vinamaster
04-10-2015, 00:08
.. Con người ta thường rất sợ cô đơn, một ḿnh. Thế nhưng có những lúc một ḿnh lại là lúc an b́nh và thanh thản nhất. Suy cho cùng th́ chúng ta sinh ra một ḿnh, chết đi cũng một ḿnh, và có những nỗi niềm không thể diễn tả cùng ai, chỉ có một ḿnh ḿnh biết. Thế th́ tại sao không tập làm quen sống một ḿnh, hay nói cách khác, sống với chính ḿnh? Có thể v́ chúng ta không biết "ḿnh là ai" và cảm thấy bất an, sợ hăi trước sự bất minh ấy. Câu hỏi muôn thuở "ta từ đâu tới, và đi về đâu" không bao giờ có câu trả lời rơ ràng nhất định, mà phải mỗi người tự t́m ra cho ḿnh.
Chính những lúc ở một ḿnh, không bị cuốn theo những cảnh tượng xôn xao bên ngoài, ta mới có dịp để nh́n lại chính ḿnh, hay nói đúng hơn, trở lại với tâm ḿnh. Tâm ta lúc nào cũng ở đó, như ngôi nhà quen thuộc bị bỏ quên, hay như người bạn tri kỷ nhưng không bao giờ được biết đến.
Tôi chợt nhớ đến những lời phiếm luận gần đây của một nhóm bạn về chữ "tri kỷ". Tri kỷ như Bá Nha và Tử Kỳ, một người đem tâm sự trải vào tiếng đàn mà chỉ người kia mới có thể thấu hiểu được tâm sự ấy. Khi không c̣n người kia, tiếng đàn cũng không c̣n ư nghĩa. Nỗi niềm biết tỏ cùng ai ấy thật là ai oán. Và chỉ khi có nỗi niềm người ta mới muốn có tri kỷ. Nỗi niềm của Nguyễn Du đă được gởi gấm vào những nhân vật hồng nhan đa tài mà đa truân bị đời vùi dập, qua những lời than thở:
Cổ kim hận sự thiên nan vấn
Phong vận kỳ oan ngă tự cư
(Nỗi hờn kim cổ trời khôn hỏi
Cái án phong lưu khách tự mang)
Để rồi cảm khái cho chính ḿnh:
Bất tri tam bách dư niên hậu
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như
(Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa
Người đời có ai khóc Tố Như ?)
Thiên hạ bao la, nhưng trên đời này có mấy ai gặp được tri kỷ, để nhiều lúc phải cười đau khóc hận, ôm mối tâm sự một ḿnh. Thế th́ đi t́m tri kỷ cũng như t́m trăng dưới đáy nước, nếu có gặp được cũng chỉ là một cái duyên, có hợp rồi có tan, như tất cả những nhân duyên trên cơi đời này. Dù có gặp được tri kỷ, mỗi người cũng vẫn là một thế giới cách biệt, có cảm thông cũng chẳng làm ǵ được cho nhau, v́ ai nấy đều phải sống cuộc đời của ḿnh, đối diện với những vấn đề của ḿnh, không ai có thể cảm nhận được hoàn toàn những điều người khác cảm nhận. Mặc dù vậy, nếu biết hiện tại có một người tri kỷ, dẫu người ấy ở xa ngàn trùng, cũng cảm thấy ấm ḷng.
Nếu xây đắp hạnh phúc hay sự an lạc của ḿnh trên những đối tượng bên ngoài hay những ǵ do duyên hợp, chắc chắn sẽ không khỏi có lúc buồn đau hụt hẫng, bởi v́ những ǵ do duyên hợp đều phù du huyễn ảo như giấc mộng, như bọt nước, như sương rơi. Trên thế giới này, tất cả mọi thứ đều luôn luôn chuyển biến, và con người cũng không ngừng thay đổi, không bao giờ đứng lại một chỗ. V́ vậy, những vấn đề của ngày hôm qua có thể không c̣n là vấn đề của ngày hôm nay, và những nỗi niềm ôm ấp lâu nay đến lúc nào đó sẽ nhạt nḥa phai tàn cùng với thời gian. Tri kỷ ngày hôm nay có thể không c̣n là tri kỷ của ngày mai. Có những người bạn trước đây thật thân thiết nhưng ngày nay gặp lại nhiều khi cũng chỉ trao đổi vài ba câu chuyện rồi đường ai nấy đi, v́ hoàn cảnh đă thay đổi, tâm t́nh cũng không c̣n như xưa.
