĩ, không phải đi bộ quăng đường hai
cây số, mà chỉ mất chừng ấy tiền th́ không nên đắn đo. Nhưng tôi có quyền mặc cả cơ mà:
-Năm ngàn nhé!-Dạ.
Tiếng “dạ” có vẻ nhỏ hơn. Tôi lên xe, thầm nghĩ chàng trai này dễ chịu thật, loại
người chăm chỉ đây, chắc hoàn cảnh khó khăn nên mới phải làm lụng đêm hôm vất vả thế này.
Thành phố ngủ say. Không có tiếng động nào ngoài tiếng xích xe nhịp đều đều theo đôi
chân mải mốt của chàng trai. Những ṿm cây, những mái nhà tôi đă bao lần đi qua,
dừng lại, ngắm nh́n, vậy mà trong đêm, tất cả trở nên lạ lẫm. Tất cả đột ngột
hiện ra rồi lặng lẽ lùi vào vắng vẻ.Tôi yêu
sự yên tĩnh này bằng một cảm xúc mới mẻ như lần đầu tiên tôi nhận ra cái thơ
mộng của phố xá lúc đêm khuya. Tôi hít sâu vào lồng ngực, hưởng lấy chút không
khí trong lành ẩm ướt hơi sương. Chưa kịp nghĩ ngợi ǵ th́ xe đă dừng lại trước
cảnh cổng sắt sơn xanh ẩn giữa bờ hoa giấy. Tôi trả tiền, chàng trai không nhận,
chỉ vội vă quay xe, rồi nói, vẫn cái giọng rất nhỏ:-Cô về nghỉ ạ, em đi.
Bây giờ tôi mới ngẩn nh́n chàng trai:-Phương!
Tôi thốt lên ngạc nhiên, ngỡ ngàng nhận ra cậu học tṛ lớp 12A mà tôi đang chủ
nhiệm. Không nói được ǵ thêm, tôi đứng trân trân giữa đường nh́n theo bóng
Phương lẫn vào phố vắng. Một cảm giác xấu hổ làm tôi đau nhói. Tôi trách ḿnh
sao vô t́nh đến thế? Sao tôi không nhận ra Phương. Phải v́ em mặc chiếc áo vá
nhiều miếng to? Tôi lại c̣n mặc cả tiền bạc nữa chứ.Điều
này có vẻ mâu thuẫn với những những ǵ hay ho mà tôi say sưa rao giảng trên lớp. Những ư
nghĩ xót xa dày ṿ khiến tôi đứng ngoài phố một lúc lâu mới gọi người nhà mở
cửa. Đêm ấy tôi trằn trọc cho đến khi đài phát thanh thành phố truyền đi bản nhạc quen thuộc đầu tiên trong ngày.
More…
*
Tôi đến lớp với tâm trạng buồn khó tả. Câu chuyện hôm qua giúp tôi hiểu rằng không thể đánh
giá học sinh một cách hời hợt, nông cạn. Năm mươi học sinh ngồi đây là năm mươi
thế giới bí ẩn. Tâm hồn các em như cầu vồng bảy sắc mà ta bất chợt nh́n thấy nhờ những tia sáng mặt trời.
Phương vẫn ngồi kia, góc cuối lớp, nét mặt không ǵ đổi khác, mà sao bây giờ tôi mới
nh́n kỹ, cái mũi cao thẳng trên khuôn mặt khôi ngô, đôi mắt luôn ngời lên ánh
nh́n thông minh và ngay thật. Bao giờ Phương cũng chỉnh tề với mái tóc gọn gàng,
áo sơ mi tém trong chiếc quần xanh ngay ngắn.Cái
dáng cao và nước da trắng làm nên vẻ thư sinh, khiến tôi không nhận ra em trong
“vai” chàng trai đạp xích lô đêm qua.
Tôi nhớ lại những cuộc họp hội đồng giáo dục, nhiều ư kiến phản ánh t́nh h́nh học sinh.
Để tiếp tục cắp sách đến trường đối với các em không đơn giản chút nào. Có em phải
bán trứng luộc trên tàu, bán hàng rong ngoài bờ biển, gánh nước thuê, đạp xích
lô… Tôi cho rằng đó là những thực tế không tránh khỏi của miền Nam sau giải phóng, nhưng lại
đinh ninh rằng lớp tôi không có những trường hợp như vậy, bởi v́ ánh mắt các em
b́nh thản, vô tư lắm. Hoá ra lâu nay tôi toàn nhận xét học sinh theo cảm tính.
Tôi có biết đâu, đằng sau tiếng cười hồn nhiên của các em là một cuộc sống đầy vất vả, lo toan.
Tôi không thể làm ngơ trước một học tṛ như Phương được. Tôi phải t́m hiểu hoàn
cảnh, tâm tư của em, ư nghĩ đó thúc bách tôi mạnh mẽ. Giờ nghỉ, tôi gọi Phương ra hành lang.