Một lúc nào đó, dù có một đời sống thế nào, hạnh phúc hay đau khổ, may mắn hay bất hạnh, chúng ta sẽ chỉ c̣n lại một ḿnh, đối diện với chính ḿnh. Nếu chưa bao giờ biết sống một ḿnh, chắc hẳn sẽ có rất nhiều bất an và phiền muộn, không biết làm ǵ cho lấp đầy khoảng trống. Biết sống một ḿnh không có nghĩa là xa lánh đời, xa lánh người mà chỉ biết đến ḿnh. Sống một ḿnh như vậy chỉ là theo h́nh tướng, nếu thực chất vẫn c̣n đầy vô minh phiền năo th́ cũng chẳng ích ǵ. Biết sống một ḿnh là ư thức được sự huyễn hóa trong cuộc đời và đi t́m sự thường hằng an lạc nơi chính ḿnh, qua sự t́m hiểu khai phá thân và tâm ḿnh. Tập trung tư tưởng trong sự thấy biết thân và tâm, cảm nhận sự sống hiện tại qua từng hơi thở, từng niệm khởi đến đi là trở về với Tánh Giác thường hằng sẵn có. Và từ nền tảng bao la của Tánh Giác đó, những năng lực chuyển hóa mầu nhiệm có thể được phát khởi, cho ta sức mạnh nội tại để có thể an nhiên vượt qua những khó khăn thử thách trong cuộc đời.
Trong kinh Phật có kể chuyện một vị tỳ kheo khất sĩ lúc nào cũng thích sống một ḿnh, đi khất thực một ḿnh, thọ trai một ḿnh, ngồi thiền một ḿnh, không giao du ḥa nhập với các tỳ kheo khác trong Tăng chúng. Đức Phật nghe kể lại mới gọi ông đến hỏi rằng:
- Nghe nói ông thích sống một ḿnh, vậy ông sống một ḿnh như thế nào?
Khất sĩ đáp:
- Bạch Thế Tôn, con chỉ sống một ḿnh một nơi, ca ngợi hạnh sống một ḿnh, một ḿnh đi khất thực, một ḿnh ra khỏi xóm làng, một ḿnh ngồi thiền, thế thôi.
Phật bảo:
- Ông đúng là người thích sống một ḿnh - tôi không nói vậy là không phải, nhưng tôi biết có một cách sống một ḿnh thật là mầu nhiệm. Đó là sự quán chiếu thấy rằng quá khứ đă không c̣n, tương lai th́ chưa tới, nên an nhiên sống trong hiện tại mà không vướng mắc vào những ước vọng ràng buộc. Người thức giả sống như thế, tâm không do dự, bỏ hết mọi lo âu hối tiếc, xa ĺa mọi tham dục trên thế gian, cắt đứt những sợi dây ràng buộc lôi kéo ḿnh. Đó gọi là thực sự biết sống một ḿnh. Không có cách nào sống một ḿnh mầu nhiệm hơn thế được.
Rồi Thế Tôn nói bài kệ như sau:
Quán chiếu vào cuộc đời
Thấy rơ được vạn pháp
Không kẹt vào pháp nào
Ĺa xa mọi ái nhiễm
Sống an lạc như thế
Là biết sống một ḿnh.
Như vậy, sống một ḿnh tức là sống an vui tự tại v́ đă thấy rơ được bản chất hư ảo của cuộc đời, nên xả bỏ cái Ngă đầy chấp trước si mê, nguồn gốc của mọi phiền năo đau khổ. Điều nghịch lư kỳ diệu là người biết sống một ḿnh lại chính là người biết quên ḿnh đi, như thiền sư Đạo Nguyên nói: Học đạo là học về tự ngă Học về tự ngă là quên đi tự ngă...