-Hôm qua cô có lỗi là không nhận ra em. Cám ơn em đă đưa cô về nhà, nhưng tại sao em lại có vẻ tránh cô thế nhỉ?
-Thưa cô, Em thực sự không muốn cô phải bận ḷng nhiều v́ chúng em…-Sao em phải đạp xích lô ban đêm?
-Dạ, em thuê chiếc xích lô này. Chủ xe đi ban ngày, ban đêm họ nghỉ, cho thuê.
-Đêm nào cũng vậy, c̣n thời gian nào mà nghỉ ngơi?
-Thường lệ cứ 7 giờ tối, em đi các phố đón khách, sau đó lên ga chờ khách xuống tàu. Em
về nhà lúc 2 giờ sáng ngủ đến 5 giờ dậy, đi học-Ngủ ít vậy mà cô không thấy em ngủ gật?
-Dạ, em quen rồi.
-Cô c̣n mắc nợ em đấy, chủ nhật cô đến nhà thăm em được chứ?
Phương “dạ” một tiếng rồi đi vào lớp, hoà trong đám học sinh đang gơ bàn hát ầm ĩ.
Tôi nghĩ, em không thể sống vô tư.
Phương ở trong hẻm một khu phố lao động. Căn nhà chật chội, với những đồ vật sơ sài sắp
đặt không được hợp lư lắm. Tất cả muốn nói rằng cái “hậu phương” của em chẳng có
ǵ là vững chắc. Phương kéo ghế, mời tôi ngồi, cử chỉ chững chạc, lễ độ và tự
nhiên, không có sự khúm núm mà tôi thường gặp ở một số học sinh. Vừa rót nước ra những chiếc ly thủy tinh
em vừa kể:
“Bố em là lính ngụy, mất tích trước giải phóng. Mẹ em cũng mới mất cách đây hai năm. Bệnh hen
suyễn đă hành hạ bà suốt cuộc đời. Cho đến giờ em vẫn không thể nào quên h́nh
ảnh mẹ khô gầy, hố mắt trũng sâu, đêm đêm không ngủ được, mẹ phải dựa lưng vào
vách, há miệng ra thở những hơi thở kḥ khè, nặng nhọc. Căn bệnh hiểm nghèo, nên
mọi sự chữa chạy đều vô hiệu. Mỗi lần lên cơn khó thở, mẹ co rúm người, vật vă
khổ sở. Mẹ bảo chỉ mong chết. Em ước ḿnh là bác sĩ để cứu mẹ. Mẹ mất, cuộc sống
chúng em càng khó khăn. Hai đứa em nhỏ cũng đang tuổi ăn học. Mấy
lần em tính bỏ học, đi làm kiếm tiền nuôi các em, nhưng xa lớp, xa các bạn, nhớ
quá, không chịu nổi. Mới lại em ước mơ trở thành bác sĩ nên phải cố gắng cô ạ…”
Bây giờ th́ tôi hiểu v́ sao Phương học giỏi. Mỗi sự vươn lên để chiến thắng hoàn cảnh,
đều có một động lực bên trong. Từ đó, mỗi khi giảng bài, tôi thường nh́n vào mắt
em, ở đó niềm hy vọng đang cháy lên và tôi như được tiếp thêm sức mạnh.
*
Bẵng đi một thời gian dài, dễ đến bảy, tám năm, tôi đă là bà giáo thâm niên trong
nghề.Bao nhiêu lớp học sinh đi qua cuộc đời, bao nhiêu gương mặt lưu lại
trong tâm trí, có những điều bị xoá nhoà, lăng quên, có những niềm vui, nỗi buồn
khắc sâu thành kỷ niệm. Tôi bắt đầu ngấm mệt, bắt đầu cảm nhận những bất cập và
cả nỗi buồn của nghề dạy học.
Một buổi sáng, sau khi dạy xong bốn tiết văn, tôi bước ra khỏi lớp bỗng thấy đầu
choáng váng mắt nhoà đi, cổ họng đau cứng như có vật ǵ to lắm chẹn lại, ngực
tức tựa hồ ai đem đặt vào đó một tảng đá. Tôi ho rũ và khạc ra một cục máu đỏ
bầm to bằng đầu ngón tay. Không tin ở mắt ḿnh, tôi nh́n kỹ lại, th́ đúng là một
cục máu. Tôi bàng hoàng kinh sợ, nghĩ đó là dấu hiệu của bệnh “lao” và rùng ḿnh
nhớ đến những đồng nghiệp của tôi đă chết v́ lao phổi. Hai mươi năm cầm phấn,
viết và nói, tôi đă hít không biết bao nhiêu vi trùng. Những hạt bụi trắng, li
ti mà những người làm thơ, làm nhạc đă tha thiết ngợi ca. Tuổi trẻ vốn tin vào
những ǵ đẹp đẽ. Tôi cũng một thời thi vị hoá bụi phấn. Cứ để mặc cho phấn
nhuộm trắng bàn tay như một bông hoa huệ; Cứ để phấn bám đầy quần áo, rắc mịn
màng lên tóc, bay vào mũi, vào miệng, đó mới thật sự yêu nghề, xả thân v́ đạo.