Có những người sống trong cảnh cô độc nhưng không cô đơn, lúc nào cũng an nhiên tự tại, v́ họ đă có một niềm tin để nương tựa. Niềm tin đó có thể là nơi một năng lực tối cao nào đó, có thể là nơi chính ḿnh. Những người tu niệm Phật có thể chuyển hóa được tâm thân, có sức mạnh vượt qua những hoàn cảnh khó khăn đau khổ. Những người quen tu Thiền quán chiếu tâm có thể khai phát được khả năng tự biết ḿnh của trí tuệ Bát Nhă thấu suốt, từ đó có cái nh́n chánh kiến đối với những ǵ đến và đi trước mắt. Và trong quá tŕnh trở về tâm đó, một lúc nào đó bỗng khám phá ra một người bạn tri kỷ từ muôn kiếp ở ngay nơi tâm ḿnh. Người ấy chính là ta, v́ đă trải qua tất cả những ǵ ta đă trải qua, cảm nhận tất cả những ǵ ta đă cảm nhận, nhưng không phải là cái ta của vô minh phiền năo, mà là một hiện hữu không h́nh không tướng, không sanh không diệt, tách rời khỏi thân tâm vô thường hoại diệt đầy những cảm xúc hỷ nộ ái ố này. Người ấy bao la như hư không, trước khi ta sinh ra người ấy đă có mặt, và khi thân này trở về với cát bụi, người ấy cũng không mất đi. Đại sư Sogyal Rinpoche nói rằng mỗi khi ngồi thiền là cảm thấy vui mừng hoan hỉ như gặp lại được một người bạn thân từ thuở nào. Người ấy vẫn ở cạnh ta từ lâu nay, nhưng ta không bao giờ biết đến v́ mây mù của vọng tưởng che khuất. Chỉ khi nào thức tỉnh, tâm đă trong sáng, ta mới nhận ra rằng thật ra người ấy vẫn hiển lộ với ta từng giây từng phút, qua Tánh Giác thường chiếu, qua "tiếng nói Lương Tri" nhắc nhở làm lành lánh dữ, giữ thân tâm thanh tịnh để không gây tạo nghiệp báo oan khiên. Ngộ được người ấy nơi chính ta là t́m lại được người chủ cho căn nhà thân tâm của ḿnh đă bị bỏ hoang phế từ lâu nay, và có được một nguồn an trú bất tuyệt để có thể sống tự tại ngay trong ṿng ảo hóa của tử sinh. Một thiền sư đă có bài kệ như sau:
Đừng nhờ ai t́m kiếm
Lần hồi lơ với Ta
Giờ một ḿnh Ta bước
Đâu đâu cũng gặp mi
Nay mi chính là Ta
Ta không phải là mi
Nếu hiểu được như thế
Mới gặp đúng Như Như...
Khi chưa ngộ th́ ta không phải là Người ấy, nhưng khi ngộ rồi th́ Người ấy chính là ta. Khi chưa ngộ th́ chúng sanh không phải là Phật - khi ngộ rồi th́ Phật chính là chúng sanh. Biết được như vậy th́ ta có thể sống tự tại thoải mái với chính ḿnh, dù trong chốn thâm sơn cùng cốc, hay ngay giữa đám đông ồn ào náo nhiệt. Đó là cách sống một ḿnh mầu nhiệm nhất.
Ngọc Bảo
Chính những lúc ở một ḿnh, không bị cuốn theo những cảnh tượng xôn xao bên ngoài, ta mới có dịp để nh́n lại chính ḿnh, hay nói đúng hơn, trở lại với tâm ḿnh. Tâm ta lúc nào cũng ở đó, như ngôi nhà quen thuộc bị bỏ quên, hay như người bạn tri kỷ nhưng không bao giờ được biết đến.
Tôi chợt nhớ đến những lời phiếm luận gần đây của một nhóm bạn về chữ "tri kỷ". Tri kỷ như Bá Nha và Tử Kỳ, một người đem tâm sự trải vào tiếng đàn mà chỉ người kia mới có thể thấu hiểu được tâm sự ấy. Khi không c̣n người kia, tiếng đàn cũng không c̣n ư nghĩa. Nỗi niềm biết tỏ cùng ai ấy thật là ai oán. Và chỉ khi có nỗi niềm người ta mới muốn có tri kỷ. Nỗi niềm của Nguyễn Du đă được gởi gấm vào những nhân vật hồng nhan đa tài mà đa truân bị đời vùi dập, qua những lời than thở:
Cổ kim hận sự thiên nan vấn
Phong vận kỳ oan ngă tự cư
(Nỗi hờn kim cổ trời khôn hỏi
Cái án phong lưu khách tự mang)
Để rồi cảm khái cho chính ḿnh:
Bất tri tam bách dư niên hậu
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như
(Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa
Người đời có ai khóc Tố Như ?)
Thiên hạ bao la, nhưng trên đời này có mấy ai gặp được tri kỷ, để nhiều lúc phải cười đau khóc hận, ôm mối tâm sự một ḿnh. Thế th́ đi t́m tri kỷ cũng như t́m trăng dưới đáy nước, nếu có gặp được cũng chỉ là một cái duyên, có hợp rồi có tan, như tất cả những nhân duyên trên cơi đời này. Dù có gặp được tri kỷ, mỗi người cũng vẫn là một thế giới cách biệt, có cảm thông cũng chẳng làm ǵ được cho nhau, v́ ai nấy đều phải sống cuộc đời của ḿnh, đối diện với những vấn đề của ḿnh, không ai có thể cảm nhận được hoàn toàn những điều người khác cảm nhận. Mặc dù vậy, nếu biết hiện tại có một người tri kỷ, dẫu người ấy ở xa ngàn trùng, cũng cảm thấy ấm ḷng.
Nếu xây đắp hạnh phúc hay sự an lạc của ḿnh trên những đối tượng bên ngoài hay những ǵ do duyên hợp, chắc chắn sẽ không khỏi có lúc buồn đau hụt hẫng, bởi v́ những ǵ do duyên hợp đều phù du huyễn ảo như giấc mộng, như bọt nước, như sương rơi. Trên thế giới này, tất cả mọi thứ đều luôn luôn chuyển biến, và con người cũng không ngừng thay đổi, không bao giờ đứng lại một chỗ. V́ vậy, những vấn đề của ngày hôm qua có thể không c̣n là vấn đề của ngày hôm nay, và những nỗi niềm ôm ấp lâu nay đến lúc nào đó sẽ nhạt nḥa phai tàn cùng với thời gian. Tri kỷ ngày hôm nay có thể không c̣n là tri kỷ của ngày mai. Có những người bạn trước đây thật thân thiết nhưng ngày nay gặp lại nhiều khi cũng chỉ trao đổi vài ba câu chuyện rồi đường ai nấy đi, v́ hoàn cảnh đă thay đổi, tâm t́nh cũng không c̣n như xưa.
Một lúc nào đó, dù có một đời sống thế nào, hạnh phúc hay đau khổ, may mắn hay bất hạnh, chúng ta sẽ chỉ c̣n lại một ḿnh, đối diện với chính ḿnh. Nếu chưa bao giờ biết sống một ḿnh, chắc hẳn sẽ có rất nhiều bất an và phiền muộn, không biết làm ǵ cho lấp đầy khoảng trống. Biết sống một ḿnh không có nghĩa là xa lánh đời, xa lánh người mà chỉ biết đến ḿnh. Sống một ḿnh như vậy chỉ là theo h́nh tướng, nếu thực chất vẫn c̣n đầy vô minh phiền năo th́ cũng chẳng ích ǵ. Biết sống một ḿnh là ư thức được sự huyễn hóa trong cuộc đời và đi t́m sự thường hằng an lạc nơi chính ḿnh, qua sự t́m hiểu khai phá thân và tâm ḿnh. Tập trung tư tưởng trong sự thấy biết thân và tâm, cảm nhận sự sống hiện tại qua từng hơi thở, từng niệm khởi đến đi là trở về với Tánh Giác thường hằng sẵn có. Và từ nền tảng bao la của Tánh Giác đó, những năng lực chuyển hóa mầu nhiệm có thể được phát khởi, cho ta sức mạnh nội tại để có thể an nhiên vượt qua những khó khăn thử thách trong cuộc đời.
Trong kinh Phật có kể chuyện một vị tỳ kheo khất sĩ lúc nào cũng thích sống một ḿnh, đi khất thực một ḿnh, thọ trai một ḿnh, ngồi thiền một ḿnh, không giao du ḥa nhập với các tỳ kheo khác trong Tăng chúng. Đức Phật nghe kể lại mới gọi ông đến hỏi rằng:
- Nghe nói ông thích sống một ḿnh, vậy ông sống một ḿnh như thế nào?
Khất sĩ đáp:
- Bạch Thế Tôn, con chỉ sống một ḿnh một nơi, ca ngợi hạnh sống một ḿnh, một ḿnh đi khất thực, một ḿnh ra khỏi xóm làng, một ḿnh ngồi thiền, thế thôi.
Phật bảo:
- Ông đúng là người thích sống một ḿnh - tôi không nói vậy là không phải, nhưng tôi biết có một cách sống một ḿnh thật là mầu nhiệm. Đó là sự quán chiếu thấy rằng quá khứ đă không c̣n, tương lai th́ chưa tới, nên an nhiên sống trong hiện tại mà không vướng mắc vào những ước vọng ràng buộc. Người thức giả sống như thế, tâm không do dự, bỏ hết mọi lo âu hối tiếc, xa ĺa mọi tham dục trên thế gian, cắt đứt những sợi dây ràng buộc lôi kéo ḿnh. Đó gọi là thực sự biết sống một ḿnh. Không có cách nào sống một ḿnh mầu nhiệm hơn thế được.