Cứ gào lên mà giảng, chẳng hề băn khoăn về hai lá phổi. Mấy lần thấy đau cuống
họng, ngậm vài viên ômai ng̣n ngọt, d́u dịu lại nói rất say sưa. Có lúc mệt lử
tự dặn ḿnh đừng hăng quá, phí sức, nói nhỏ lại, ít đi, chậm răi hơn, nhưng gặp
chỗ tâm đắc, hứng lên, lại thao thao bất tuyệt. Chợt nhớ ḿnh quá đà th́ cổ họng
đă sưng tấy lên rồi.
Lần này không thể xem thường, tôi phải đến bệnh viện. Pḥng khám khá đông. Tôi lấy cuốn
sách “Giáo dục con người chân chính” của Xu-khôm-lin-xki ra đọc, chờ đến phiên ḿnh.
-Chào cô ạ – Một người mặc áo bơ – lu trắng, mang kính cận, nh́n tôi, cười:
-Thưa cô, cô khám bệnh ạ, cô có nhận ra em không?
Trong giây lát, những gương mặt học tṛ lần lượt hiện lên trong trí nhớ.
-A, Phương! – Tôi khẽ reo lên – Thế ra bây giờ em không tránh cô như dạo trước nữa.
– Dạ. Sau khi tốt nghiệp đại học Y khoa, em về làm việc bệnh viện này. Thưa cô, mời cô vào pḥng khám.
Hôm ấy, chính Phương đă khám bệnh cho tôi, đôi mắt em nheo lại, đăm chiêu dơi theo từng
nhịp thở của tôi qua chiếc ống nghe. Sự b́nh tĩnh và thành thạo của Phương làm
cho tôi hoàn toàn tin cậy. Tôi đâu c̣n là cô giáo của em như ngày nào trang
nghiêm trên bục giảng. Tôi là bệnh nhân, c̣n em là thầy thuốc. Phương đưa tôi
đến pḥng khám tai mũi họng, khoa X quang chụp phổi. Cử chỉ của Phương khẩn
trương, dứt khoát, tôi chỉ biết phục tùng như một cái máy. Sau đó, tôi đến ghế
đá vườn hoa giữa bệnh viện ngồi chờ kết quả xét nghiệm. Một chiếc lá xanh non
khẽ chạm vào tay tôi như một cử chỉ dịu dàng. Chẳng có cơn gió nào giật đi chiếc
lá như trong truyện của O. Henry. Vây quanh tôi là muôn ngh́n con mắt lá, tràn
trề hy vọng. Ngồi ở vườn hoa tôi có thể nh́n toàn cảnh bệnh viện. Một chiếc cáng
đưa một bệnh nhân vừa chết xuống Nhà vĩnh biệt, những tiếng khóc dữ dội đi theo.
Một anh thanh niên ngồi ở ghế đá bên cạnh nở một nụ cười sung sướng khi có người
đến báo tin vợ anh vừa sinh con trai đầu ḷng. Ở
đây sự sống và cái chết diễn ra trong khoảnh khắc. Nếu có khi nào ta đứng trong
khoảnh khắc ấy sẽ cảm nhận sâu sắc hơn hạnh phúc và khổ đau. Những
người thầy thuốc là những chiến sĩ gan góc, họ đang chiến đấu âm thầm, giành lại
sự sống, niềm hạnh phúc cho con người, mà sao bây giờ tôi mới thấm thía điều
này. Phải chăng, chỉ lúc nào ta là bệnh nhân, bị nỗi đau thể xác dày ṿ, ta mới
suy nghĩ về công lao của người thầy thuốc?
Chị bạn tôi là bác sĩ phàn nàn rằng “nghề Y khổ sở lắm. Mổ bụng người, cắt cả khúc ruột
thừa, mà tiền bồi dưỡng không bằng tiền trả cho anh thợ ngồi ở đầu đường vá cái
ruột xe”. Ồ, thế th́ nghề dạy học của tôi có hơn ǵ? Tiền bồi dưỡng cho một giờ
dạy học ngoài tiêu chuẩn, gọi là giờ phụ trội, chỉ mua được một quả chanh. những
chuyện như thế thật vô cùng, làm sao có thể ghi hết bằng vài trang truyện? Có
điều là tôi, chị và tất cả mọi người vẫn sống, vẫn làm việc. Chúng ta là những
trí thức không thể lạc quan theo kiểu A-Q nhưng chắc chắn c̣n có một sức mạnh vô
h́nh nào quyết định sự sống của ta.