Rồi Thế Tôn nói bài kệ như sau:
Quán chiếu vào cuộc đời
Thấy rơ được vạn pháp
Không kẹt vào pháp nào
Ĺa xa mọi ái nhiễm
Sống an lạc như thế
Là biết sống một ḿnh.
Như vậy, sống một ḿnh tức là sống an vui tự tại v́ đă thấy rơ được bản chất hư ảo của cuộc đời, nên xả bỏ cái Ngă đầy chấp trước si mê, nguồn gốc của mọi phiền năo đau khổ. Điều nghịch lư kỳ diệu là người biết sống một ḿnh lại chính là người biết quên ḿnh đi, như thiền sư Đạo Nguyên nói: Học đạo là học về tự ngă Học về tự ngă là quên đi tự ngă...
Có những người sống trong cảnh cô độc nhưng không cô đơn, lúc nào cũng an nhiên tự tại, v́ họ đă có một niềm tin để nương tựa. Niềm tin đó có thể là nơi một năng lực tối cao nào đó, có thể là nơi chính ḿnh. Những người tu niệm Phật có thể chuyển hóa được tâm thân, có sức mạnh vượt qua những hoàn cảnh khó khăn đau khổ. Những người quen tu Thiền quán chiếu tâm có thể khai phát được khả năng tự biết ḿnh của trí tuệ Bát Nhă thấu suốt, từ đó có cái nh́n chánh kiến đối với những ǵ đến và đi trước mắt. Và trong quá tŕnh trở về tâm đó, một lúc nào đó bỗng khám phá ra một người bạn tri kỷ từ muôn kiếp ở ngay nơi tâm ḿnh. Người ấy chính là ta, v́ đă trải qua tất cả những ǵ ta đă trải qua, cảm nhận tất cả những ǵ ta đă cảm nhận, nhưng không phải là cái ta của vô minh phiền năo, mà là một hiện hữu không h́nh không tướng, không sanh không diệt, tách rời khỏi thân tâm vô thường hoại diệt đầy những cảm xúc hỷ nộ ái ố này. Người ấy bao la như hư không, trước khi ta sinh ra người ấy đă có mặt, và khi thân này trở về với cát bụi, người ấy cũng không mất đi. Đại sư Sogyal Rinpoche nói rằng mỗi khi ngồi thiền là cảm thấy vui mừng hoan hỉ như gặp lại được một người bạn thân từ thuở nào. Người ấy vẫn ở cạnh ta từ lâu nay, nhưng ta không bao giờ biết đến v́ mây mù của vọng tưởng che khuất. Chỉ khi nào thức tỉnh, tâm đă trong sáng, ta mới nhận ra rằng thật ra người ấy vẫn hiển lộ với ta từng giây từng phút, qua Tánh Giác thường chiếu, qua "tiếng nói Lương Tri" nhắc nhở làm lành lánh dữ, giữ thân tâm thanh tịnh để không gây tạo nghiệp báo oan khiên. Ngộ được người ấy nơi chính ta là t́m lại được người chủ cho căn nhà thân tâm của ḿnh đă bị bỏ hoang phế từ lâu nay, và có được một nguồn an trú bất tuyệt để có thể sống tự tại ngay trong ṿng ảo hóa của tử sinh. Một thiền sư đă có bài kệ như sau:
Đừng nhờ ai t́m kiếm
Lần hồi lơ với Ta
Giờ một ḿnh Ta bước
Đâu đâu cũng gặp mi
Nay mi chính là Ta
Ta không phải là mi
Nếu hiểu được như thế
Mới gặp đúng Như Như...
Khi chưa ngộ th́ ta không phải là Người ấy, nhưng khi ngộ rồi th́ Người ấy chính là ta. Khi chưa ngộ th́ chúng sanh không phải là Phật - khi ngộ rồi th́ Phật chính là chúng sanh. Biết được như vậy th́ ta có thể sống tự tại thoải mái với chính ḿnh, dù trong chốn thâm sơn cùng cốc, hay ngay giữa đám đông ồn ào náo nhiệt. Đó là cách sống một ḿnh mầu nhiệm nhất.
Ngọc Bảo