Bát cơm, manh áo, chẳng đơn giản chút nào, nó làm ta chóng mặt. Nhưng đáng sợ hơn
khi trái tim ngủ yên, bộ óc ngủ yên…
Có những lúc tôi tưởng ḿnh sắp ngă xuống giữa bục gíảng cao và vững chăi như cái
điểm tựa kia. Nhưng rồi ḷng tự trọng đă buộc tôi phải đứng lên với một tư thế
đàng hoàng. Mỗi giờ dạy thất bại khiến tôi đau đớn hơn cả nỗi đau thể xác. Mỗi
một giờ dạy thành công th́ niềm hạnh phúc ùa đến ngập tràn, như được hồi sinh.
có khác ǵ niềm vui của người thầy thuốc giành lại sự sống cho người bệnh từ tay thần chết…
Có lẽ tôi sẽ c̣n nghĩ ngợi miên man nếu Phương chưa trở lại. Em cầm trong tay tấm phim
to bằng trang giấy học sinh. Lần đầu tiên tôi nh́n thấy một phần cơ thể của ḿnh
trên h́nh ảnh, hồi hộp, lo âu. Chỉ một lời nói của Phương lúc này là quyết định
phần đời c̣n lại của tôi. Nếu tôi bị lao phổi có nghĩa là tôi phải vĩnh viễn rời xa bục giảng.
Phương giơ tấm phim lên, chỉ vào từng vùng sáng tối giải thích:
– Thưa cô, kết quả xét nghiệm cho thấy t́nh trạng sức khỏe của cô hiện thời không đáng lo
ngại. Không có dấu hiệu bệnh nguy hiểm. Cô chỉ bị yếu phổi. Hiện tượng ho ra máu
là do viêm họng, xung huyết. Cô cần được nghỉ ngơi ít ngày và sử dụng thuốc theo
chỉ dẫn, nếu thấy trong người c̣n mệt cô trở lại đây.
Tôi run run đón lấy tấm phim từ tay Phương, khẽ nói “cám ơn em” mà nỗi xúc động như muốn vỡ ̣a.
Phương tiễn tôi ra cổng bệnh viện. Quăng đường ngắn không cho phép cô tṛ nhắc nhiều về
kỷ niệm, nhưng h́nh ảnh cậu học tṛ mặc chiếc áo vá nhiều miếng to, đạp xích lô
và căn nhà chật chội trong hẻm hiển hiện trong tâm trí tôi. Sực nhớ điều ǵ tôi hỏi:
– Hai em của Phương thế nào?
– Dạ, tốt nghiệp đại học hết cả rồi cô ạ. Một đứa Bách khoa, một đứa kinh tế.
– Ôi trời ! Giỏi quá. Làm thế nào mà nuôi nhau ăn học?
– Dạ, cũng tự lao động kiếm sống thôi ạ. Chật vật, gian nan lắm, nhưng rồi cũng qua.
– Em làm cô bất ngờ quá đấy Phương ạ. Sự thành đạt của các em là bài học làm người.
– Em vẫn nhớ, khi giảng bài, cô thường nói: Hạnh phúc chỉ có thể đạt được bằng nghị lực vươn lên không ngừng.
Tôi tin Phương thành thật, v́ em nói điều đó sau những trải nghiệm của chính cuộc đời ḿnh.
Chia tay Phương, tôi ra khỏi bệnh viện trong trạng thái nhẹ nhơm như chưa từng đau
ốm. Phần v́ Phương đă cho tôi biết tôi không bị lao phổi, nhưng lư do quan trọng
hơn khiến tôi trở nên khỏe khoắn là v́ tôi vừa được chứng kiến “thành quả” của ḿnh.Người
thầy giáo thường mang tâm sự buồn v́ nghề dạy học vất vả, âm thầm nhưng chẳng
bao giờ được nh́n thấy “sản phẩm”. Th́ đây, sản phẩm của nghề dạy học là những
con người, những thầy thuốc, kỹ sư, nghệ sĩ, nhà kinh tế, nhà lănh đạo…
Tôi sung sướng nhận ra, với tôi, không có chỗ đứng nào tốt đẹp hơn chỗ đứng trên bục giảng./.
Không một hành động nào cho dù nhỏ nhoi, che đậy, giấu kín tới đâu mà không tạo Nhân và
không có Nhân nào mà không gây Quả !! Hãy cẩn thận trước khi làm một điều gì
Tout acte (toute parole), aussi minime, discret ou dissimulé soit-il,
constitue toujours une cause karmique qui
va engendrer inévitablement un effet. Alors, réfléchissez bien avant d'agir.